Вікіпэдыя

Аахэн: розьніца паміж вэрсіямі

Інтэрактыўны прагляд гісторыі
← Папярэдняя зьменаНаступная зьмена →
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
ВізуальнаВікіразметка
MerlIwBot (гутаркі | унёсак)
59 916 правак
д робат дадаў: gl:Aquisgrán
Jarash (гутаркі | унёсак)
6950 правак
Радок 1:
{{Мястэчка
| Назва = Аахэн
| Назва ў родным склоне = Аахэна
| Няпэўная назва =
| Арыгінальная назва = Aachen
| Краіны = Нямеччыны
| Герб = Stadtwappen der kreisfreien Stadt Aachen.svg
| Сьцяг =
| Гімн =
| Першыя згадкі = 962
| Горад з =
| Магдэбурскае права =
| Былыя назвы =
| Былая назва =
| Мясцовая назва =
| Адміністрацыйная адзінка = Акруга
| Назва адміністрацыйнай адзінкі = Кёльн
| Адміністрацыйная адзінка2 = Штат
| Назва адміністрацыйнай адзінкі2 = Паўночны Райн  — Вэстфалія
| Кіраўнік = Мэр▼
| Адміністрацыйная адзінка3 =
| Імя кіраўніка = Marcel = Philipp▼
| Назва адміністрацыйнай адзінкі3 =
| Плошча = 160,83▼
| Сельсавет =
| Вышыня =
| Пасялковы савет =
| Колькасьць насельніцтва = 257260 935454▼
▲| Кіраўнік =
| Год падліку насельніцтва = 2011▼
▲| Імя кіраўніка =
| Шчыльнасьць насельніцтва = 1 604619▼
▲| Плошча = 160,83
| Колькасьць двароў = ▼
| Вышыня =
| Часавы пас = +1▼
▲| Колькасьць насельніцтва = 257 935
| Летні час = +2▼
▲| Год падліку насельніцтва =
| Тэлефонны код = 0241 / 02405 / 02407 / 02408▼
▲| Шчыльнасьць насельніцтва = 1 604
| Паштовы індэкс = 52062–5208052062-52080▼
▲| Колькасьць двароў =
| Аўтамабільны код = AC▼
▲| Часавы пас = +1
| Выява = Blick über Aachen auf den Katschhof, Sept 2008.jpg▼
▲| Летні час = +2
| Апісаньне выявы = ▼
▲| Тэлефонны код = 0241 / 02405 / 02407 / 02408
| Шырата паўшар'е паўшар’е = паўночнае▼
▲| Паштовы індэкс = 52062–52080
▲| Аўтамабільны код =
▲| Выява = Blick über Aachen auf den Katschhof, Sept 2008.jpg
▲| Апісаньне выявы =
▲| Шырата паўшар'е = паўночнае
| Шырата градусаў = 50
| Шырата хвілінаў = 46
| Шырата сэкундаў = 31
| Даўгата паўшар'е паўшар’е = усходняе
| Даўгата градусаў = 6
| Даўгата хвілінаў = 64
| Даўгата сэкундаў = 58
| Пазыцыя подпісу на мапе = справа
| Водступ подпісу на мапе =
| Commons = Category:Aachen
| Сайт = http://www.aachen.de
| Колер = {{Колер|Нямеччына}}
}}
'''Аахэн''' ({{мова-de|Aachen}}, {{мова-fr|Aix-la-Chapelle}}, {{мова-nl|Aken}}) — горад у [[Нямеччына|Нямеччыне]], у зямлі [[Паўночны Райн- — Вэстфалія]], разьмяшчаецца на самай мяжы з [[Бэльгія]]й і [[Нідэрлянды|Нідэрляндамі]]. Горад зьяўляецца цэнтрам электратэхнічнай, мэталюргічнай прамысловасьці, а таксама буйным чыгуначным цэнтрам Нямеччыны.
 
== Гісторыя ==
У навакольлі Аахэна былі знойдзены старажытныя [[Кельты|кельцкія]] паселішчы, якія далі пачатак гораду. У часы панаваньня на гэтых землях [[Старажытны Рым|Рымскай імпэрыі]], тут быў пабудаваны горад пад назвай ''Aquae Grani'' ці ''Aquisgranum'' (ад назвы кельцкага бога здароўя ''Granusa''), таму што тут знаходзіліся аздараўляльныя мінэральныя крыніцы. Кароль франкаў [[Піпін Кароткі]] ацаніў лячэбныя ўласьцівасьці тэрмаў Аахэна, і на месцы рымскага храма па яго загаду была пабудавана капліца а таксама рэзыдэнцыя (''palatium''). Менавіта з гэтага моманту пачынаюцца пісьмовыя згадкі аб Аахэне ў [[765]] годзе.
 
