Андрэй Волян: розьніца паміж вэрсіямі
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
крыніца — http://be.wikipedia.org/wiki/Андрэй_Волан?oldid=1524838 |
крыніца — http://pl.wikipedia.org/wiki/Andrzej_Wolan?oldid=36009156 |
||
Радок 1:
[[Файл:POL COA Lis.svg|значак|Герб «[[Ліс (герб)|Ліс]]»]]
'''Андрэ́й Во́лян''' гербу «[[Ліс (герб)|Ліс]]» ({{Мова-la|Andreas Volanus Polonus}}, {{Мова-pl|Andrzej Wolan}}; ~ травень [[1530]], [[Польшча]] — [[6 студзеня]] [[1610]],
== Жыцьцяпіс ==
Паходзіў са шляхецкага роду, сын Яна і Соф’і з Квілецкіх. У [[1544]]—[[1547]] роках вывучаў [[Дыялектыка|дыялектыку]], [[Рыторыка|рыторыку]] і [[Эпісталяграфія|эпісталяграфію]] ў [[Эўрапейскі ўнівэрсытэт Віадрына|ўнівэрсытэце]] [[Франкфурт-на-Одры|Франкфурту-на-Одры]], дзе пазнаёміўся з ідэямі [[Рэфармацыя|Рэфармацыі]].
Каля [[1550]] року стаў сакратаром [[Мікалай Радзівіл Руды|Мікалая Радзівіла «Рудога»]]. Дзякуючы падтрымцы [[Радзівілы|Радзівілаў]] у лістападзе 1550 пачаў навучаньне ў [[Каралявец|Караляўцу]]. Найвялікшы ўплыў на Воляна ў гэты пэрыяд меў рэктар [[Кёнігзбэрскі ўнівэрсытэт|Альбэртыны]] [[Георгіюс Сабінус|Георг Сабінус]], зяць [[Філіп Мэлянхтон|Філіпа Мэлянхтона]]. Вярнуўся з-за мяжы зацятым [[Кальвінізм|кальвіністам]].
Абароне пратэстантаў, у прыватнасьці Мікалая Радзівіла Рудога, пры двары якога А. Волян жыў побач зь некалькімі іншымі вядомымі прапаведнікамі кальвінізму, ад нападкаў Станіслава Аржахоўскага прысьвечаны твор «Размова паляка зь літвінам». Усьлед за тым Андрэй Волян выпусьціў цэлы шэраг палемічных твораў, пераважна па багаслоўскіх пытаньнях, і ўдзельнічаў у шматлікіх дыспутах, між іншага зь [[Пётар Скарга|Пётрам Скаргам]], [[Антоніё Пасэвіна]]м, [[Фаўст Соцын|Фаўстам Соцынам]].▼
Скончыўшы навучаньне, Андрэй Волян пасяліўся ў [[ВКЛ|Літве]]. Ад Мікалая Радзівіла «Рудога» атрымаў маёнтак [[Біюцішкі]], а ад [[Жыгімонт II Аўгуст|Жыгімонта Аўгуста]] — вёскі Чарэшчанета і Гербенета, таксама да сьмерці дзяржавіў староствы Рудомін і [[Немеж]]. У [[1569]] року атрымаў літоўскі [[індыгенат]].
Аўтар звыш сарака твораў, напісаных пераважна на [[Лацінская мова|лаціне]], — палітыка-прававых трактатаў, прац па этыцы і багаслоўі, пасланьняў, пропаведзяў. Працы А. Воляна друкаваліся ў [[Вільня|Вільні]], [[Кракаў|Кракаве]], [[Данцыг]]у; накіраваныя супраць каталіцызму, асабліва супраць [[Езуіты|езуітаў]] (напр. гл.: «''Anabaptismus sive speculum fidei et pietatis Anabaptistorum''», Вільня, 1586), творы перакладаліся [[Гугеноты|гугенотамі]] ў [[Францыя|Францыі]], кальвіністамі ў Нямеччыне і ўключаліся [[Ватыкан]]ам у [[Індэкс забароненых кніг]]. Напісаў ухвальную прамову на сьмерць Мікалая Радзівіла Рудога (1588), лісты кіеўскаму біскупу [[Мікалай Пац (кіеўскі біскуп)|Мікалаю Пацу]] (1565), магістрату Рыгі (1599). Частка яго лістоў і прамоваў засталася ў рукапісах.▼
Па заключэньні [[Люблінская унія|Люблінскай уніі]] шматразова быў абіраны паслом на [[Вальны сойм|сойм Рэчы Паспалітай]] ад Ашмянскага павету. За часам [[Стэфан Баторы|Стэфана Баторыя]] стаў «ганаровым» [[Каралеўскі сакратар|каралеўскім сакратаром]], часта быў пасярэднікам паміж каралём і шляхецкімі соймікамі, выконваў важныя дыпляматычныя місіі ў [[Інфлянты]], [[Аўстрыя|Аўстрыю]], [[Маскоўская дзяржава|Маскоўскую дзяржаву]]. У 1595 быў у Маскве ў якасьці пасла разам зь [[Леў Сапега|Львом Сапегам]].
