Вікіпэдыя

Сацыялістычная Савецкая Рэспубліка Літвы і Беларусі: розьніца паміж вэрсіямі

Інтэрактыўны прагляд гісторыі
← Папярэдняя зьменаНаступная зьмена →
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
ВізуальнаВікіразметка
дапаўненьне, абнаўленьне зьвестак
Радок 11:
| Сталіца = [[Вільня]], [[Менск]]
| НайбуйнейшыГорад =
| ТыпУраду = Рабоча-сялянскіУрад ўрад Літвырабочых і Беларусісялян, дыктатура пралетарыяту.
| ПасадыКіраўнікоў = ЦВК ССР ЛіБ, СНК ССР ЛіБ
| ІмёныКіраўнікоў = [[Казімір Цыхоўскі|К. Цыхоўскі]], [[Вінцас Міцкявічус-Капсукас|В. Міцкявічус-Капсукас]]
Радок 32:
| ЧасРозьніцаUTCУлетку =
| НезалежнасьцьПадзеі =
| НезалежнасьцьДаты = [[27 лютага]] [[1919]]-жнівень-верасень [[1919]].
| ДзяржаўныГімн =Інтэрнацыянал
| АўтамабільныЗнак =
Радок 40:
}}
[[Файл:Печать ЧК Литбела 1919.jpg|значак|Печатка ЧК ЛітБел. 1919]]
'''Сацыялістычная Савецкая Рэспубліка Літвы і Беларусі''', '''Літоўска-Беларуская ССР''', '''ЛітБел''' ({{мова-lt|Lietuvos – Baltarusijos Tarybų Socialistinė Respublika}}, ({{мова-ru|Социалистическая Советская Республика Литвы и Белоруссии}}, {{мова-pl|Litewsko-Białoruska Republika Radziecka}}, [[Ідыш|на ідыш]] ''סאָציאַליסט סאָוועטן רעפובליק פון ליטע און ווייַסרוסלאַ''נ)  — абвешчаная бальшавікамі [[27 лютага]] [[1919]] году рэспубліка зь [[БССР|Беларускае Савецкае Сацыялістычнае рэспублікі]] і [[Летувіская ССР|Літоўскае Савецкае Сацыялістычнае рэспублікі]]. Праіснавала па [[8 жніўня]] [[1919]] году.
 
Літоўска-Беларуская ССР праіснавала ўсяго паўгады. Пры абвяшчэньні ЛітБел вызначальную ролю адыгралі зьнешнія сілы, а менавіта ЦК РКП(б), якое прыняло гэтае рашэньне зь інтарэсаў сусьветнае рэвалюцыі. ЛітБел не зьяўляўся паўнавартаснай дзяржавай, маючы фіктыўную самастойнасьць і падпарадкоўваючыся ЦК РКП(б).
 
== Прычыны ўтварэньня ==
 
Прычыны стварэньня ЛітБела дагэтуль застаюцца нявысьветленымі. Некаторыя гісторыкі (''Платонаў і [[Мікола Сташкевіч|Сташкевіч]]'') пісалі: «уключэньне ў склад РСФСР Магілёўскай і Віцебскай губэрняў было прадыктавана найперш пагрозай захопу тых тэрыторыяў польскай дзяржавай. Гэтыя тэрыторыі ў пэрспэктыве мусілі стаць асноваю адраджэньня беларускай дзяржаўнасьці».<ref>Малыхіна, Л.  Ю.  Гістарыяграфія Літоўска-Беларускай ССР.  — Мн., 2003  с 11</ref>
 
''Аўтары Брыгадзін П. і Ладысееў У.'': «Зыходзячы з абставін міжнароднага характару, ЦК РКП (б) прыняў пастанову аб аб’яднаньні Менскай і Гродзенскай губэрняў зь Літоўскай ССР. Тым самым як бы здымалася з парадку дня пытаньне аб правамернасьці далучэньня ўсходніх этнічных беларускіх зямель да РСФСР».<ref>Малыхіна, Л.  Ю.  Гістарыяграфія Літоўска-Беларускай ССР.  — Мн., 2003  с.12</ref><ref>адысееў У. Ф., Брыгадзін П.  І.  На пераломе эпох: Станаўленне беларускай дзяржаўнасці.</ref>
 
[[Юры Туронак]] прыводзіць словы Сьвярдлова аб тым, што: «імкненьне ЦК забяспечыць гэтыя рэспублікі ад магчымасьці праяўленьня ў іх нацыянальна-шавіністычных настрояў».<ref>Юры Туронак. Мадэрная гісторыя Беларусі. «Інстытут беларусістыкі».  — Вільня, 2008  с 73</ref>
 
Прычыны аб’яднаньня былі сфармуляваны ў пастанове і рашэньнях ЦК РКП (б), выступах старшыні расейскага ЦВК Я. Сьвярдлова і прадстаўніка ЦК РКП (б) у Беларусі А. Іофэ. Прычыны былі наступнымі: зліцьцё Літвы і Беларусі было абумоўлена агульнасьцю гістарычнага мінулага, эканамічных сувязяў і геаграфічнага становішча, неабходнасьцю ўмацаваньня абароназдольнасьці рэспублік, аб’яднаньнем намаганьняў у барацьбе з контаррэвалюцыяй, а іменна тым, што савецкія рэспублікі імкнуліся дабраахвотна да аб’яднаньня.<ref>Малыхіна, Л.  Ю.  Гістарыяграфія Літоўска-Беларускай ССР.  — Мн., 2003  с.13</ref>
 
== Утварэньне ==
== Перадумовы ўтварэньня ==
Ідэя ўтварэньня ЛітБела ўзьнікла сярод кіраўніцтва [[РКП(б)|Камуністычная партыя Савецкага Саюзу|РКП(б)]] і была праведзена ў жыцьцё шляхам партыйнае дысцыпліны. КП(б)Л і КП(б)Б аніякіх адносінаў да рашэньня аб утварэньні ЛітБелу ня мелі.
 