Сын Піпіна, [[Карл Вялікі]], уладар імпэрыі [[Імпэрыя КаралінгаўКаралінгі|імпэрыі Каралінгаў]], зрабіў Аахэн сваёй сталіцай. У [[790]] годзе тут быў пабудаваны вялікі каралеўскі палац ў клясычным стылі, разам з вядомай капліцай, якая засталася і да нашых дзён. Будаваў каліцу майстар ''Ода з Метзу''. У гэтай капліцы Карл Вялікі сабраў шмат каштоўных хрысьціянскіх рэліквіяў.
 
У [[962]] годзе, [[Атон ІI Вялікі]] каранаваўся ў ''Аахэнскім саборы'', і з гэтага часу да [[1531]] году, там каранаваўся 31 імпэратар [[СьвяшчэннаяСьвятая Рымская імпэрыя|СьвяшчэннайСьвятой Рымскай імпэрыяімпэрыі]]. У [[1165]] годзе Карл Вялікі быў кананізаваны, а праз год, Аахэн атрымаў правы горада і стаў вольным горадам. У [[12 стагодзьдзе|XII]]-[[13 стагодзьдзе|XIII]] стагодзьдзях, горад паступова разьвіваўся, у асноўным дзякуючы гандлю. У 1372 годзе ў Аахэне ўпершыню ў сьвеце пачалі рабіць пашыраныя агульна манэты ([[грош]]) з пазначэньнем году "Ад нараджэньня Хрыста". ў У часы позьняга Сярэднявечча ў Аахэне пачало разьвівацца ткацтва, а горад пачаў граць важную ролю ў нямецкай палітыцы (тут адбываліся рады ''Рэйхстагу'') і ''сыноду''. У [[16 стагодзьдзе|XVI]] стагодзьдзі, у выніку рэлігійных войнаў, пачаўся заняпад гораду — каранацыі каралёў былі перанесены ў [[Франкфурт-на-Майне]], заняпад паскорыўся пасьля пажару [[2 траўня]] [[1656]] году, калі горад згарэў амаль поўнасьцю.
 
У [[17 стагодзьдзе|XVII]]—[[19 стагодзьдзе|XIX]] стагодзьдзях горад быў папулярным курортам сярод эўрапейскіх багатых людзей (мінэральныя крыніцы), а таксама месцам для адпачынку з казыно, бальнымі залямі і іншымі месцамі адпачынку. У Аахэне быў падпісаны мір паміж [[Гішпанія]]й і [[Францыя]]й пасьля вайны за ''Фляндрыю'' ў [[1668]] годзе. У [[1801]] годзе, горад перайшоў пад уладу Францыі, але ў [[1815]] годзе Вэнскі кангрэс перадаў яго [[Прусія|Прусіі]]. У [[1818]] годзе тут адбыўся першы кангрэс ''Сьвяшчэннага Зьвязу''. У ХІХ стагодзьдзі і ў пачатку [[20 стагодзьдзе|ХХ стагодзьдзя]], дзякуючы блізкасьці [[вугаль]]ных шахтаў, у Аахэне атрымала разьвіцьцё мэталюргічная, хімічная, а таксама тэкстыльная прамысловасьць. У гэты час горад стаў важным транспартным цэнтрам, які злучаў чыгуначныя лініі Нямеччыны і Бэльгіі.
Радок 64 ⟶ 60:
У [[1944]] годзе Аахэн стаў першым нямецкім горадам, які быў заняты войскамі саюзьнікаў.
 
Аахэнскі сабор, у якім пахаваны Карл Вялікі і [[Атон ІІІIII]], быў уключаны ў сьпіс [[сьпісСусьветная спадчына ЮНЭСКО|сусьветнай спадчыны]] [[ЮНЭСКА]].
 
== Культура ==
У Аахэне зьявілася першая ў сьвеце дыскатэка (1959 год) - Шатляндзкі клюб. Першым у сьвеце [[дыджэй|дыджем]] быў Klaus Quirini (DJ Heinrich).
 
Мясцовай знакамітасьцю зьяўляецца салодкі хлеб Aachener Printen, які робіцца ў форме вялікіх боханаў.
 
== Адукацыя ==
У Аахэне знаходзіцца адзін з самых прасунутых унівэрсытэтаў Нямеччыны - [[Рэйнска-Вэстфальскі тэхнічны ўнівэрсытэт Аахэна]], заснаваны ў 1870 годзе як палітэхнічны. У ім ад 1896 да 1899 году чытаў лекцыі ляўрэат Нобэлеўскай прэміі [[Вільгельм Він]].
 
== Вонкавыя спасылкі ==
Атрымана з «https://be-tarask.wikipedia.org/wiki/Аахэн»