У сваіх творах часам кранаўся палітычных і сацыяльных тэм, трымаючыся і тут рэфарматарскага пункту гледжаньня, уласьцівага большасьці польскіх пратэстантаў таго часу. Адзін з галоўных твораў А. Воляна {{Мова-la|«De politica hominum societate»|скарочана}} («Пра палітычную і грамадзянскую свабоду», 1572), у якім разглядаюцца пытаньні роўнасьці ўсіх саслоўяў, свабоды і справядлівасьці. На аснове прац [[Арыстоцель|Арыстоцеля]], [[Плятон]]а, [[Цыцэрон]]а сьцьвярджаў, што «свабода найбольш пасуе да чалавечай натуры».▼
Ад прыбыцьця на Літву зьвязаўся з тамтэйшым кальвінскім [[збор]]ам. З часам стаў лідэрам віленскіх эвангелікаў і «архміністрам» тамашняй грамады, «папам літоўскіх кальвіністаў». Удзельнічаў у некалькіх сынодах літоўскіх кальвіністаў (м. інш. у [[1570]], [[1585]], [[1599]]), падчас якіх пераконваў у неабходнасьці аб’яднаньня [[Кальвінізм|эвангелікаў]] зь [[Лютэранства|лютэранамі]] альбо [[Праваслаўе|праваслаўнымі]]. У [[1590]] [[сынод]] надаў яму функцыю [[Цэнзура|цэнзара]] кальвінісцкіх кніг.
Быў знаёмы з асноўнымі прадстаўнікамі [[Рэфармацыя ў Вялікім Княстве Літоўскім|літоўскай Рэфармацыі]]: [[Ян Глябовіч|Янам Глябовічам]], [[Сымон Турноўскі|Сымонам Турноўскім]], [[Ян Абрамовіч|Янам Абрамовічам]], [[Ян Ласіцкі|Янам Ласіцкім]], Станіславам Судроўскім, [[Андрэй Дудыч|Андрэем Дудычам]], Андрэем Храстоўскім.
Быў жанаты тройчы: зь Нямстуўнай гербу «Порай», Аборскай гербу «Абданк» і Жыжэмскай. Меў трох сыноў і некалькі дачок.
== Творчасьць ==
Быў аўтарам каля 50 твораў, напісаных пераважна [[Лацінская мова|лацінаю]]: палітыка-прававых трактатаў, прац па этыцы і багаслоўі, пасланьняў, пропаведзяў. Частка яго лістоў і прамоваў засталася ў рукапісах.
▲
▲Абароне пратэстантаў, у прыватнасьці Мікалая Радзівіла Рудога, пры двары якога А. Волян жыў побач зь некалькімі іншымі вядомымі прапаведнікамі кальвінізму, ад нападкаў Станіслава Аржахоўскага прысьвечаны твор «Размова паляка зь літвінам»
▲У сваіх творах часам кранаўся палітычных і сацыяльных тэм, трымаючыся і тут рэфарматарскага пункту гледжаньня, уласьцівага большасьці польскіх пратэстантаў таго часу.
