Паляваньне: розьніца паміж вэрсіямі

Мае доўгую гісторыю развіццяразьвіцьця ій пераўтварэньня з асноўнага занятку [[першабытны чалавек|першабытнага чалавека]] уў яго прамысловыя, аматарскія ій спартыўныя формы уў сучасны пэрыяд.

Першабытны чалавек выкарыстоўваў для паляваньня тыя ж прылады, што служылі яму для самааховы ій здабываньня каранёў (камяні, палкі, драўляныя дубіны, завостраныя на агні ствалы маладых дрэўцаў, крамянёвыя секачы, пазнейпазьней — [[дроцік]]і, [[дзіда|дзіды]], [[рагаціна|рагаціны]], [[нож|нажы]]). 3 такой зброяй паляваньне было магчымым пры непасрэдным сутыкненьні са зьверам і патрабавала калектыўных формформаў і розных спосабаў паляваньня, заснаваных на веданьні нораву, звычак, паводзінпаводзінаў зьвяроў, паляваньне вызначалася сукупнасьцю традыцыйных прыёмаў высочваньня ій здабываньня дзічыны ій залежала ад сродкаў паляўніцтва. Спосабы паляваньня сфармаваліся на працягу [[каменны век|каменнага веку]]. Менавіта адтуль вядуць пачатак такія спосабы паляваньня, як высочваньне, трапленьне, падыход, пад'езд, подпуск (сежа), аблава з нагонкай. На [[эпоха палеаліту|эпоху палеаліту]] прыпадае ій вынаходніцтва самалоўных прыстасаваньняў.

Найбольш пашыранай і эфектыўнайэфэктыўнай была аблава з нагонкай, якая існуе ій ўу наш час пры паляваньні на [[лось|ласёў]], [[дзік]]оў ды [[воўк|ваўкоў]]. У адрозненьнеадрозьненьне ад далёкага мінулага гучкі (клікуны, загоншчыкі) гоняць цяпер звяроўзьвяроў не ў дрыгвудрыгвя ій глыбокія яры са стромкімі схіламі, а на лінію расстаўленых пэўным чынам стралкоў. Жыцьцяздольнай аказалася аблога, ці аблава са сцяжкамісьцяжкамі (чырвонымі стужкамі, у мінулым — пучкамі разнаколерных пёраў, прывязаных на адлегласціадлегласьці неня больш метраза мэтар да шматкіламетровагашматкілямэтровага шнура, якім ашнуроўвалі дзялянку лесу з загадзя высачанымі ваўкамі або [[ліса]]мі). Аблога бывае разамкнутай, калі гучкі з шумам гоняць звяроўзьвяроў на стралкоў, і самкнутай, калі паляўнічыя размяшчаюццаразьмяшчаюцца па ўсім перыметрыперымэтры аблогі, уздоўж шнура. Апошні варыянт паляваньня называецца катлом. На дробных зьвяроў, пераважна [[заяц|зайцоў]], палявалі катлом і без папярэдняга ашнуроўваньня — паляўнічыя абкружалі пэўную дзялянку поля ій, пакрысе звужаючы круг, стралялі ўспуджаных звяроўзьвяроў.

Са зьяўленьнем [[кап'ё|кап'я]], дроціка ды [[лук]]а (9 тысячагодзьдзе да н. э.) побач з калектыўнымі склаліся ій пашырыліся індывідуальныя спосабы паляваньня. Падыход (паляваньне з падыходу, скрад, скрадваньне) — падкрадваньне крокам або паўзком да зверазьвера на адлегласьць выстралу. Трапленьне — пошук і выяўленьне па слядахсьлядах (тропах) месца знаходжаньня зверазьвера. Добры вынік ад яго зімой, асабліва па першым снезесьнезе, і летам па вільготнай зямлі, на якой даўжэй захоўваюцца сьляды. ЭфектыўнасьцьЭфэктыўнасьць трапленьня значна ўзрасла пасьля прыручэньня [[сабака|сабакі]] (9—8 тысячагодзьдзі да н. э.). Пад'езд (паляваньне на пад'езд) — набліжэньне да зьвера на санях або лодцы на адлегласьць дакладнага стрэлу. Аб'езд — павольны аб'езд на санях зверазьвера ў полі, з паступовым звужэньнем круга. Подпуск (засада, сежа) — паляваньне, калі зьвера падпускаюць на выстрал са сховішча — загадзя пабудаванага будана або з палатак на дрэве. Подпуск часта спалучалі з вабай, асабліва уў час гону ласёў. 3 лукам, а пазнейпазьней са [[стрэльба]]й палявалі на баравую ій балотную дзічыну. [[Цецярук|Цецерукоў]] стралялі на такавішчах раньняй вясной, зімой іх прываблівалі балванам (чучалам), якога саджалі на жэрдку крыху ніжэй за верхавіны дрэў. [[Качка|Качак]] білі уў падход і на манькуту (надсадную качку). На [[бакас]]аў, [[слонка|слонак]], [[гаршнэп]]аў, [[дупель|дупеляў]], [[турухтан]]аў (батальёнаў) палявалі раньняй вясной. Паляваньне са стрэльбай на дробных птушак мела пераважна спартыўны характар і карысталася папулярнасьцю галоўным чынам сярод гарадзкіх паляўнічых. Сяляне лічылі за празмернуюпразьмерную раскошу траціць набой на птушку уў чвэртку фунта вагай і лавілі іх пераважна сіламі.

