Нэптун: розьніца паміж вэрсіямі

!* align="left"1,5 |ppm [[Аб'ёмэтан]]у

'''Нэпту́н'''  — восьмая па аддаленасьці ад [[Сонца]] [[плянэта]] [[Сонечная сыстэма|Сонечнай сыстэмы]]. Плянэта была адкрыта ў [[1846]] годзе і названая імем бога мораў у рымскай міталёгіі. Знак Нэптуна  — ♆ стылізаваны трызубец, знак марскога бога Нэптуна.

Вельмі кампактная [[газавая плянэта]] (шчыльнасьць 1,64 г/см³) дамінуе дзякуючы сваёй вялікай масе (17 × Зямлі) над усёй вонкавай Сонечнай сыстэмай і ўплывае на арбіты шматлікіх цел меншага памеру, такіх як [[Плютон (карлікавая плянэта)|Плютон]] і [[Транснэптунавы аб'ект|транснэптунавые аб'ектыаб’екты]].

Уначы [[23 верасьня]] [[1846]] [[Ёган Гале]] (Johann Gottfried Galle) і [[Гейнрых д’Арэ]] (Heinrich Louis d’Arrest), праводзячы назіраньні на абсэрваторыі ў [[Бэрлін]]е, выявілі плянэту ўсяго ў адным градусе ад становішча, вылічанага ў [[1846]] году францускім астраномам [[Урбэн Левер'е|Урбэнам Левер'еЛевер’е]] на падставе дадзеных аб невялікіх абурэньнях у руху [[Уран (плянэта)|Урана]]. Трохі меней дакладнае прадказаньне ангельскага астранома [[Джон КаўчКух АдамсАдамз|Джона АдамсаАдамза]] (John Couch Adams), зробленае на год раней, сустрэла ў Ангельшчыне неабгрунтаваны скептыцызм, і было апублікавана толькі пасьля адкрыцьця плянэты. Нягледзячы на гэта, ангельцы разгарнулі разлютаваныя спрэчкі аб нацыянальным прыярытэце і аб тым, як трэба назваць плянэту. У канчатковым выніку плянэта атрымала назву Нэптун па ймю бога мора [[старажытнарымская міталёгія|рымскай міталёгіі]], якое прапанаваў Левер'еЛевер’е адразу жа пасьля адкрыцьця. Цікава, што вылічаная Левер'еЛевер’е і Адамсам арбіта Нэптуна вельмі хутка адхілялася ад сапраўднай арбіты плянэты, і калі бы пошукі зацягнуліся на некалькі гадоў, то па гэтых вылічэньнях знайсьці плянэту ўжо было бы нельга.

На самых лепшых фатаграфіях, зробленых з [[Зямля|Зямлі]], можна адрозьніць асобныя яркія аблокі й яркую імгу над паўднёвым канцавосьсем плянэты. Касьмічны апарат [[Вояджэр-2|«Вояджэр-2»]] пацьвердзіў гэтыя назіраньні, калі мінуў усяго ў 5000  км над верхавінамі аблокаў плянэты [[25 жніўня]] [[1989]]. Акрамя таго, ён выявіў шмат новых дэталяў, у тым ліку шырокую цыкланічную сыстэму ў паўднёвым паўшар'і паўшар’і — Вялікая цёмная пляма. Да [[1994]]  г. гэтая сыстэма распалася, а касьмічны [[Хабл (тэлескоп)|тэлескоп імя Хабла]] выявіў новую Вялікую цёмную пляму ў паўночным паўшар'іпаўшар’і.

