Гравітацыя: розьніца паміж вэрсіямі

Змесціва выдалена Змесціва дададзена
Legobot (гутаркі | унёсак)
д Bot: Migrating 110 interwiki links, now provided by Wikidata on d:q11412 (translate me)
Dymitr (гутаркі | унёсак)
дапаўненьне крыніца — https://ru.wikipedia.org/wiki/Гравитация?oldid=53197312
Радок 1:
[[Файл:Solar_sys.jpg|thumbміні|300px300пкс|Гравітацыя трымае плянэты на сваіх арбітах вакол [[Сонца]].]]
'''Гравітацыя''', ('''сусьве́тнае прыцягне́ньне''', '''прыцягне́ньне)''' (ад [[лацінская мова|лац.]] ''gravitas'' — «цяжкасьць») — унівэрсальнае фундамэнтальнае ўзаемадзеяньне паміж усімі матэрыяльнымі целамі. У набліжэньні малых хуткасьцяў і слабага гравітацыйнага ўзаемадзеяньне апісваецца [[клясычная тэорыя прыцягненьня Ньютана|тэорыяй прыцягненьня]] [[Ісак Ньютан|Ньютана,]]. уУ сучаснай [[фізыка|фізыцы]] ў агульным выпадку зьява гравітацыі найбольш дакладна апісваецца [[агульная тэорыя рэлятыўнасьці|агульнай тэорыяй рэлятыўнасьці]] [[Альбэрт Айнштайн|Айнштайна.]], Гравітацыяу якім сама зьява зьяўляецца самымсьледзтвам слабымскрыўленьня зпрасторы-часу чатырохаб тыпаўруху фундамэнтальныхінэрцыйных узаемадзеяньняўаб’ектаў. УАднак квантавайпросты граніцызакон пераходзіцьсусьветнага упрыцягненьня квантавуюНьютана тэорыізабясьпечвае гравітацыідакладнае набліжэньне для большасьці фізычных сытуацыяў, якаяуключаючы яшчэтакія цалкамкрытычныя неразьлікі, распрацаванаяяк то будаваньне траекторыі руху [[касьмічны карабель|касьмічнага караблю]].
 
Гравітацыя зьяўляецца самым слабым з чатырох тыпаў фундамэнтальных узаемадзеяньняў разам з [[электрамагнэтызм]]ам і ядзернымі [[Моцнае ўзаемадзеяньне|моцнымі]] й [[Слабое ўзаемадзеяньне|слабымі ўзаемадзеяньнямі]]. У квантавай граніцы пераходзіць у [[квантавая тэорыя гравітацыі|квантавую тэорыі гравітацыі]], якая яшчэ цалкам не распрацаваная. Дзякуючы гравітацыі [[Зямля (плянэта)|Зямля]] й іншыя плянэты захоўваюцца на сваіх арбітах вакол [[Сонца]], [[Месяц (спадарожнік Зямлі)|Месяц]] зварочваецца па арбіце вакол Зямлі, існуюць прылівы й многае іншае.
 
== Гравітацыйнае ўзаемадзеяньне ==
[[Файл:NewtonsLawOfUniversalGravitation.svg|міні|300пкс|Закон сусьветнага прыцягненьня]]
У рамках [[клясычная мэханіка|клясычнай мэханікі]] гравітацыйнае ўзаемадзеяньне апісваецца [[клясычная тэорыя прыцягненьня Ньютана|законам сусьветнага прыцягненьня]] Ньютана, згодна зь якім сіла гравітацыйнага прыцягненьня паміж двума матэрыяльнымі кропкамі масы <math>m</math> і <math>M</math>, падзеленымі адлегласьцю <math>R</math>, прапарцыйная абодвум масам і зваротна прапарцыйная квадрату адлегласьці, то бок:
 
<center><math>F=G\frac{mM}{R^2}</math></center>
 
Тут <math>G</math> — [[гравітацыйная сталая]], роўная прыкладна 6,6725×10<sup>−11</sup> м³/(кг·с²)
 
Закон сусьветнага прыцягненьня — адно з прыкладаньняў [[закон зваротных квадратаў|закона зваротных квадратаў]], які сустракаецца таксама й пры вывучэньні [[выпраменьваньне| выпраменьваньняў]] (глядзіце, напрыклад, [[ціск сьвятла]]), і які зьяўляецца прамым сьледзтвам квадратычнага павелічэньня плошчы [[сфэра|сфэры]] пры павелічэньні радыусу, што прыводзіць да квадратычнай жа памяншэньню ўкладу любой адзінкавай плошчы ў плошчу ўсёй сфэры.
 
