Карусь Каганец: розьніца паміж вэрсіямі
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
д Bot: Migrating 3 interwiki links, now provided by Wikidata on d:q2068392 (translate me) |
д дапаўненьне |
||
Радок 54:
[[Файл:К. Каганец. Палічка з зімовым краявідам..jpg|thumb|К. Каганец. Палічка зь зімовым краявідам. Алей. 1907]]
Пасьля сьмерці мужа яго маці заручылася зь мясцовым мужчынам і пераехала ў вёску [[Юцкі]] (Прымагільле), дзе атрымала ад сваёй сястры дзьве [[валока|валокі]]
{{Цытата|...Выганяць прыходзілася ледзь ня ўночы — раніцай, і прыганяць — ледзь ня ўночы — увечары. Адпачываць жа ўдзень, калі жывёла стаяла захаванай ў хлявушку ад аваднёў, нельга было, бо не было чаго есьці, і малы Казімір бег да каго-небудзь з суседзяў і вёў пасьвіць выпражанага з плуга каня, каб зарабіць сабе кубак малака...<ref>{{артыкул|аўтар=[[Мікалай Касьпяровіч|Касьпяровіч М.]]|загаловак=Карусь Каганец (Да 10-ай гадавіны сьмерці)|арыгінал=|спасылка=|аўтар выданьня=|выданьне=[[Наш край]]|тып=|месца=|выдавецтва=|год=1928|выпуск=|том=|нумар=10|старонкі=70|isbn=}}</ref>}}
Інакш апісвае прычыну ўладкаваньня юнага Казімера пастухом [[Вацлаў Ластоўскі]]. Ён сьведчыць аб тым, што сям'я Каруся Каганца ў гэты час жыла досыць багата, мела сваю дваровую службу, пякарню, дзе сярод простага люду малы Казімер і праводзіў большасьць свайго часу.
Радок 83:
=== Паміж арыштамі: 1905—1910 ===
[[Image:Kahaniecdraw4.jpg|thumb|200пкс|Малюнак Каруся Каганца «На ростаньках» (туш)]]
У сьнежні [[1905]] году разам зь сябрам Сьцяпанам Багушэвічам Карусь Каганец адправіўся на вёску яго братоў пад [[Койданава]] і сабраў там людны мітынг, пра што хутка даведалася паліцыя і ўжо заўтрашняй раніцай уварвалася ў хату Кардэцкіх, дзе [[19 сьнежня]] [[1905]] году ён быў схоплены разам з сваім сябрам Сьцяпанам<ref name=main15/>. Пісьменьнік прасядзеў у Менскай турме да [[16 траўня]] [[1906]] году, вельмі папсаваўшы здароўе. Потым па хадайніцтве родзічаў і сяброў быў адпушчаны да суда на парукі<ref name=vesnik>{{артыкул|аўтар=Германовіч І. К.|загаловак=Карусь Каганец як мовазнавец|арыгінал=|спасылка=|аўтар выданьня=|выданьне=Веснік БДУ|тып=Серыя IV|месца=|выдавецтва=|год=1974|выпуск=|том=|нумар=3|старонкі=30—37|isbn=}}</ref>.
Пасьля выхаду зь вязьніцы Карусь Каганец забірае сям'ю і перабіраецца ў [[Менск]], дзе быў вымушаны пераязджаць з кватэры на кватэру. Вядома, што ў [[1907]] годзе, з прычыны гадавіны выданьня «[[Наша Ніва|Нашай Нівы]]», пісьменьнік адаслаў у яе рэдакцыю ліст, дзе разам зь віншаваньнямі просіць надрукаваць высланы артыкул, прычым не зьмяняючы правапісу:
{{Цытата|Посылаю я ў поважаную Рэдакцыю Нашои нивы одну статцю, котору Окраина побоялася надруковаци, и одно позвольце мне положыць одзин варунок, а меновице: статци которые буду писаць друкуйце так як ены написаны не змениваючы првописма. Я, бачыце хочу штобы вашу газэту уси белорусы могли чытаци и штобы мели з ее корысць, а не одна борысощшчына и вилейшчына. Бо, хоч Вы гневайцеся - не гневайцеся, а мушу сказаць, што так як цепер выйходзиць ена шыроко не розыйдзетца, бо большая часць белорусощ не може ее чытаци з прычыны правописма. Як, прымером, можэ ее чытаци могилевец которы безударное о говорыць як ы, або полешук, которы окае, а навэт и самому акаюшчэму складней будзе одличыць кота од ката, коня од каня, вода од вада. А також защважце и тое, што акаюшчые белорусы бэзударное о и е говораць не як а и я, а як бы штось неясное нито а, нито о, нито ы и тожэ мягкие я — е —и, одно у водных местцох перэсиливае той зык у других — другы, у трэйцих трэйци, а у чэцьвёртых ниводзин з их не перэсиливае<ref name=vesnik/>}}
Аднак ніякіх матэрыялаў Каруся Каганца не было надрукавана ў газэце «Наша Ніва» ні ў канцы [[1907]] году, ні ў [[1908]] годзе.
