Пераклады Бібліі на беларускую мову: розьніца паміж вэрсіямі

На тэрыторыі сучаснай Беларусі сьпісы асобных кніг [[Біблія|Бібліі]] або іх фрагмэнтаў зьявіліся верагодней за ўсё пасьля [[Хрышчэньне Русі|хрышчэньня Русі]] (986—988). Агульнадаступным у моўных адносінах і дасканалым у багаслоўскім сэнсе перакладам доўгі час зьяўлялася Біблія [[Кірыла й Мятод|Кірылы й Мятода]] на [[Царкоўнаславянская мова|царкоўнаславянскай мове]]. Вядомыя дзясяткі рукапісаў XI—XV стагодзьдзяў, напісаных царкоўнаславянскай мовай.

 

 

== Першыя спробы ==

Як паказваюць дасьледаваньні (акадэмік [[Яўхім Карскі]] і інш.), ужо з XI стагодзьдзя робяцца спробы прыстасаваць кірыла-мятодаўскі пераклад да мясцовых асаблівасьцяў мовы, яе царкоўна-літургічнага стылю, удакладненьня тэксту і выпраўленьня памылак перапісчыкаў на аснове старажытнагабрэйскага і старажытнагрэцкага арыгіналаў<ref name="katecheta">{{Спасылка|аўтар = Родаў Г. Я.|прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |cуаўтары = |дата публікацыі = 14 лістапада 2008|url = http://katecheta-by.narod.ru/from_history.htm|загаловак = З гісторыі перакладу Бібліі на ўсходнеславянскіх тэрыторыях|фармат = |назва праекту = Катэхета|выдавец = Ручнік Барыс Рыгоравіч|дата = 12 красавіка 2012|мова = |камэнтар = }}</ref>. Вядомыя некалькі ўрыўкаў перакладаў са старажытнагабрэйскае мовы невядомых аўтараў даскарынаўскага пэрыяду: «[[Песьня Песьняў]]» (XIV—XV стст.), 8 кніг Старога Запавету (2 палова XV — пачатак XVI стагодзьдзяў)<ref name="salaviejka11-12">{{Спасылка|аўтар = А. Аўдзяюк.|прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |cуаўтары = |дата публікацыі = 5 сакавіка 2012|url = http://salavejka.blogspot.com/2011/12/blog-post.html|загаловак = Спроба ўкладаньня бібліяграфіі перакладаў Бібліі на беларускую мову|фармат = |назва праекту = Салавейкіна хатка|выдавец = [[Blogspot]]|дата = 29 траўня 2012|мова = |камэнтар = }}</ref>.

 

 

== Вялікае Княства Літоўскае ==

=== Пераклады Скарыны ===

{{Асноўны артыкул|Біблія Францішка Скарыны}}

Першым унікальным навукова-папулярным друкаваным выданьнем Бібліі на мове, блізкай да [[Старабеларуская мова|тагачаснае беларускай]], была [[Біблія Скарыны|Біблія]] беларускага першадрукара [[Скарына|Францішка Скарыны]]. Пераклад быў зроблены ім з [[Вульгата|Вульгаты]] [[Геранім Стрыдонскі|Гераніма]] або з чэскага перакладу 1506 року. [[6 жніўня]] [[1517]] Скарына выдаў [[Псалтыр]], пасьля амаль кожны месяц па новай кнізе Бібліі. Да 1521 року выйшлі 23 ілюстраваныя кнігі [[Стары Запавет|Старога Запавету]] (у пасьлядоўнасьці: Псалтыр, [[Кніга Ёва|Ёў]], [[Прытчы]], [[Мудрасьць Сірахава|Ісус Сірахаў]], [[Эклезіяст]], [[Песьня Песьняў]], [[Выслоўі Саламонавы]], 4 [[кнігі Царстваў]], [[Кніга Ісуса Навіна|Ісус Навін]], [[Кніга Эдыты|Эдыт]], [[Кніга Судзьдзяў|Судзьдзі]], [[Быцьцё]], [[Другазаконьне]], [[Кніга прарока Данііла|прарока Данііла]], [[Кніга Эстэр|Эстэр]], [[Кніга Рут|Рут]], [[Ераміін Плач]], [[Кніга Выхад|Выхад]], [[Кніга Лявіт|Лявіт]], [[Кніга лікаў|Лічбы]]) пад агульнай назвай «Біблія руска, выложена доктором Франциском Скориною из славного града Полоцька, Богу ко ч(е)сти и людым посполитным к доброму научению». У першую беларускую Біблію выдавец улучыў амаль паўсотні ілюстрацый: шматлікія застаўкі, іншыя дэкаратыўныя элемэнты, гармануючыя з шыхтоўкай старонак, шрыфтам і тытульнымі аркушамі.