Гравітацыйнае поле, гэтак жа як і поле [[сіла цяжару|сілы цяжару]], зьяўляецца [[патэнцыйнае вэктарнае поле|патэнцыйным]]. Гэта значыць, што можна ўвесьці патэнцыйную [[энэргія|энэргію]] гравітацыйнага прыцягненьня пары целаў, і гэтая энэргія ня зьменіцца пасьля перамяшчэньня целаў па замкнёным контуры. Патэнцыяльнасьць гравітацыйнага поля цягне за сабой [[закон захаваньня энэргіі|закон захаваньня сумы кінетычнай і патэнцыяльнай энэргіі]] і пры вывучэньні руху целаў у гравітацыйным полі часьцяком істотна спрашчае рашэньне. У рамках ньютанаўскай мэханікі гравітацыйнае ўзаемадзеяньне зьяўляецца далёкадзельным. Гэта азначае, што як бы масіўнае цела ні рухалася, у любой кропцы прасторы [[гравітацыйны патэнцыял]] залежыць толькі ад становішча цела ў дадзены момант часу.
 
Вялікія касьмічныя аб’екты, то бок [[плянэта|плянэты]], [[зорка|зоркі]] й [[галяктыка|галяктыкі]] маюць вялікую масу і, такім чынам, ствараюць значныя гравітацыйныя палі. Гравітацыя ёсьць слабым узаемадзеяньнем. Аднак, паколькі яно дзейнічае на любых адлегласьцях, і ўсе масы станоўчыя, гэта, тым ня менш, вельмі важная сіла ў [[Сусьвет|Сусьвеце]]. У прыватнасьці, [[электрамагнітнітызм|электрамагнітнае]] ўзаемадзеяньне паміж целамі ў касьмічных маштабах малае, паколькі поўны электрычны зарад гэтых целаў роўны нулю, а рэчыва ў цэлым электрычна нэўтральна. Таксама гравітацыя, у адрозьненьне ад іншых узаемадзеяньняў, унівэрсальная ў дзеяньні на ўсю [[матэрыя|матэрыю]] й энэргію. Да нашага часу ня выяўлена ніводнага аб’екту, у якога наогул адсутнічала бы гравітацыйнае ўзаемадзеянне.
 
З-за глябальнага характару гравітацыя адказная й за такія буйнамаштабныя эфэкты, як то структура галактыкаў, [[чорная дзірка|чорныя дзіркі]] й пашырэньне Сусьвету, і за элемэнтарныя астранамічныя зьявы, як то існаваньне [[арбіта|арбіты]] ў плянэтаў, і за простае прыцягненьне да паверхні Зямлі й падзеньне целаў.
 
Гравітацыя была першым узаемадзеяньнем, апісаным матэматычнай тэорыяй. [[Арыстотэль]] лічыў, што аб’екты з рознай масай падаюць з рознай хуткасьцю. Толькі шмат пазьней [[Галілео Галілей]] экспэрыментальна вызначыў, што гэта не так — калі супраціў паветра ліквідаваць, то ўсе целы паскараюцца аднолькава. Закон усеагульнага прыцягненьня [[Ісак Ньютан|Ісака Ньютана]], сфармуляваны ў [[1687]] годзе, добра апісваў агульныя паводзіны гравітацыі. У [[1915]] годзе [[Альбэрт Айнштайн]] стварыў [[Агульная тэорыя рэлятыўнасьці|агульную тэорыю рэлятыўнасьці]], якая больш дакладна апісвае гравітацыю ў тэрмінах [[геамэтрыя|геамэтрыі]] прасторы-часу.
 
== Вонкавыя спасылкі ==
{{Commons|Category:Gravitation}}
* [http://www.femto.com.ua/articles/part_2/4177.html Цяжэньне]. Фізычная энцыкляпэдыя
* [http://webcommunity.ru/1035/ Закон сусьветнага прыцягненьня]. Па-простаму аб складаным.
* [http://rutube.ru/video/01117641607dabf59fd0ffe53383449f/ Праблемы гравітацыі]. [[BBC]]
* [http://univertv.ru/video/geologiya/geologiya_xxi_veka/zemlya_i_gravitaciya_besedy_gordona/?mark=all Зямля й гравітацыя]
 
{{Фундамэнтальныя ўзаемадзеяньні}}