Радок 120:
К. Каганец пачаў літаратурную дзейнасьць з апрацаваньня беларускіх легенд і казак («Прылукі», «Вітаўка», Адкуль мядзьведзі, «Хто міл богу», «Машэка», «Скрыпач і ваўкі») і з пісаньня невялікіх апавяданьняў гістарычнага характара, якія пераймалі падобныя народныя пераказы («Навасадзкае замчышча», «Засульскія турэ», «Ваўчок», «Халера 40-га року» і інш.)<ref name=m136>{{Кніга|аўтар = [[Максім Гарэцкі|Гарэцкі, М.]]|частка = Карусь Каганец|загаловак = Гісторыя беларускае літэратуры|арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданьне = Выданьне другое (папраўленае)|месца = Вільня|выдавецтва = Віленскае выдавецтва Б. Клецкіна|год = 1921|том = |старонкі = 136|старонак = |сэрыя = |isbn = |наклад = }}</ref>.
=== Мовазнаўчая дзейнасьць ===
== Глядзіце таксама ==▼
К. Каганец асабліва многа часу аддаваў вывучэньню і навуковай распрацоўцы беларускай мовы. Ён лічыў, што «беларуская мова е адна з найстарэйшых і найчысьцейшых з усіх моваў словенскіх: у ёй меней, як у другіх, чужаземнага налёту; у ёй захаваліся ўсе хормы старыя пры спражэньні і пры скланеньні і [яна] можа служыць як бы ключаv для ўсіх словенскіх моваў»<ref>{{артыкул|аўтар=Касьпяровіч М.|загаловак=Касьпяровіч. Карусь Каганец (Да 10-й гадавіны сьмерці)|арыгінал=|спасылка=|аўтар выданьня=|выданьне=Маладняк|тып=|месца=|выдавецтва=|год=1928|выпуск=|том=|нумар=10|старонкі=78|isbn=}}</ref>. Пісьменьні сур'ёзна цікавіўся найперш чатырма праблемамі беларускай мовы: графікай, правапісам, лексыкаграфіяй і граматыкай.
Графіка была ў полі зроку К. Каганца доўгі час. Ён уважліва вывучаў рускую, лацінскую, арабскую і іншыя азбукі, шукаючы найбольш адпаведныя знакі для перадачы беларускіх гукаў, нават рабіў спробы скласьці ўласна беларускую азбуку. Адзін чарнавы праект яе захаваўся (гл. [[Праект беларускай азбукі Каруся Каганца]]).
К. Каганец заўсёды цікавіўся лексыкай беларускай мовы. Увесь час жывучы сярод простага люду ён запісваў цікавыя на яго погляд, беларускія словы з мэтай у далейшым скласьці тлумачальны слоўнік. Добра знаёмы з рукапіснай спадчынай пісьменьніка [[Мікола Касьпяровіч|М. Касьпяровіч]] пісаў: «Нават у частцы яго папер, якая захавалася, ёсьць звыш тысячы чарнавых запісаў чыста народных слоў, што часамі і цяперака невядомы літаратурнай мове. Казімер Карлавіч запісваў словы па сэнсу іх: імёны ўласныя, прыметнікі ласкальныя і г. д., а часамі па альфабэту. З найбольш цікавых яго запісаў можна адзначыць: а) назвы сваяцтва: залоўка, або залвіца, сястрэніца і сястрэніч, братніца і братаніч, стрый, або стрэчны і інш.; б) розныя іншыя іменьнікі: пыца, мыза, чмыс, гал, земец, зубель, подкур, комса, чучка, цемравін, цэд, цыр, талька, тонь, стрынгель, пачынак, баяр, зяло, ёмка, памак і інш.; в) розныя пырметнікі: смалявы, панявы, мнязы, маторны, кваплівы, галюзны, красны, зазрысты, статэчны, мярэжаны, зяхрасты, золкі, карабаты, чмары, пылкі, тужны, трамцівы і інш.; г) розныя дзеясловы: лютаваць, зырыцца, майначыць, смычыць, буяць, выцяць, петаваць, казіць, верадзіцца і г. д.»<ref>{{артыкул|аўтар=Касьпяровіч М.|загаловак=Касьпяровіч. Карусь Каганец (Да 10-й гадавіны сьмерці)|арыгінал=|спасылка=|аўтар выданьня=|выданьне=Маладняк|тып=|месца=|выдавецтва=|год=1928|выпуск=|том=|нумар=10|старонкі=95—96|isbn=}}</ref>. У чарнавых паперах К. Кагfнца, якія дайшлі да нас занатавана 60 назваў птушак (шчыгол, сініца, чыжык і інш.) і 35 назваў зьвяроў, якія жывуць у Беларусі (воўк, мядзьведзь, рысь і інш.), а таксама 90 назваў дрэў, характэрных для беларускай флёры, зь іх 44 пладовых (цітаўка, цыганка, анісаўка, слуцкая бэра і інш.)<ref name=vesnik/>.
* [[Праект беларускай азбукі Каруся Каганца]]
| |||