«Вояджэр-2» таксама выявіў меншую цыкланічную сыстэму зь яркім ядром з пёрыстых аблокаў, добра адрозную сыстэму палос і шматлікія тонкія пёрыстыя аблокі. Таксама было выяўлена маленькае яркае воблачка няправільнай формы, зьдзяйсняльнае адно абарачэньне за 16 гадзін. Яно атрымала назву «[[Скутэр (воблака)|Скутэр]]» і можа быць верхавінай выкіду з ніжніх пластоў [[Атмасфэра|атмасфэры]]. Некаторыя з гэтых дэталяў адкідаюць цені на больш глыбокія пласты аблокаў, што дало першыя дадзеныя аб вэртыкальным расслаеньні атмасфэры Нэптуна. Высокія аблокі, зьмешчаныя на 50—100  км вышэй асноўнага пласта, верагодна, складаюцца з крышталяў [[мэтан]]у, а ніжэйшы і бесперапынны ўзровень утвораны крышталямі [[аміяк]]у або сульфіду [[вадарод]]у. Пёрыстыя аблокі хутка зьмяняюцца, часта зьяўляюцца і зьнікаюць ўсяго за некалькі гадзін. Такім чынам, надвор'енадвор’е на Нэптуне дынамічнае і зьменлівае, як і на Зямлі.

Арбіта Нэптуна  — адна з найболей блізкіх да акружнасьці ў Сонечнай сыстэме. Яе вялікая паўвось роўная 4504,3  млн км пры [[эксцэнтрысытэт|эксцэнтрысытээксцэнтрысытэце]]це ўсяго 0,0086. Адлегласьць Нэптуна да Сонца зьмяняецца ў межах 29,8—30,4 [[астранамічная адзінка|а. а.]] Нахіл арбіты да плоскасьці [[экліптыка|экліптыкі]] роўны 1°46'. Пэрыяд звароту плянэты вакол Сонцы роўны 164,79 гадоў.

У Нэптуна, як і ў іншых [[Газавыя плянэты|плянэт-гігантаў]], няма цьвёрдай паверхні, таму за ўзровень адліку пры вымярэньні памераў плянэты прымаецца ўзровень атмасфэры, на якім ціск складае 1 бар. Экватарыяльны дыяметр Нэптуна роўны 49 528  км, палярны  — 48 680  км; яго маса  — 1.02×10²⁶ кг  — пераўзыходзіць зямную ў 17,14 раз. Такім чынам, гэтая плянэта трохі менш і цяжэй за [[Уран (плянэта)|Ўран]]. Сярэдняя шчыльнасьць Нэптуна  — 1,76 г/см³{{удакладніць}}. Узровень сонечнай энэргіі ў навакольлях Нэптуна вельмі малы і складае каля 8 8 Вт/м².

Атмасфэра Нэптуна на 98% складаецца з [[вадарод]]у і [[гелій|гелію]]. У ёй утрымліваецца таксама 2,5—3 % [[мэтан]]у. Пёрыстыя аблокі ў атмасферы Нэптуна, хутчэй за ўсё, складаюцца з крышталяў зьмёрзлага метану. Моцныя лініі паглынаньня мэтану, дамінуючыя ў спэктры плянэты, надаюць Нэптуну інтэнсіўны сіні колер. У спэктры выяўленыя таксама сьляды малекулярнага вадароду і этану. У мікрахвалевым дыяпазоне выяўляецца прысутнасьць невялікіх колькасьцяў аміяку.

Тэмпэратура ў атмасфэры Нэптуна зьмяняецца з глыбінёй. На ўзроўні 0,1 бар тэмпэратура мінімальная  — 50 К. Вышэй тэмпэратура расьце, дасягаючы 750 К на вышыні 2000  км (пры ціску 10—11 бар), і далей застаецца сталай. Таксама тэмпэратура расьце да цэнтра плянэты, дзе чакаюцца значэньні тэмпэратуры ў 7000 К і ціск у 5×10⁶бар. На ўзроўні 1 бар тэмпэратура атмасфэры роўная 74 К. Улічваючы адлегласьць плянэты да Сонца, чакалася, што эфэктыўная тэмпэратура Нэптуна складае каля 45 К, але апынулася, што яна роўная 59,3 К. Такім чынам, на Нэптуне частка цеплыні паступае з унутраных крыніц.