Невядома, ад каго менавіта з ЦК РКП (б) зыходзіла ідэя аб’яднаньня Летувы і Беларусі ў Літоўска-Беларускую ССР. На гэты конт існуе шэраг гіпотэзаў. Ідэю аб тым, што ініцыятарам аб’яднаньня быў [[Уладзімер Ленін]], упершыню выказаў гісторык права С. Маргунскі ў кнізе, выдадзенай у [[1958]].<ref>Маргунский С. П. Создание и упрочение белорусской государственности. 1917—1922 гг.- Минск, 1958. с. 159</ref> Але дакумэнтальных сьведчаньняў таго, што ініцыятарам дзяржаўнага экспэрымэнту быў менавіта У. Ленін, дасьледчыкі не прыводзяць, а гавораць аб гэтым у сілу гістарыяграфічнай традыцыі.<ref>Малыхіна, Л. Ю. Гістарыяграфія Літоўска-Беларускай ССР. — Мн., 2003 с 10</ref>
 
ЛітБел быў створаны пасьля абвяшчэньняў Летувіскай ССР [[16 сьнежня]] і Беларускай ССР [[1 студзеня]]. Рашэньне аб стварэньні Літоўска-Беларускай ССР было прынятае [[16 студзеня]] [[1919]] праз ЦК КПР (б), разам з пастановай аб уключэньні ў склад РСФСР Магілёўскай і Віцебскай губэрняў.<ref>Юры Туронак. Мадэрная гісторыя Беларусі. «Інстытут беларусістыкі».  — Вільня, 2008  с 73</ref><ref>Малыхіна, Л.  Ю.  Гістарыяграфія Літоўска-Беларускай ССР.  — Мн., 2003  с 12</ref>
 
Упершыню рашэньне ЦК РКП (б) аб аб’яднаньні рэспублік было агучана на Першым Усебеларускім зьезьдзе Саветаў [[3 лютага]] [[1919]]. На гэтым зьезьдзе была прынята Дэклярацыя аб аб'яднаньні савецкіх сацыялістычных рэспублік Літвы і Беларусі.
Тыя беларускія камуністычныя дзеячы, якія выступілі супраць, былі арыштаваныя і потым да ўраду ЛітБелу не прыцягваліся.
 
== Абвяшчэньне ЛітБела. Яе гісторыя ==
 
Пасьля прыняцьця Першым Усебеларускім зьездам пастановы аб аб’яднаньні дзьвух рэспублік пытаньне заставалася за Першым зьездам Саветаў Літвы.
 
[[17 лютага|17]]—[[21 лютага]] [[1919]] у [[Вільня|Вільні]] праходзіў І Зьезд Саветаў Літвы. На гэтым зьезьдзе была прынята рэзалюцыя, у якой гаварылася:{{пачатак цытаты}}''«зьезд урачыста праклямуе стварэньне адзінай Сацыялістычнай Савецкай Рэспублікі Літвы і Беларусі».<ref>Гісторыя Беларускай ССР : у 5 т. Т. 3. Перамога Вялікай Кастрычніцкай Сацыялістычнай рэвалюцыі і пабудова сацыялізму ў БССР (1917—1937). Мн., «Навука і тэхніка», 1973. 696  с. З іл. І карт (АН БССР. Ін-т гісторыі) с. 148</ref>''{{канец цытаты}} Прынятая на гэтым зьездзе рэзалюцыя і стала пачаткам гісторыі ЛітБела  — [[17 лютага]] [[1919]].
 
== Гісторыя ЛітБела ==
[[27 лютага]] [[1919]] адбылося аб’яднанае паседжаньне ЦВК ЛССР і ЦВК БССР, якое аднагалосна і канчаткова прыняло пастанову аб стварэньні ССР Літвы і Беларусі.<ref>Гісторыя Беларускай ССР : у 5 т. Т. 3. Перамога Вялікай Кастрычніцкай Сацыялістычнай рэвалюцыі і пабудова сацыялізму ў БССР (1917—1937). Мн., «Навука і тэхніка», 1973. 696 с. З іл. І карт (АН БССР. Ін-т гісторыі) с. 149</ref> [[28 лютага]] [[1919]] Дэклярацыя ЦВК ЛітБела ССР аб зьнешняй палітыцы. Быў створаны ЦВК Літоўска-Беларускай ССР (у складзе 100 асоб) і яго Прэзыдыюм на чале з Казімірам Цыхоўскім, урад аб’яднанай рэспублікі — Савет Народных Камісараў на чале зь Вінцісам Міцкявічусам-Капсукасам. У склад галоўных кіруючых ворганаў — СНК і ЦВК — не ўвайшоў аніводзін беларус.▼
 