Здаўна вядомыя таксама ій неактыўныя спосабы паляваньня, заснаваныя на выкарыстаньні самалоўных прыладпрыладаў і прыстасаваньняў: лоўчых ям, петляў са скураных паскаў і сухажыльля ды інш. Асноўнай старажытнай зброяй паляваньня быў лук, з [[12 стагодзьдзе|12 стагодзьдзя]] пашырыўся ўдасканалены лук — [[куша]] (арбалет) з кольбай, ложай і механічныммэханічным напінаньнем [[цеціва|цецівы]], што спрашчала актыўнае паляваньне. У [[10 стагодзьдзе|10]]—[[14 стагодзьдзе|14 стагодзьдзях]] паляваньне уў [[Беларусь|Беларусі]] належала значная роля. На [[Полаччына|Полаччыне]], [[Віцебшчына|Віцебшчыне]] і [[Тураўшчына|Тураўшчыне]] асноўным аб'ектам паляваньня былі [[тур]] і [[зубр]], ля [[Ваўкавыск]]а — дзік, у [[Пагарыньне|Пагарыньні]] — [[бабёр]], у ваколіцах [[Клецк]]а — [[казуля]]. Для паляваньня выкарыстоўваліся ўсе віды наступальнай і абарончай зброі: лукі, кушы, коп'і, дзіды, дроцікі, рагаціны, [[сякера|сякеры]], [[чакан]]ы, [[шабля|шаблі]], нажы, [[кісцень|кісцяні]]. Коп'і ій дроцікі кідалі наводмаш ззь бягубегу ці нагнаўшы зверазьвера верхам, дзіды ій рагаціны выкарыстоўвалі пры паляваньні на буйных звяроўзьвяроў, асабліва [[мядзведзь|мядзведзя]]. Пашыраным было паляваньне разнастайнымі самаловамі, пасткамі (ступіца, ступа, торгала, ашчэп, ваўкоўня, трызубец), сеткамі (лятуха, звон, шацёр, плат, стажок, раз'ездразьезд), петлямі, сіламі (пружок, панажы, кола), з [[18 стагодзьдзе|18 стагодзьдзя]] — капканамі саматужнай і фабрычнай вытворчасцівытворчасьці. У сярэднявеччы папулярным было паляваньне з сабакамі ці [[сокал]]амі. У [[15 стагодзьдзе|15]] – [[17 стагодзьдзе|17 стагодзьдзях]] для паляваньня выкарыстоўвалі сабак-хартоў, якія даганялі ій душылі зверазьвера, гончых, якія гналі зьвера з брэхам, выжлаў, якія нюхам адшуквалі птушак і ўзнімаліўзьнімалі іх, а потым знаходзілі ій прыносілі здабычу, ямнікаў (таксаў), ззь якімі палявалі на норнага зверазьвера. Сакалінае паляваньне з «белазорамі» ій «балабанамі» было выключнай прэрагатывай караля ій магнатаў. З канца 15 — пачатку [[16 стагодзьдзе|16 стагодзьдзя]] пашырылася паляваньне з агнястрэльнай зброяй (напачатку сярод прадстаўнікоў пануючых класаў, ззь сярэдзіны 16 стагодзьдзя — і сярод сялянсялянаў). Да канца [[19 стагодзьдзе|19 стагодзьдзя]] карысталіся шомпальнымі стрэльбамі: ручніцамі, губчастымі («зьвярынымі» і «птушынымі»), крамянёвымі («крамзелямі» ій «сакалоўкамі»), аднаствольнымі, пазнейпазьней двух-ствольнымі дубальтоўкамі («пістонаўкамі»), у канцы 19 – пачатку [[20 стагодзьдзе|20 стагодзьдзя]], «бярданкай» — стрэльбай з зарадамі патроннага тыпу. Паляваньне з агнястрэльнай зброяй і адсутнасцьадсутнасьць дзейснага кантролю прывялі да масавага зьнішчэньня многіх відаў жывёл, асобныя ззь якіх зьвяліся канчаткова (тур, зубрзубар, [[тарпан]] ды інш.). Паляваньне насіла характар варварскай забавы прывілеяваных асобасобаў і стала амаль недаступным для астатніх. Напрыклад, у [[1860]] годзе цар [[Аляксандр II]] і яго світасьвіта за 2 дні знішчылізьнішчылі ў [[Белавежская пушча|Белавежскай пушчы]] 28 зуброў, 23 дзікі, 36 [[казуля]]ў ды шмат іншых звяроўзьвяроў. Для загону звяроўзьвяроў, акрамя егераў і аб'ездчыкаў, было мабілізавана больш за 2 тысячы сялянсялянаў, якія 3 тыдні заганялі звяроўзьвяроў у загарадзь. У часПадчас паляваньня цара [[Мікалай II|Мікалая II]] за 2 тыдні забіта 40 зуброў, 53 [[алень|алені]], 26 [[рысь|рысяў]], 36 [[лані|ланяў]], 325 казуляў, 138 дзікоў, 51 ліс ды інш.