«Вояджэр-2» выявіў, што вось магнітнага поля Нэптуна нахіленая на 46° да восі кручэньня плянэты і зрушаная ад цэнтра плянэты на адлегласьць у 0,55 радыюсу плянэты. У выніку напружанасьць магнітнага поля моцна вар'іруевар’іруе па паверхні плянэты  — ад 0,1 гаўс у паўночным паўшар'іпаўшар’і да 1 гаўс у паўднёвым. Лічаць, што магнітнае поле Нэптуна спараджаецца не ядром плянэты, а мантыяй, багатай аміякам. Моцны нахіл восі магнітнага поля прыводзіць да таго, што траекторыі руху зараджаных часьціц у [[Магнітасфэра|магнітасфэры]] плянэты перасякаюць траекторыі руху спадарожнікаў і кольцаў; у выніку шматлікія зараджаныя часьціцы паглынаюцца спадарожнікамі і кольцамі, і іх канцэнтрацыя ў магнітасфэры памяншаецца. Акрамя таго, «Вояджэр» выявіў на Нэптуне палярныя зьзяньні, хоць і значна больш слабыя, чым на Зямлі. Яны маюць складаны характар і распаўсюджваюцца на вялікіх участках плянэты, ня толькі вакол магнітных канцавоссяў.

Па дадзеных на ліпень [[2013]]  г., у Нэптуна [[спадарожнікі Нэптуна|14 спадарожнікаў]]<ref>[http://www.interfax.by/article/103437 Обнаружен 14-й спутник Нептуна] - — interfax.by 16.07.2013{{ref-ru}}</ref>.

Да пралёта «Вояджэра-2» наяўнасьць у Нэптуна кольцаў была прадметам ажыўленай дыскусіі. Некаторыя наземныя назіраньні дазвалялі выказаць здагадку, што вакол плянэты разьмешчаныя няправільныя дугі. Здымкі «Вояджэра» паказалі, што вакол плянэты існуюць пяць кольцаў: два яркіх і вузкіх і тры больш слабых. Некаторыя сэктары вонкавага яркага кольца значна ярчэй, чым іншыя, і менавіта яны былі адкрытыя пры назіраньнях з Зямлі. Працягласьць такіх дуг складае ад 1000 да 10 000  км. Тры самых яркіх зь іх атрымалі назвы Свабода, Роўнасьць і Братэрства. Яркія кольцы (1989N2R, Левер'еЛевер’е і 1989N1R, Адамс) разьмешчаныя на адлегласьцях 53 тыс. км і 63 тыс. км. Унутранае яркае кольца мае шырыню ўсяго 15  км. Спадарожнікі [[Галатэя (спадарожнік Нэптуна)|Галатэя]] і [[Дэспіна (спадарожнік Нэптуна)|Дэспіна]] рухаюцца як раз па ўнутраным боку 1989N1R і 1989N2R адпаведна, і, магчыма, удзельнічаюць у іх фармаваньні. Адно з шырокіх кольцаў разьмешчана на адлегласьці 42 тыс. км (1989N3R, Гале), іншае  — паміж яркімі кольцамі (1989N4R Ласэль, Араго), і трэцяе, відаць, запаўняе прастору паміж унутраным шырокім кольцам і плянэтай. Кольцы не адлюстроўваюць радыёхваль, што паказвае на адсутнасьць у іх часьціц памерам буйней сантымэтра. Тое, што кольцы лепш бачныя, калі Сонца падсьвятляе іх ззаду, паказвае на перавагу пылявідных часьціц. Магчыма, кольцы складаюцца з мэтанавага лёду, пацямнелага пад дзеяньнем выпраменьваньня Сонца.

[[Галілео Галілей|Галілей]] падчас назіраньняў спадарожнікаў Юпітэру [[28 сьнежня]] [[1612|1612  г.]] і [[28 студзеня]] [[1613|1613  г.]], выявіў зьмену адноснага становішча двух зорак. Толькі праз 366 гадоў, у [[1979|1979  г.]] высьветлілася, што адной з гэтых «зорак» быў Нэптун.

* [http://www.allplanets.ru/solar_sistem/neptune/neptune_v.htm "«Вояджэр-2"» дасьледуе Нэптун]