=== Фарміраваньне ўраду. Сыстэма кіраваньня ===
[[1 сакавіка]] [[1919]] СНК ЛітБел ССР афіцыйна зацьвердзіў назву — Сацыялістычная Савецкая Рэспубліка Літвы і Беларусі, назву ўрада — Рабоча-сялянскі ўрад Літвы і Беларусі, а таксама сьцяг і гэрб рэспублікі (з назвай «Сацыялістычная Савецкая Рэспубліка Літвы і Беларусі» на пяці мовах)<ref>Гісторыя Беларускай ССР : у 5 т. Т. 3. Перамога Вялікай Кастрычніцкай Сацыялістычнай рэвалюцыі і пабудова сацыялізму ў [[БССР]] ([[1917]]—[[1937]]). Мн., «Навука і тэхніка», [[1973]]. 696 с. З іл. І карт (АН БССР. Ін-т гісторыі) с. 149</ref>▼
Фарміраваньне дзяржаўных і партыйных ворганаў Літоўска-Беларускай ССР знаходзілася пад пільным кантролем з боку ЦК РКП(б). Прызначэньне на ўсе ключавыя пасады ўва ўрадзе ў абавязковым парадку праводзілася пасьля зацьверджаньня кандыдатуры ў ЦК РКП(б) альбо з санкцыі прадстаўніка ЦК РКП(б).
 
▲[[27 лютага]] [[1919]] адбылося аб’яднанае паседжаньне ЦВК ЛССР і ЦВК БССР, якое аднагалосна і канчаткова прыняло пастанову аб стварэньні ССР Літвы і Беларусі.<ref>Гісторыя Беларускай ССР : у 5 т. Т. 3. Перамога Вялікай Кастрычніцкай Сацыялістычнай рэвалюцыі і пабудова сацыялізму ў БССР (1917—1937). Мн., «Навука і тэхніка», 1973. 696  с. З іл. І карт (АН БССР. Ін-т гісторыі) с. 149</ref> [[28 лютага]] [[1919]] Дэклярацыя ЦВК ЛітБела ССР аб зьнешняй палітыцы. Быў створаны ЦВК Літоўска-Беларускай ССР (у складзе 100 асоб) і яго Прэзыдыюм на чале з Казімірам Цыхоўскім, урад аб’яднанай рэспублікі  — Савет Народных Камісараў на чале зь Вінцісам Міцкявічусам-Капсукасам. У склад галоўных кіруючых ворганаў  — СНК і ЦВК  — не ўвайшоў аніводзін беларус.
Па сёньня застаецца невядомым, якую тэрыторыю займала і кантралявала Літоўска-Беларуская ССР. Гісторык ''Маркунскі'' са спасылкай на архіўныя дадзеныя кажа аб тым, што ў склад Літоўска-Беларускай ССР фактычна ўваходзілі Менская, Віленская і невялічкая частка Ковенскай губэрняў з насельніцтвам 4 млн чалавек.<ref>Малыхіна, Л. Ю. Гістарыяграфія Літоўска-Беларускай ССР. — Мн., 2003 с 14</ref><ref>Маргунский С. П. Государственное строительство Белорусской ССР на первом этапе её развития. с. 38</ref>▼
Гісторык ''Шкляр'' адзначае, што: «Літоўска-Беларуская ССР складалася з Мінскай, Гродзенскай, Віленскай, Ковенскай і часткі Сувалкаўскай губерняў з насельніцтвам звыш 6 млн.»<ref>Малыхіна, Л. Ю. Гістарыяграфія Літоўска-Беларускай ССР. — Мн., 2003 15</ref><ref>Шкляр Е. Н. Борьба трудящихся Литовско-Белорусской ССР с иностранными интервентами с. 33</ref>▼
 
Каб абмеркаваць пытаньне аб’яднаньня Камуністычных партый Літвы і Беларусі, [[4 сакавіка|4]]-[[61 сакавіка]] [[1919]] уСНК [[Вільня|Вільні]]ЛітБел быўССР скліканыафіцыйна Аб’яднаўчызацьвердзіў зьездназву Камуністычнай— партыіСацыялістычная Савецкая Рэспубліка Літвы і ЗаходняйБеларусі, назву ўрада — Рабоча-сялянскі ўрад Літвы і Беларусі, а таксама сьцяг і Кампартыігэрб Беларусі.рэспублікі На(з зьездзеназвай прысутнічалі«Сацыялістычная 169Савецкая дэлегатаў.Рэспубліка Літвы і Беларусі» на пяці мовах)<ref>Гісторыя Беларускай ССР : у 5 т. Т. 3. Перамога Вялікай Кастрычніцкай Сацыялістычнай рэвалюцыі і пабудова сацыялізму ў [[БССР]] ([[1917]]—[[1937]]). Мн., «Навука і тэхніка», [[1973]]. 696  с. З іл. І карт (АН БССР. Ін-т гісторыі) с. 149</ref>
 
Дзяржаўныя інстытуты Літоўска-Беларускай ССР знаходзіліся на стадыі фармаваньня альбо наогул адсутнічалі, не было створана паўнавартаснага дзяржаўнага апарату, а з-за савецка-польскай вайны ён так і ня быў да канца створаны.
[[6 сакавіка]] пленум ЦК КП (б) Беларусі і Літвы стварыў Прэзыдыюм ЦК КП (б) Літвы і Беларусі ў складзе Міцкявічуса-Капсукаса, Алексы-Ангарэціса, Мясьнікова, Кнорына, Далецкага, Іванова. Старшынем Прэзыдыюма ЦК КП (б) Літвы і Беларусі быў абраны В. С. Міцкявічус-Капсукас, сакратаром — В. Кнорын.<ref>Гісторыя Беларускай ССР : у 5 т. Т. 3. Перамога Вялікай Кастрычніцкай Сацыялістычнай рэвалюцыі і пабудова сацыялізму ў [[БССР]] ([[1917]]—[[1937]]). Мн., «Навука і тэхніка», [[1973]]. 696 с. З іл. І карт (АН БССР. Ін-т гісторыі) с. 150</ref>▼
 
