Нунавут: розьніца паміж вэрсіямі

|Назва пасады кіраўніка = Прэм'ерПрэм’ер-міністар

'''НунавутНунаву́т'''  — самая буйная і новая тэрыторыя ў складзе [[Канада|Канады]]. Нунавут быў утвораны [[1 красавіка]] [[1999]] годагоду ў выніку аддзяленьня ад [[Паўночна-Заходнія тэрыторыі|Паўночна-Заходніх тэрыторый]], хоць існуючыя мяжы былі ўсталяваныя яшчэ ў [[1993]]  г. Асноўнымі дакумэнтамі зьяўляюцца «[[Акт аб Нунавуце]]» і «[[Пагадненьне аб падзеле зямлі ў Нунавуце]]».

Нунавут - — самая буйная і найменш населеная з правінцый і тэрыторый Канады. Пры колькасьці насельніцтва тэрыторыі - — 29,474 чалавек, яе плошча супастаўная з усёй [[Заходняя Эўропа|Заходняй Эўропай]]. Сталіца Нунавута - — [[Ікалуіт]] (былы Фробішэр-Бі) на [[Бафінава Зямля|Бафінавай Зямлі]].

Асноўная мова тэрыторыі - — эскімоская мова інуктітут, уключаючы яго заходні дыялект інуінактун. Іншыя афіцыйныя мовы - — англійская і француская.

Тэрыторыя Нунавута была заселена людзьмі яшчэ 5000 гадоў таму. Прадстаўнікі [[Дарсэт (культура)|культуры Дарсэт]] прыйшлі па Берынгавым пярэсмыку на [[Аляска|Аляску]] з [[Сыбір|Сыбіры]]ы, затым засялілі велізарныя тэрыторыі на захадзе аж да Грэнляндыі і Лябрадора .Яны былі адзінымі прадстаўнікамі чалавецтва ў рэгіёне на працягу чатырох тысяч гадоў.

[[Інуіты]] гандлявалі з [[Вікінгі|вікінгамі]], якія заплывалі сюды ў пошуках рыбы пачынаючы з другой паловы X стагодзя, атрымліваючы ад іх мэталічныя прадметы. Большасьць гісторыкаў лічыць, што назва [[Маркланд]] («Лясная краіна»), якое можна сустрэць у нарвэскай саге «[[Сага аб Эрыку Рыжым]]», і ёсьць выспа [[Бафінава Зямля]]. У пачатку XVI ст., у перыяд чарговага пахаладаньня, інуіты пакінулі арктычныя шыраты і кітовы промысел. Яны перайшлі на паляваньне на карыбу і марскіх каткоў - — менавіта такімі іх убачылі эўрапейскія першапраходцы.

Гісторыя дасьледаваньня Нунавута цесна зьвязана з пошукам [[Паўночна-Заходні праход|Паўночна-Заходняга праходу]]. У [[1576]]  г. [[Марцін Фробішэр]] палічыў, што знайшоў залатую руду ў [[бухта Фробішэр|бухце Фробішэр]], якую ў той час палічылі пачаткам праходу, на высьпе [[Бафінава Зямля|Зямлі Бафіна]]. Потым стала зразумела, што руда нічога не каштавала. Менавіта Марцін Фробішэр запісаў у сваім дзёньніку аб першым кантакце з [[эскімосы|эскімосамі]]. Кантакт быў варожым, Фробішэр узяў у палон чатырох эскімосаў, якіх прывёз у Англію, дзе яны неўзабаве загінулі.

Іншыя дасьледчыкі, якія шукалі няўлоўны Паўночна-Заходні праход, зьявіліся тут у XVII ст. У [[1610]]-—[[1615]]  г. імі былі [[Генры Хадсан]], [[Уільям Бафін]] і [[Роберт Байлот]]. У [[1670]]  г. [[Вялікабрытанія]] заявіла свае правы на [[Зямля Руперта|Зямлю Руперта]], якая ўключала ў сябе ўвесь басэйн Гудзонова заліва, у тым ліку мацерыковую частку Нунавута. Пазьней і Паўночна-Заходняя тэрыторыя, названая так па свайму адносінах да Зямлі Руперта, была аб'яўленааб’яўлена брытанскай. Землямі кіравала [[Кампанія Гудзонова Заліва]].