== Памяць ==
Радок 15 ⟶ 30:
== Бібліяграфія ==
* ''De libertate politica sive civili'', powst. 1571, wyd. Kraków 1572, drukarnia M. Wirzbięta; wyd. następne: brak miejsca wydania 1582; przekł. polski Stanisława Dubingowicza pt. ''O wolności Rzeczypospolitej albo szlacheckiej'', Wilno 1606, drukarnia J. Karcan; przedr. K. J. Turowski, Kraków 1859, ''Biblioteka Polska'', zeszyt 12; wyd. i oprac. (ostatnio): M. Eder i R. Mazurkiewicz, Warszawa 2010
* ''Oratio ad senatum Regni Poloniae'', brak miejsca roku wydania i osobnej karty tytułowej (druk. w czasie bezkrólewia 1572—1574; według Estreichera: Kraków 1573, drukarnia M. Wirzbięta); przedr. J. Czubek ''Pisma polityczne z czasów pierwszego bezkrólewia'', Kraków 1906
* ''Vera et orthodoxa veteris ecclesiae sententia de Coena Domini ad Petrum Skarga'', Łosk 1574 (egz. obecnie nieznany)
* ''Praefatio in Fricium'', przedmowa łacińska do przekł. C. Bazylika dzieła A. Modrzewskiego ''O poprawie Rzeczypospolitej'', Łosk 1577
* ''Defensio verae orthodoxae veterisque in ecclesia sententiae'', Łosk 1579; wyd. następne: Ryssel 1586
* ''Paraenesis'', Spira 1582, drukarnia B. Albinus
* ''Idololatriae loiolitarum vilnensium oppugnatio'', Wilno 1583, drukarnia J. Karcan
* ''Libri quinque contra Scargae jesuitae vilnensis, septem missae sacrificiique eius columnas'', Wilno 1584, drukarnia Daniel z Łęczycy
* ''Oratio gratulatoria. Ad illustriss. dominum principem D. Christophorum Radivilum'', Wilno 1584, drukarnia Daniel z Łęczycy
* ''Oratio funebris in laudem Illustrissimi Principis Nicolai Radivilii'', Wilno 1584, drukarnia Daniel z Łęczycy
* ''(Nowochrzczeństwo, czyli zwierciadło wiary i pobożności nowochrzczeńców)'', tytuł według M. Balińskiego, który podał za A. Węgierskim również tytuł łaciński: ''Anabaptismum sive speculum fidei et pietatis anabaptistarum'', Wilno 1586; według Estreichera dzieło nie było drukowane)
* ''Apologia… ad calumnias et convitia pestiferae hominum sectae, qui se falso jesuitas vocant'', Wilno 1587, drukarnia Daniel z Łęczycy
* ''Defensio Apologiae'' (druk obecnie nieznany)
* ''Ad scurillem et famosum libellum jesuiticae scholae vilnensis et potissimum maledici conviciatoris Andreae Jurgevitii… responsio'', (Wilno) 1589
* ''Dirae in obtrectatores'', Wilno 1591, drukarnia Typographia Volani (dzieło nieznane)
* ''Epistolae aliquot ad repellendum doctrinae Samosatenianae errorem'', Wilno 1592, drukarnia Officina Coetus Evangelici Vilnensis
* ''Epistolae aliquot adversus Samosatenianos, de divina Trinitate'', Wilno 1592
* ''Meditatio in epistolam divi Pauli apostoli ad Ephesios'', Wilno 1592, drukarnia J. Markowicz
* ''Iudicium de libello quodam Stanislai Rescii, qui inscribitur Ministromachia'', (Wilno) 1593, (drukarnia J. Karcan)
* ''Oratio ad Illustres Radivillos et Chodkiewicios'', Wilno 1600, drukarnia U. i S. Sultzerowie
* (''Oratio funebris'' na pogrzebie Sudroviusa), 1600, utwór zaginiony, (według J. Rościszewskiego)
* ''Oratio sive consilium de bello contra Turcas movendo'', Eisleben 1604, (druk nieznany Estreicherowi; podał go M. Baliński za dziełem ''Grosses vollstaendiges Universal-Lexicon'', Lipsk 1746)
* ''De caecitate et poena ecclesiae'', Hanau 1608, drukarnia W. Antonius
* ''De principe et propriis eius virtutibus'', Gdańsk 1608, drukarnia M. Rhode.
== Беларускія пераклады ==
Радок 22 ⟶ 60:
== Літаратура ==
* Сокал, С. Ф. Волан Андрэй // Мысліцелі i асветнікі Беларусі. Энцыклапедычны даведнік / гал. рэд. Б. I. Сачанка. — Мінск: Беларуская энцыклапедыя, 1995. — С. 65—66. — 672 с — 6000 экз. — ISBN 985-11-0016-1
* [[:ru:s:ЭСБЕ/Волан, Андрей|Волан]] // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.)
* Andrius Volanas. Rinktiniai raštai. Vilnius, 1996
* Balinski M. Andrzej Wolan. Jego zycie uczone i publiczne. // Pisma historyczne, t. 3, Warszawa, 1843
Радок 29 ⟶ 67:
== Вонкавыя спасылкі ==
* Волан А. [http://knihi.com/storage/frahmenty/10volan.htm Прамова да сената Каралеўства Польскага і Вялікага княства Літоўскага, або якім павінна быць праўленне дабрачыннага караля (1573)] / Перакл. на з лац. на бел. А. Я.
{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Волян, Андрэй}}
Радок 35 ⟶ 73:
[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў 1536 годзе]]
[[Катэгорыя:Памерлі ў 1612 годзе]]
[[Катэгорыя:
[[Катэгорыя:Філёзафы XVI стагодзьдзя]]
[[Катэгорыя:Дзеячы Рэфармацыі]]
[[Катэгорыя:Каралеўскія сакратары]]
| |||