Пры стварэньні сыстэмы кіраваньня, вялікай праблемай быў кадравы голад. Вельмі цяжка было знайсьці адданых бальшавізму людзей, але якія б пры гэтым былі адукаванымі і здольнымі выканаць кіруючыя функцыі. Падчас разьмеркаваньня наркамацкіх партфэляў камуністы не змаглі самастойна закрыць усе вакансыі і зьвярнуліся па дапамогу ў Маскву. ЦК РКП(б) абяцаў дапамагчы з падборам адпаведных кіраўнікоў для камісарыятаў земляробства, аховы здароў'я і сацыяльнага забясьпечаньня.<ref>Круталевич В. А. История Беларуси: становление национальной державности... с. 146</ref>
З [[8 сакавіка]] да [[15 красавіка]] [[1919]] адбылося 16 паседжаньняў урада ЛітБела.<ref>Гісторыя Беларускай ССР : у 5 т. Т. 3. Перамога Вялікай Кастрычніцкай Сацыялістычнай рэвалюцыі і пабудова сацыялізму ў [[БССР]] ([[1917]]—[[1937]]). Мн., «Навука і тэхніка», [[1973]]. 696 с. З іл. І карт (АН БССР. Ін-т гісторыі) с. 151</ref>
 
Падчас фармаваньня ўраду паміж мясцовымі камуністымі і прадстаўніком ЦК РКП(б) А. Іофэ паўстаў канфлікт з-за нежаданьня апошняга ўлучыць у склад ураду былых дзеячоў Аблвыканкамзаха, далучаючы, пры гэтым, прадстаўнікоў інтэлігенцыі.<ref>Гісторыя беларускай дзяржаўнасьці ў канцы XVIII - пачатку ХХІ ст. У 2 кн. Кн. 1. НАН Беларусі, Інстытут гісторыі. - Мінск : Беларуская навука, 2011. С. 410</ref> У выніку, склад ураду выглядаў наступным чынам:
У нацыянальнай палітыцы ўрад ЛітБела ўзяў курс на ўцісківаньне беларускасьці:▼
{{пачатак цытаты}}''...пачалося перасьледваньне ўсяго беларускага. Беларускі нацыянальны рух быў абвешчаны «буржуазным забабонам», у беларускіх школах была ўведзена расейская мова, усё беларускае — кнігавыдавецтва, курсы, тэатар, хор былі нацыяналізаваны і зьведзеныя на не. (Варшавское Слово. 1920. 2 мая)<ref>Юры Туронак. Мадэрная гісторыя Беларусі. «Інстытут беларусістыкі». — Вільня, 2008</ref>''{{канец цытаты}}▼
 
[[28 красавіка]] КП (б) Літвы і Беларусі, урад ЛітБел ССР былі вымушаны [[28 красавіка]] пераехаць у [[Менск]]<ref>Гісторыя Беларускай ССР : у 5 т. Т. 3. Перамога Вялікай Кастрычніцкай Сацыялістычнай рэвалюцыі і пабудова сацыялізму ў [[БССР]] ([[1917]]—[[1937]]). Мн., «Навука і тэхніка», [[1973]]. 696 с. З іл. І карт (АН БССР. Ін-т гісторыі) с. 151</ref>
 
У ліпені [[1919]], калі польскія войскі падыходзілі да [[Менск]]у, адбылася рэарганізацыя ўрада ЛітБел ССР. Народныя камісарыяты былі перайменаваны ў аддзелы Менскага губэрнскага Ваенна-рэвалюцыйнага камітэта, які ў канцы ліпеня пераехаў у [[Бабруйск]]. [[25 ліпеня]] [[1919]], па патрабаваньню Масквы, адбыўся самароспуск рэспублікі, а ў верасьні [[1919]] яна спыніла сваё існаваньне юрыдычна.<ref>Малыхіна, Л. Ю. Гістарыяграфія Літоўска-Беларускай ССР. — Мн., 2003 16</ref><ref>Vitkauskas P. Lietuvos Tarybu Respublikos Sukurimas 1918—1919 metais. — Vilnius. 1978 с 208—214</ref>▼
[[31 ліпеня]] ЦК КП (б) ЛіБ паўторна абвясьціў незалежнасьць [[БССР]].
 
=== Склад ураду ===
 
* Кіраўнік ЦВК КП ЛіБ: [[Вінцас Міцкявічус-Капсукас]]
Радок 105 ⟶ 97:
* Народны камісар юстыцыі (справядлівасьці): Мечыслаў Казлоўскі
* Народныя камісары бяз партфэлю: Канстанцінас Керванічус, Пранас Сватэліс-Пралетарас і Айзік Вайнштэйн.
 
▲З [[68 сакавіка]] пленумда ЦК[[15 КПкрасавіка]] (б)[[1919]] Беларусіадбылося і16 Літвыпаседжаньняў стварыў Прэзыдыюм ЦК КП (б) Літвы і Беларусі ў складзе Міцкявічуса-Капсукаса, Алексы-Ангарэціса, Мясьнікова, Кнорына, Далецкага, Іванова. Старшынем Прэзыдыюма ЦК КП (б) Літвы і Беларусі быў абраны В. С. Міцкявічус-Капсукас, сакратаром — В.урада КнорынЛітБела.<ref>Гісторыя Беларускай ССР : у 5 т. Т. 3. Перамога Вялікай Кастрычніцкай Сацыялістычнай рэвалюцыі і пабудова сацыялізму ў [[БССР]] ([[1917]]—[[1937]]). Мн., «Навука і тэхніка», [[1973]]. 696  с. З іл. І карт (АН БССР. Ін-т гісторыі) с. 150151</ref>
 
