|
'''Корань''' - — абавязковая сэнсавая і структурная частка [[слова]], якая зьяўляецца носьбітам рэчыўнага значэньня. Нельга лічыць, што ён выражае асноўнае [[лексычнае значэньне]] слова. Празь яго перадаецца агульнае значэньне, бо ён вылучаецца на базе аднакаранёвых словаў. Корань – — агульная фармальна-структурная і сэнсавая частка роднасных словаў; здольны далучаць да сябе іншыя [[марфэма|марфэмы]], якія характарызуюць яго значэньне, утвараюць гнёзды роднасных слоў.
== Вызначэньне кораня ==
Для вызначэньня кораня выкарыстоўваюць прыёмы:
* Падбор аднакаранёвых словаў.
* Прыём пасьлядоўнага супастаўленьня вытворнай асновы і ўтваральнай асновы да таго часу, пакуль утваральная [[аснова слова|аснова]] ня стане невытворнай.
* Прыём падбору аднатыпна структурных [[слова]]ў (эфэктыўны пры аналізе словаў зь іншамоўным коранем і унірадыксальныміўнірадыксальнымі, адзінкавымі каранямі).
Лічыць, што корань — нязьменная частка [[слова]], будзе няправільна, бо фармальна ён відазьмяняецца.
== Свабодныя і зьвязаныя карані ==
Корань можа выступаць у 2 формах:
*Свабодны –Свабодны — корань, які сам па сабе ці ў спалучэньні з [[канчатак|канчаткам]] ужываецца як асобнае самастойнае [[слова]].
Найбольшую самастойнасьць сярод свабодных каранёў маюць:
-* карані, якія утвараюць цэлае [[слова]] з нулявым [[канчатак|канчаткам]] (лес, ноч, дом).
-* карані, якія зьнешне супадаюць з цэлым нязьменным словам (або, ці, дзе).
Менш самастойнасьці маюць карані, якія ўтвараюць словы з матэрыяльна выражаным канчаткам (поле, мора).
*Зьвязаныя –Зьвязаныя — карані, якія асобна ў мове не існуюць, а ўжываюцца ў спалучэньні са службовымі [[марфэма]]мі.
Адрозьненьні ад свабодных каранёў:
-* зьвязаныя карані ўжываюцца толькі ў спалучэньні са службовымі марфэмамі, свабодныя карані – — самі па сабе.
-* зьвязаныя карані абавязкова павінны паўтарацца ў радзе аднакаранёвых слоўсловаў, свабодныя – — вычляняюцца з раду адзінкавых слоў.
Зьвяз карані ў лінгвістычнай літаратуры называюцца радыксоіды.
== Віды каранёў ==
=== Паводле выражальнага значэньня ===
*З прадметным значэньнем (у [[назоўнік]]ах) – стол, акно, дзьверы.
* З працэсуальнымпрадметным значэньнем (у [[дзеяслоў|дзеясловахназоўнік]]ах) — – працавацьстол, кахацьакно, гатавацьдзьверы.
* З працэсуальным значэньнем (у [[дзеяслоў|дзеясловах]]) — працаваць, кахаць, гатаваць.
*Са значэньнем непрацэсуальнай прыметы, атрыбутыўныя (у [[прыметнік]]ах) – прыгожы, цікавы, шэры.
*З колькаснымСа значэньнем непрацэсуальнай прыметы, атрыбутыўныя (у [[лічэбнікпрыметнік]]ах) — – дваццацьпрыгожы, сорак пяцьцікавы, сёмышэры.
* З колькасным значэньнем (у [[лічэбнік]]ах) — дваццаць, сорак пяць, сёмы.
===Паводле фанемнай структуры=== ▼
*Па якасьці канцавога [[гук]]у: ▼▲=== Паводле фанемнайфанэмнай структуры ===
▲*Па якасьці канцавога [[гук]]у:
-закрытыя* адкрытыя (заканчваюцца на [[ зычныягалосныя| зычныгалосны гук]]). ▼
-адкрытыя* закрытыя (заканчваюцца на [[галосныязычныя|галоснызычны гук]]).
*Па якасьці пачатковага гуку: ▼▲-закрытыя (заканчваюцца на [[зычныя|зычны гук]]).
▲*Па якасьці пачатковага гуку:
-* прыкрытыя (пачынаюцца з зычнага гуку).
-* непрыкрытыя (пачынаюцца з галоснага гуку).
У [[беларуская мова|сучаснай беларускай мове]] пераважаюць закрытыя прыкрытыя карані.
=== Паводле фанэмнага складу карані ===
* Аднафанэмныя (монафанэмныя) – — складаюцца з адной [[фанэма|фанэмы]].
*Поліфанэмныя -Поліфанэмныя — складаюцца з 2 і болей фанэмаў.
==Літаратура==
| 