Размнажэньне: розьніца паміж вэрсіямі
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
д Bot: Migrating 79 interwiki links, now provided by Wikidata on d:q11990 (translate me) |
дапаўненьне крыніца — https://uk.wikipedia.org/wiki/Розмноження?oldid=11819248 |
||
Радок 1:
'''Размнажэньне''' — [[біялёгія|біялягічны]] працэс, з дапамогаю якога ўтвараюцца новыя індывідуальныя
Пры бясплоцевым размнажэньні арганізм утвараецца з дапамогаю аднаго арганізму, без удзелу арганізмаў таго ж самага віду. Падзел [[бактэрыі|бактэрыяльнай]] [[вуза|вузы]] — прыклад бясплоцевага размнажэньня. Бясплоцевае капіяваньне не абмяжоўваецца, аднак, аднавузавымі арганізмамі. Большасьць [[расьліна]]ў, некаторыя [[жывёла|жывёлы]] й некаторыя іншыя шматвузавыя арганізмы таксама валодаюць здольнасьцю да бясплоцевага размнажэньня. Плоцевае размнажэньне патрабуе ўдзелу двух індывідуўмаў, звычайна розных [[плоць|плоцяў]]. Размнажэньне [[чалавек]]а зьяўляецца прыкладам плоцевага размнажэньня.
== Тыпы размнажэньня ==
=== Бясплоцевае размнажэньне ===
[[Файл:Kalanchoe veg.jpg|міні|240пкс|Стварэньне новых індывідуальных расьлінаў уздоўж краю [[лісток|ліста]] паветранай расьліны ''[[каланхоэ пирчасте|Kalanchoe pinnata]]''. Маленькія расьліны на пярэднім пляне маюць каля 1 см у вышыню. Панятак «індывіда» відавочна пашыраны пры такім працэсе размнажэньня.]]
{{Асноўны артыкул|Бясплоцевае размнажэньне}}
Бясплоцевае размнажэньне зьяўляецца біялягічным працэсам, пры якім арганізм стварае генэтычна падобную або ідэнтычную копію сябе без ўкладаньня генетычнага матэрыялу іншага індывіда. [[Бактэрыі]] й [[архэі]] размножваюцца шляхам бясплоцевага [[бінарнае дзяленьне|бінарнага дзяленьня]], якіое аднак, можа быць асымэтрычным, [[вірус]]ы выкарыстоўваюць вузы іншых арганізмаў для атрыманьня новых вірусаў, аднак звычайна не ўкладаюць у новыя вірусы генэтычны матэрыял вузаў-[[гаспадар (біялёгія)|гаспадароў]], шматлікія [[бесхрыбетныя|бесхрыбетныя]] жывёлы, як то [[гідра (род)|гідры]] й [[дрожджы]] звычайна размножваюцца шляхам [[пачкаваньне|пачкаваньня]], [[міцэлі|міцэліяльныя]] [[грыбы]] размножваюцца з дапамогай росту міцэлію.
Гэтыя арганізмы здольныя да «расшчапленьня» сябе на два або больш індывіда. Некаторыя бязплоцевыя віды, падобна гідрам, могуць таксама размножвацца плоцевым шляхам. Бактэрыі таксама часам могуць абменьвацца генэтычнай інфармацыяй з дапамогай [[гарызантальны перанос генаў|гарызантальнага пераносу генаў]], а дрожджы — спарвацца з дапамогай прымітыўнага плоцевага працэсу.
Наяўнасць [[плоць|плоці]] не абавязкова перашкаджае бязплоцеваму размнажэньню. Напрыклад, большасьць [[расьліна]]ў здольныя да [[вэгетатыўнае размнажэньне|вэгетатыўнага размнажэньня]] без [[насеньне|насеньня]] або [[спора]]ў, аднак таксама могуць размножвацца плоцевым шляхам.
{{Накід:Біялёгія}}▼
Іншымі шляхамі бясплоцевага размнажэньня ёсьць [[партэнагенэз]], [[фрагмэнтацыя (біялёгія)|фрагмэнтацыя]] й [[утварэньне спораў]], дзе прыцягваецца толькі [[мітоз]]. [[Партэнагенэз]] (ад {{мова-el|παρθένος}} — «дзева», «нявінніца» + ''γένεσις'' «паходжанне», «утварэньне») — утварэньне й разьвіцьцё [[эмбрыён]] у або [[насеньне|насеньня]] без [[апладненьне|апладненьня]] [[самец|самцом]], то бок іншым арганізмам. Партэнагенэз натуральна адбываецца ў некаторых відаў, у прыватнасці ў ніжэйшых расьлінаў, бесхрыбтовых, як то ў [[водная блыха|водных блохаў]], [[тля|тлі]], некаторых [[пчала|пчолаў]] і [[паразітычная аса|паразітычных восаў]], а таксама ў [[хрыбетныя|хрыбетных]], як то ў некаторых [[паўзуны|паўзуноў]]<ref>{{Кніга
|аўтар = Halliday, Tim R.