Калі кадравы голад ува ўрадзе часткова ўдалося вырашыць, то на мясцовых пасадах ён быў яшчэ больш вострым. Гэта стала прычынай даволі свабоднага адбору кандыдатаў падчас прыёму на працу ў савецкія установы. У выніку нярэдкімі былі выпадкі, калі высокія пасады займалі варожыя савецкай уладзе асобы. Напрыклад, у паведамленьні сакрэтнага адзьдзелу ВЧК ад ліпеня [[1919]] адзначалася што ''"ў савецкіх установах, на тэлеграфе, на чыгуначнай лініі засела шмат прыхаваных белагвардзейцаў-сабатажнікаў"''.<ref>Гісторыя беларускай дзяржаўнасьці ў канцы XVIII - пачатку ХХІ ст. У 2 кн. Кн. 1. НАН Беларусі, Інстытут гісторыі. - Мінск : Беларуская навука, 2011. С. 411</ref> Учарашнія прыгнечаныя і эксплюатуемыя, атрымаўшы ўладу, хутка станавіліся не меньшымі эксплюататарамі для сваіх аднавяскоўцаў, чым былыя памешчыкі. У паведамленьні ВЧК ад 7 ліпеня адзначалася, што ў адным з валасных саветаў Мінскага павету ''"старшыня савета і два міліцыянты бяруць хабар зь беднякоў, гоняць самагон, цэлымі начамі граюць у карты і арганізоўваюць бойкі"''.<ref>Гісторыя беларускай дзяржаўнасьці ў канцы XVIII - пачатку ХХІ ст. У 2 кн. Кн. 1. НАН Беларусі, Інстытут гісторыі. - Мінск : Беларуская навука, 2011. С. 411</ref>
 
Неабходна было таксама стварыць адзіную камуністычную партыю Літоўска-Беларускай ССР. Каб абмеркаваць гэтае пытаньне, [[4 сакавіка|4]]-[[6 сакавіка]] [[1919]] у [[Вільня|Вільні]] быў скліканы Аб’яднаўчы зьезд Камуністычнай партыі Літвы і Заходняй Беларусі і Кампартыі Беларусі. На зьездзе прысутнічалі 169 дэлегатаў, на якім было праклямавана стварэньне Камуністычнай партыі бальшавікоў Літвы і Беларусі (КП(б)ЛіБ).<ref>Гісторыя Беларускай ССР : у 5 т. Т. 3. Перамога Вялікай Кастрычніцкай Сацыялістычнай рэвалюцыі і пабудова сацыялізму ў [[БССР]] ([[1917]]—[[1937]]). Мн., «Навука і тэхніка», [[1973]]. 696 с. З іл. І карт (АН БССР. Ін-т гісторыі) с. 149</ref>
 
▲[[16 сакавіка]] [[1919]]пленум СНКЦК ЛітБелКП ССР(б) афіцыйнаБеларусі зацьвердзіўі назву —Літвы Сацыялістычнаястварыў СавецкаяПрэзыдыюм РэспублікаЦК КП (б) Літвы і Беларусі, назвуў ўрада —складзе РабочаМіцкявічуса-сялянскіКапсукаса, ўрадАлексы-Ангарэціса, ЛітвыМясьнікова, іКнорына, БеларусіДалецкага, аІванова. таксамаСтаршынем сьцягПрэзыдыюма іЦК гэрб рэспублікіКП (зб) назвайЛітвы «Сацыялістычнаяі СавецкаяБеларусі Рэспублікабыў Літвыабраны іВ. Беларусі»С. наМіцкявічус-Капсукас, пяцісакратаром мовах)— В. Кнорын.<ref>Гісторыя Беларускай ССР : у 5 т. Т. 3. Перамога Вялікай Кастрычніцкай Сацыялістычнай рэвалюцыі і пабудова сацыялізму ў [[БССР]] ([[1917]]—[[1937]]). Мн., «Навука і тэхніка», [[1973]]. 696  с. З іл. І карт (АН БССР. Ін-т гісторыі) с. 149150</ref>
 
Асноўнымі задачамі, на якіх канцэнтравалі сваю ўвагу лідары рэспублікі былі наступныя: ''(1)'' стварэньне і ўмацаваньне савецкае сыстэмы ўлады на ўсіх яе ўзроўнях; ''(2)'' абарона рэспублікі ад анексіянцкіх памкненьняў з боку Польшчы; ''(3)'' вырашэшьне харчовае праблемы і аднаўленьне гаспадаркі рэспублікі, якая панесла вялікія страты ад ваенных дзеяньняў.<ref>Гісторыя беларускай дзяржаўнасьці ў канцы XVIII - пачатку ХХІ ст. У 2 кн. Кн. 1. НАН Беларусі, Інстытут гісторыі. - Мінск : Беларуская навука, 2011. С. 409</ref>
 