 

Як вынікае са Скарынавай прадмовы да першай кнігі Царстваў, на беларускую мову ім былі перакладзеныя ўсе кнігі Старога і Новага Запаветаў, «на руські язык выложенных»<ref name="katecheta" />. Гэта пацьвярджаецца знойдзенымі ў XIX стагодзьдзі [[Якаў Галавацкі|Якавам Галавацкім]] ў Львоўскім Ануфрыеўскім манастыры рукапісамі, сярод якіх знаходзіліся дадаткова 30 кніг, ідэнтыфікаваных паводле прадмоваў як скарынінскія.

 

 

Яшчэ больш набліжаныя да жывой беларускай мовы выдадзеныя Скарынам «Псалтыр» (1517, 1522) і асабліва «Апостал» (1525), якія складаюць асобную групу не перакладных, але адаптаваных зь іншых царкоўнаславянскіх крыніцаў кніг з набліжэньнем да народнае мовы<ref name="salaviejka11-12" />. Тым ня менш, тэоляг і доктар філязофіі [[Ірына Дубянецкая]] адной з прычынаў таго, чаму Біблія Скарыны не адыграла культуратворчай ролі для тагачаснай Беларусі, называе факт перакладу «не на жывую мову»<ref>[http://methodology.by/?p=3194 Urbi et Orbi: Ірына Дубянецкая «1000 гадоў без Бібліі: беларускія біблійныя пераклады і eўрапейская цывілізацыя» (відэа)] // methodology.by</ref>.

Наступным значным перакладам зьявілася праца [[Васіль Цяпінскі|Васіля Цяпінскага]]. Ён быў вядомым прыхільнікам Рэфармацыі ў Беларусі, заснаваў ва ўласным маёнку [[Цяпіна]] друкарню. Каля 1580 року Цяпінскі выдаў Эвангельлі [[Эвангельле паводле Мацьвея|паводле Мацьвея]], [[Эвангельле паводле Марка|Марка]] і пачатак [[Эвангельле паводле Лукі|паводле Лукі]] ў два слупкі: царкоўнаславянскай і беларускай мовамі. Гэтыя працы захаваліся да нашага часу ў двух асобніках. Паводле [[Карскі|Карскага]], беларускі пераклад зроблены з [[Біблія Сымона Буднага|польскамоўнага тэксту]] [[Сымон Будны|Сымона Буднага]] 1572 року, царкоўна-славянскі — паводле нейкага паўднёва-заходняга ізводу<ref name="salaviejka11-12" />.

 

 

== XX—XXI стагодзьдзі ==

 

=== Пераклад Гадлеўскага ===

Сярод каталіцкага духавенства найбольш чынна працаваў над стварэньнем беларускай Бібліі рымска-каталіцкі сьвятар [[Вінцэнт Гадлеўскі]]. Ягоны [[Пераклад Бібліі Гадлеўскага|камэнтаваны пераклад]] быў зроблены яшчэ да 1930 року, аднак супрацьстаяньне каталіцкіх уладаў дазволіла выдаць ягоныя «Čatyry Ewanelii i Apostalskija Dziei» [[лацінка]]й толькі ў 1938. Перакладнік выкарыстоўваў уласьцівую для польскай мовы рэлігійную тэрміналёгію і карыстаўся польскай тапанімікай.

 

 

=== Пераклад Станкевіча ===

Першым, хто пераклаў усю Біблію на сучасную беларускую мову, стаў вядомы гісторык мовы, лексыкограф і дасьледнік беларускіх старадаўнасьцяў [[Янка Станкевіч]]. Выкананы ў супрацоўніцтве зь вельмі кваліфікаваным гэбраістам [[Майсей Гітлін|Майсеем Гітліным]], [[Пераклад Бібліі Станкевіча|пераклад]] зроблены з арыгіналу<ref name="labadz_dubian">{{Спасылка|аўтар = Глеб Лабадзенка.|прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |cуаўтары = |дата публікацыі = 20 сакавіка 2012|url = http://labadzenka.by/?p=16729|загаловак = Ірына Дубянецкая: Беларусь 1000 гадоў жыве без Бібліі|фармат = |назва праекту = Блог Глеба Лабадзенкі|выдавец = |дата = 12 красавіка 2012|мова = |камэнтар = }}</ref> (Стары Запавет — з габрэйскай, Новы Запавет — з грэцкай моваў) і тэкстуальна не саступае ў даставернасьці пераўтварэньня клясычным перакладам. Ён, аднак перанасычаны [[дыялектызм]]амі і [[нэалягізм]]амі. Сьпярша ў 1970 року ў Нью-Ёрку быў выдадзены «Новы Закон», а ў 1973 — і ўся «Сьвятая Біблія», абедзьве тарашкевіцай.

 

 

=== Пераклад Сёмухі ===

 

=== Пераклад Чарняўскага ===