|частка =
|загаловак = Reptiles & Amphibians
|арыгінал =
|спасылка =
|выданьне =
|месца =
|выдавецтва = Torstar Books
|год = 1986
|том =
|старонкі = 101
|старонак =
|isbn = 0-920269-81-8
}}</ref>, [[рыбы|рыбаў]], у прыватнасьці ў [[акула]]ў<ref>{{Спасылка
| аўтар =
| аўтарlink =
| дата публікацыі =
| url = http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2007/05/22/AR2007052201405.html
| загаловак = Female Sharks Can Reproduce Alone, Researchers Find
| фармат =
| назва праекту =
| выдавец = Washington Post
| дата = 21 сакавіка 2013
| мова = en
| камэнтар =
}}</ref>, і, вельмі рэдка, у [[птушка|птушак]]<ref>{{Спасылка
| аўтар = Savage, Thomas F
| аўтарlink =
| дата публікацыі = 23 траўня 2007
| url = http://oregonstate.edu/Dept/animal-sciences/poultry/index.html
| загаловак = A Guide to the Recognition of Parthenogenesis in Incubated Turkey Eggs
| фармат =
| назва праекту =
| выдавец = Oregon State University
| дата = 21 сакавіка 2013
| мова = en
| камэнтар =
}}</ref>. Гэты ж тэрмін часьцяком таксама выкарыстоўваецца для апісаньня размнажэньня ў [[гермафрадыт]]ных відах, здольных да сама самаапладненьня.
=== Плоцевае размнажэньне ===
[[Файл:Hoverflies mating midair.jpg|міні|240пкс|[[Журчалкі]] спарваюцца ў паветры]]
{{Асноўны артыкул|Плоцевае размнажэньне}}
Плоцевае размнажэньне зьяўляецца тыпам размнажэньня, пры якім арганізмы ўтвараюць нашчадкаў, якія маюць камбінацыю [[генэтычны матэрыял|генэтычнага матэрыялу]] ад больш чым аднаго (звычайна двух) розных прадстаўнікоў віду. Кожны з двух арганізмаў-бацькоў аказвае прыкладна палову генэтычнай інфармацыі нашчадкам, вырабляючы [[плоіднасьць|гаплоідныя]] [[гамэта|гамэты]]. Большасьць арганізмаў фармуюць два розных тыпу гамэт. У [[анізагамія|анізагамных]] відаў гамэты розныя, у такім выпадку адрозьніваюць дзьве плоці — [[самец|самца, які вырабляе [[кнура|кнуру]] або мікраспарыі, і [[самка|самку]], якая вырабляе [[зародкавая вуза|зародкавую вузу]] або мэгаспоры. Крайні выпадак ізагаміі, калі гамэты вельмі розныя, называецца [[оагамія|оагаміяй]]. У [[ізагамія|ізогамных]] відаў гамэты падобныя або ідэнтычныя па форме, хоць могуць мець розныя прыватныя ўласьцівасьці й таму мець розныя назвы. Напрыклад, у [[зялёныя водарасьці|зялёнай водарасьцях]] ''[[Chlamydomonas reinhardtii]]'' маюцца гэтак званыя «плюс» і «мінус» гамэты. Некалькі відаў арганізмаў, як то [[варсінкавыя]], маюць больш чым два віды гамэтаў.
Большасьць жывёлаў, як і чалавек, і расьлінаў звычайна размножваюцца плоцевым шляхам. Плоцевыя арганізмы маюць два наборы [[ген]]аў для кожнай прыкметы, гэтак званыя [[алель|алеляў]]. Нашчадкі ўспадкоўваюць адну алелю для кожнай прыкметы ад кожнага з бацькоў, такім чынам, нашчадкі гарантавана маюць камбінацыю генаў бацькоў. Наяўнасьць двух асобнікаў кожнага гена часьцяком дазваляе арганізму гарантаваць наяўнасьць жыцьцяздольнага арганізма, нават калі адзін з генаў пашкоджаны.
Аднак, спарваньне не абавязкова разумее ўдзел двух асобінаў, для многіх арганізмаў магчыма, і самаапладненьне. Для апісаньня першага выпадку выкарыстоўваецца тэрмін [[алагамія]] — апладненьне яйкі ад аднаго індывіда народкам іншага. Процілеглы выпадак, [[аўтагамія]] або самаапладненьне, сустракаецца ў [[гермафрадыт]]ных арганізмах, дзе зьліваюцца дзьве гамэты аднаго й таго ж арганізма. Хоць у аўтагаміі й ўключаецца плоцевы апарат, нашчадак атрымлівае гены толькі ад адной бацькоўскай асобіны, то бок зьяўляецца прыкладам бясплоцевага размнажэньня.
== Крыніцы ==
{{Зноскі}}
== Вонкавыя спасылкі ==
{{Commons|Category:Reproduction
* [http://users.rcn.com/jkimball.ma.ultranet/BiologyPages/A/AsexualReproduction.html Бясплоцевае размнажэньне]. {{ref-en}}
* [http://www.biolreprod.org/ Journal of Biology of Reproduction]. {{ref-en}}
* [http://slovari.yandex.ru/art.xml?art=bse/00064/81000.htm&encpage=bse&mrkp=http%3A//hghltd.yandex.com/yandbtm%3Furl%3Dhttp%253A//encycl.yandex.ru/texts/bse/00064/81000.htm%26text%3D%25D0%25E0%25E7%25EC%25ED%25EE%25E6%25E5%25ED%25E8%25E5%26reqtext%3D%25D0%25E0%25E7%25EC%25ED%25EE%25E6%25E5%25ED%25E8%25E5%253A%253A394967%26%26isu%3D2 Размнажэньне]. [[Вялікая савецкая энцыкляпэдыя]]. {{ref-ru}}
▲{{Накід:Біялёгія}}
[[Катэгорыя:Размнажэньне|
[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Істотныя артыкулы]]
| |||