=== Тэрытарыяльна-адміністрацыйны падзел ===
Стальцом ЛітБел была абрана [[Вільня]], ня гледзячы на спрэчкі зь беларускімі камуністымі і былымі працаўнікамі Аблвыканкамзаха, якія настойвалі на тым, каб стальцом быў [[Менск]]. Згодна іх аргумэнтацыі, [[Менск]] як буйное места, дзе савецкая ўлада карысталася больш вялікай папулярнасьцю і ў адпаведнасьці ваена-стратэгічным меркаваньням, падыходзіў на ролю стальца лепш. Выбар на [[Вільня|Вільню]] паў з-за рашэньня партыйнага кіраўніцтва ў [[Масква|Маскве]]. Гопнэр у сваей тэлеграме ад [[3 лютага]] [[1919]] наркаму замежных спраў Г. Чычэрыну і наркаму па справах нацыянальнасьцяў І.Сталіну паведамляў: ''"ЦБ пагадзілася, нягледзячы на практычныя назручнасьці і некаторыя ахвяры, саступіць па палітычных меркаваньнях і перанесьці бязадкладна ўрадавыя ўстановы ў Вільню"''.<ref>Гісторыя беларускай дзяржаўнасьці ў канцы XVIII - пачатку ХХІ ст. У 2 кн. Кн. 1. НАН Беларусі, Інстытут гісторыі. - Мінск : Беларуская навука, 2011. С. 409</ref>
 
Па сёньня застаецца невядомым, якую тэрыторыю займала і кантралявала Літоўска-Беларуская ССР.
▲Па сёньня застаецца невядомым, якую тэрыторыю займала і кантралявала Літоўска-Беларуская ССР. Гісторык ''Маркунскі'' са спасылкай на архіўныя дадзеныя кажа аб тым, што ў склад Літоўска-Беларускай ССР фактычна ўваходзілі Менская, Віленская і невялічкая частка Ковенскай губэрняў з насельніцтвам 4  млн чалавек.<ref>Малыхіна, Л.  Ю.  Гістарыяграфія Літоўска-Беларускай ССР.  — Мн., 2003  с 14</ref><ref>Маргунский С.  П.  Государственное строительство Белорусской ССР на первом этапе её развития. с. 38</ref>
▲Гісторык ''Шкляр'' адзначае, што: «Літоўска-Беларуская ССР складалася з Мінскай, Гродзенскай, Віленскай, Ковенскай і часткі Сувалкаўскай губерняў з насельніцтвам звыш 6  млн.»<ref>Малыхіна, Л.  Ю.  Гістарыяграфія Літоўска-Беларускай ССР.  — Мн., 2003 15</ref><ref>Шкляр Е.  Н.  Борьба трудящихся Литовско-Белорусской ССР с иностранными интервентами с. 33</ref>
 
Звычайна, чым далей ад [[Вільня|Вільні]] знаходзілася тэрыторыя, тым слабейшай была там савецкая ўлада, у многіх месцах яна была проста намінальнай.
 
=== Гаспадарка ===
Эканамічнае становішча ЛітБелу было крытычным. Праводзілася палітыка [[Ваенны камунізм|ваеннага камунізму]]. Яшчэ ў студзені-лютым адбылася нацыяналізацыя фабрык і заводаў, чые гаспадары зьбеглі за мяжу, а потым праводзілася актыўная нацыяналізацыя прадпрыемстваў, банкаў, транспарту. Быў уведзены надзвычайны падатак на буржуазію.
 
У тэлеграме ўрада ЛітБела ад [[12 чэрвеня]] [[1919]] на імя [[Уладзімер Ленін|У. Леніна]] ў Народны камісарыят харчаваньня РСФСР, паведамлялася: "''ЛітБел перажывае адчайны харчовы крызыс. Фронт і тыл засталіся бяз хлеба. У лепшым выпадку здолеем выкачаць з тэрыторыі ЛітБел не болей за 20 вагонаў. На дадзены час сядзяць без хлеба мабілізаваныя. Барысаўскі, Бабруйскі паветы галадаюць. У Менску няма хлеба нават для бальніц і дзяцей"''.<ref>Гісторыя беларускай дзяржаўнасьці ў канцы XVIII - пачатку ХХІ ст. У 2 кн. Кн. 1. НАН Беларусі, Інстытут гісторыі. - Мінск : Беларуская навука, 2011. С. 413</ref> У палітычнае зводцы ВЧК за [[15 чэрвеня|15]]-[[26 чэрвеня]] [[1919]] адносна Менскай губэрніі паведамлялася: ''"Настроі пагаршаюцца ў сувязі з голадам. Зусім няма запасаў сыравіны. Пасевы, па прычыне адсутнасьці насеньня, ня робяцца. Верагоднa, па той самай прычыне застаюцца незасеянымі тры чвэрці яравой плошчы"''.<ref>Гісторыя беларускай дзяржаўнасьці ў канцы XVIII - пачатку ХХІ ст. У 2 кн. Кн. 1. НАН Беларусі, Інстытут гісторыі. - Мінск : Беларуская навука, 2011. С. 413</ref>
 
Савецкая Расея аказвала Літбелу значную фінансавую падтрымку. У сакавіку-пачатку красавіка [[1919]] урад ЛітБел атрымаў ад РСФСР крэдыт у памеры 180 млн. р. на выдаткі па кіраўніцтве.<ref>Круталевич В. А. История Беларуси: становление национальной державности... С. 206</ref> У пераважнай большасьці, гэтая фінансавая дапамога мела значэньне не столькі для ЛітБел, колькі для ўсёй Савецкай Расеі і накіроўвалася на ваенныя і чыгуначныя ўстановы.
 