Пасьля гэтага кантакты інуітаў з эўрапейцамі значна павялічыліся. Разьвіваўся [[кітабойны промысел]], для чаго ў рэгіён завезьлі зброю, розныя мэталічныя прадметы. Акрамя таго, эўрапейцы прынесьлі з сабой музычныя інструмэнты, алькагольныя напоі, тытунь і хваробы. З часам кітовы промысел быў выцесьнены продажам меха. Эўрапейцы нішчылі цэлыя статкі жывёл, ад якіх залежала штодзённае жыцьцё інуітаў. Інуіты таксама палявалі на карыбу, цюленяў ды іншых жывёл і абменьвалі меха і скуры на эўрапейскія тавары.

У [[1870]] годзе кампанія Гудзонова заліва перадала свае землі толькі-што створанаму дамініёну Канада. Валоданьня кампаніі ўключалі зямлю Руперта і Паўночна-заходнюю тэрыторыю. Аднак паўночныя выспы Нунавута не належалі напрамую кампаніі, больш таго, часта іх дасьледчыкамі і першаадкрывальнікамі былі скандынавы ці амэрыканцы. У ліпені [[1880]] годагоду брытанскі ўрад перадаў Канадзе сваі арктычныя валоданьня з наступнай фармулёўкай: «усе выспы, якія ляжаць каля такіх тэрыторый» ( па-ангельску. all Islands adjacent to any such Territories), уключаючы яшчэ не адкрытыя выспы, таксама выспы, адкрытыя замежнікамі.

З [[1880]] па [[1910]]  г. розныя палярныя дасьледчыкі відавочна або неяўна спрабавалі распаўсюдзіць на адкрытыя выспы сувэрэнітэт сваіх дзяржаў, у асноўным [[ЗША]] і [[Нарвэгія]]. Урад Канады стварыў арктычныя патрулі, якія працавалі з 1897 году. У 1909 годзе [[Жозэф-Эльзеар Бэрнье]] усталяваў плякат на [[выспа Мелвіл|выспе Мелвіл]], які сьцьвярджаў, што ўвесь арктычнае архіпэляг ад мацерыка да [[Паўночны полюс|Паўночнага полюса]] зьяўляецца тэрыторыяй [[Канада|Канады]]. У 1930 годзе Нарвэгія адмовілася ад сваіх прэтэнзій на выспы ў канадзкім арктычным архіпэлагу, адкрытыя [[Ота Сьвярдруп]]ам. У 1930-х гадах афіцыйна замацаваўся падзел [[Арктыка|АрктыкАрктыкі]]і на сэктары. Канада падпісала адпаведнае дапаўненьне да акту аб Паўночна-заходніх тэрыторыях ў 1925 годзе.

Распачатая пасьля Другой сусьветнай вайны халодная вайна адыграла вялікую ролю ў засяленьні і вывучэньні тэрыторыі. 12 лютага 1946 урад ЗША зацьвердзіў плян будаўніцтва арктычных мэтэастанцыяй, які 28 студзень 1947  г. быў фармальна падтрыманы ўрадам Канады. Чатыры з пяці станцый, пабудаваных у 1947-19501947—1950 гадах на выспах Прынс-Патрык , Корнуаліс і Элсмір, размешчаны ў Нунавуце: Алярт, Эрыка, Ісачсян і Рэзольют . Акрамя збору мэтэаралягічных дадзеных і маніторынгу навакольнага асяродзьдзя станцыі былі пацьвярджэньнем арктычнага сувэрэнітэту Канады.

Акрамя таго, занепакоены стратэгічным становішчам «невядомай» тэрыторыі, фэдэральны ўрад гвалтоўна перасяліў інуітаў з раёна Нунавік ў паўночным Квебеку ў Резольют і Грайс-Фіёрд , якія знаходзяцца за палярным кругам. У незнаёмых і варожых умовах яны галадалі, але іх прымусілі застацца. Праз сорак гадоў Каралеўская камісія па справах індзейцаў выпусьціла даклад пад назвай The High Arctic Relocation: A Report on the 1953-55 Relocation, у якім назвала перасяленьне «адным з самых абуральных выпадкаў парушэньня правоў чалавека за ўсю гісторыю Канады» ( па-ангельску. one of the worst human rights violations in the history of Canada). У 1996 годзе ўрад выплаціла 10000000 канадзкіх долараў кампэнсацыі пацярпелым і іх нашчадкам, аднак афіцыйныя выбачэнні былі прынесеныя міністрам па справах індзейцаў і поўначы Канады Джонам Данканом толькі ў жніўні 2010 годагоду.