ЛітБел гаспадарча шчыльна супрацоўнічаў зь іншымі савецкімі рэспублікамі. За час з [[8 сакавіка]] па [[15 чэрвеня]] [[1919]] зь ЛітБелу на [[Украіна|Ўкраіну]] было вывезена 1130 вагонаў з рознымі матэрыяламі і перапраўлена вадой 606 кубічных сажняў лесу (што прыкладна складае яшчэ 200 вагонаў). Усяго разам 1330 вагонаў, у якіх знаходзіліся дровы, дошкі, фанера, папера, запалкі, шкло, смолы, цьвікі, тканіна і інш. За гэты ж перыяд з [[Украіна|Украіны]] было экспартавана 531 вагон з харчаваньнем. Прычым больш за 300 вагонаў былі адразу ж накіраваны на Смаленск для размеркаваньня па воінскіх частках Заходняга і Паўночнага франтоў. 132 вагоны разышліся па гарадох Расеі, у тым ліку, 79 вагонаў трапілі ў [[Петраград]]. Народны камісарыят ЛітБел атрымаў толькі 21 вагон з харчаваньнем.<ref>Гісторыя беларускай дзяржаўнасьці ў канцы XVIII - пачатку ХХІ ст. У 2 кн. Кн. 1. НАН Беларусі, Інстытут гісторыі. - Мінск : Беларуская навука, 2011. С. 414</ref>
 
=== Вайсковая справа. Вайна з Польшчай ===
Пытаньне арганізацыі войска было адным з ключавых для рэспублікі. У лютым [[1919]] польскія войскі перайшлі ў наступленьне па рацэ [[Нёман]] на Вільню, а таксама ў напрамку [[Баранавічаў|Баранавічы]] і [[Пінск]]а. Ім супрацьстаяла Заходняя армія, якую Рэўваенсавет РСФСР перайменаваў у Літоўска-Беларускую, што, аднак, было толькі фармальным крокам.<ref>Борьба за Советскую власть в Белоруссии: 1918-1920 гг.: сб. док. и материалов. Т.2. С. 43</ref>
 
Паколькі войскі ЛітБел былі часткай Чырвонай Арміі, ваенныя справы рэспублікі таксама цалкам падпарадкоўваліся Маскве. У пачатку [[1919]] Заходні фронт не быў для Масквы прыярытэтным, таму дапамога зь яе боку была вельмі адмежаванай і нізкаякаснай. Напрыклад, калі з Савецкай Расеі прыбылі 153 і 148 асобныя палкі, іх прыйшлося адразу ж разброіць, бо яны ўяўлялі пагрозу для насельніцтва і савецкай улады.<ref>Гісторыя беларускай дзяржаўнасьці ў канцы XVIII - пачатку ХХІ ст. У 2 кн. Кн. 1. НАН Беларусі, Інстытут гісторыі. - Мінск : Беларуская навука, 2011. С. 416</ref>
Баявы дух і маральны ўзровень арміі Літоўска-Беларускай ССР быў вельмі нізкім. Ужо ў пачатку лютага [[1919]] Гопнер паведамляў у [[Масква|Маскву]] аб падзеньні дысцыпліны ў вайсковых частках ў [[Менск]]у і яго ваколіцах: ''"часьці заходняй дывізыі недысцыплінаваныя, узмацніліся бандытызм, адвольнае п'янства, рэквізыцыі. Паўсюдна грубыя паводзіны салдат"''.<ref>Гісторыя беларускай дзяржаўнасьці ў канцы XVIII - пачатку ХХІ ст. У 2 кн. Кн. 1. НАН Беларусі, Інстытут гісторыі. - Мінск : Беларуская навука, 2011. С. 414</ref> У лісьце да старшыні ВЦВК РСФСР Я. Свярдлову, А. Іофэ пісаў наступнае: ''"Ваеннае становішча безнадзейнае, часьці разлагаюцца з кожным днём. У некаторых палках прымаюцца рашэньні кінуць пазыцыі і адправіцца па хатах. Узмацняецца контррэвалюцыйная прапаганда, камісары ні на што не вартыя"''.<ref>Гісторыя беларускай дзяржаўнасьці ў канцы XVIII - пачатку ХХІ ст. У 2 кн. Кн. 1. НАН Беларусі, Інстытут гісторыі. - Мінск : Беларуская навука, 2011. С. 415</ref>
 
[[24 сакавіка]] [[1919]] СНК Літоўска-Беларускай ССР прыняў дэкрэты аб вайсковай службе і працоўнай павіннасьці. З улікам становішча ваеннага часу службе ў арміі падлягалі грамадзяне векам ад 18 да 40 год. Ваенныя ворганы атрымалі права прыцягваць да абарончых работ усіх працаздольных мужчын. Але гэтыя мерапрыемствы не прынесьлі пажаданага посьпеху і стварыць войска, якое магло б супрацьстаяць польскай арміі ў ураду ЛітБел не атрымалася.
 
[[17 красавіка]] [[1919]] пачалося наступленьне польскай арміі на Вільню, якая была ўзята праз чатыры дні. Сам урад ЛітБелу не заўважыў канцэнтрацыі польскіх войскаў і лічыў, што Вільне нічога не пагражае. Потым прадпрымаліся спробы вярнуць Вільню - тры разы часьці Чырвонай Арміі падыходзілі да места, але ўзяць яго не змаглі.
 
У часьцях арміі ЛітБел вельмі пашыралася дзезэрцірства. Летам [[1919]] бегства чырвонаармейцаў набыло масавы характар. У канцы жніўня [[1919]] толькі ў адной Менскай губэрніі, паводле зводак ВЧК налічвалася амаль 33 тысячы дзезэрціраў, прытым што сілы польскага войску, якія супрацьстаялі арміі ЛітБел ацэньваліся ў 64 тыс. пяхоты і 7 тыс. кавалерыі. Дзезэрціры стваралі ўласныя ўзброеныя атрады і не падпарадкоўваліся анікому, кантралюючы цэлыя вобласьці. У антысавецкім паўстаньні ў Рэчыцкім павеце ўдзельнічала каля тысячы дзезэрціраў пры дзьвух гарматах і шасьці куляметах.<ref>Гісторыя беларускай дзяржаўнасьці ў канцы XVIII - пачатку ХХІ ст. У 2 кн. Кн. 1. НАН Беларусі, Інстытут гісторыі. - Мінск : Беларуская навука, 2011. С. 417</ref>
 
▲У чэрвені [[1919]] польскае войска падыйшло да [[Менск]]у. У ліпені [[1919]], калі польскія войскі падыходзілі да [[Менск]]у, адбылася рэарганізацыя ўрада ЛітБел ССР. Народныя камісарыяты былі перайменаваны ў аддзелы Менскага губэрнскага Ваенна-рэвалюцыйнага камітэта, які ў канцы ліпеня пераехаў у [[Бабруйск]]. [[25Да ліпеня]]канца лета [[1919]], папольскія патрабаваньнювойскі Масквы,занялі адбыўсяамаль самароспускусю рэспублікі,тэрыторыю аЛітоўска-Беларускай ўССР. верасьні[[8 жніўня]] быў узяты [[1919Менск]], янаа спыніла[[27 сваёжніўня]] існаваньнеапошні юрыдычнагорад рэспублікі - [[Зарасай]].<ref>Малыхіна, Л. Ю. Гістарыяграфія Праблемы гістарыяграфіі Літоўска-Беларускай ССР. — Мн., 2003 16</ref><ref>Vitkauskas/ PБеларус. Lietuvosгіст. Tarybuзб. RespublikosБеласток, Sukurimas2003. 1918—1919№ metais20. — VilniusС. 1978 с 208—214150.</ref>
 
=== Нацыянальная палітыка ===
▲У нацыянальнай палітыцы ўрад ЛітБела ўзяў курс на ўцісківаньне беларускасьці:
▲{{пачатак цытаты}}''...пачалося перасьледваньне ўсяго беларускага. Беларускі нацыянальны рух быў абвешчаны «буржуазным забабонам», у беларускіх школах была ўведзена расейская мова, усё беларускае  — кнігавыдавецтва, курсы, тэатар, хор былі нацыяналізаваны і зьведзеныя на не. (Варшавское Слово. 1920. 2 мая)<ref>Юры Туронак. Мадэрная гісторыя Беларусі. «Інстытут беларусістыкі».  — Вільня, 2008</ref>''{{канец цытаты}}
Такі ж нацыянальны ўціск мелі і летувісы.
 
== Ліквідацыя ЛітБел ==
ЛітБел не здолеў выканаць пастаўленую на яго задачу - войска польскае даволі лёкка зламала гэты бар'ер і баявыя дзеяньні цяпер вяліся непасрэдна супраць РСФСР. Далейшае існаваньне ЛітБела цяпер не мела сэнсу.
 
У ліпені [[1919]], калі польскія войскі падыходзілі да [[Менск]]у, адбылася рэарганізацыя ўрада ЛітБел ССР. Народныя камісарыяты былі перайменаваны ў аддзелы Менскага губэрнскага Ваенна-рэвалюцыйнага камітэта. Тады ж у [[Менск]] прыбыў член Рэўваенсавета Заходняха фронту і Наркмом па справах нацыянальнасьцяў [[Ёсіф Сталін]] які запатрабаваў распусьціць цэнтральныя ворганы ЛітБел, што, па сутнацсьці, азначала ліквідацыю рэспублікі.
 
ЦК КПЛіБ зь меркаваньнем Сталіна не пагадзіўся. Урад ЛітБел ўважаў, што рэспубліка павінна існаваць, бо яе ліквідацыя набудзе непажаданы зьнешнепалітычны рэзананс.
Канчатковае рашэньне прыйшло [[25 ліпеня]] [[1919]], калі па патрабаваньню Масквы, адбылася ліквідацыя Савета абароны і ўрадавы апарат. Урад ЛітБел захоўваўся, але ня маючы рэальнай улады існаваў толькі на паперы. Ворганам кіраваньня на незанятай палякамі тэрыторыі станавіўся Менскі губрэўкам. Ужо з канца ліпеня, калі ўрад ЛітБелу пераехаў у [[Бабруйск]], ні ЦВК, ні СНК не выконвалі сваіх функцый. Юрыдычнага дакуманту аб ліквідацыі ЛітБел не было, не зьявіліся яны і пазьней.
 
У жніўні [[1919]] пачала сваю дзейнасьць Ліквідацыйная камісія эвакуяваных устаноў Літвы і Беларусі. У гэтым жа месяцы спыніў сваю дзейнасьць Менскі губрэўкам. Незанятая палякамі тэрыторыя ЛітБел была далучана да суседніх губэрняў РСФСР. Канчатковым канцом існаваньня ЛітБел лічыцца верасень [[1919]].<ref>Гісторыя беларускай дзяржаўнасьці ў канцы XVIII - пачатку ХХІ ст. У 2 кн. Кн. 1. НАН Беларусі, Інстытут гісторыі. - Мінск : Беларуская навука, 2011. С. 418</ref><ref>Малыхіна, Л. Ю. Гістарыяграфія Літоўска-Беларускай ССР. — Мн., 2003 16</ref><ref>Vitkauskas P. Lietuvos Tarybu Respublikos Sukurimas 1918—1919 metais. — Vilnius. 1978 с 208—214</ref><ref>Круталевич В. А. История Беларуси: становление национальной державности... С. 221-231</ref>
 
== Крыніцы ==
Атрымана з «https://be-tarask.wikipedia.org/wiki/Сацыялістычная_Савецкая_Рэспубліка_Літвы_і_Беларусі»