Асьвенцім: розьніца паміж вэрсіямі
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
д r2.7.3) (робат дадаў: gv:Sleih-champ Auschwitz |
вікіфікацыя, артаграфія, дапаўненьне |
||
Радок 14:
|Падаўжэньне =
}}
'''Асьве́нцім''', '''Асьвенцім-Бжэзінка''' ({{Мова-pl|Oświęcim-Brzezinka}}), больш дакладна '''Аўшвіц-Біркенаў''' ({{Мова-de|Auschwitz-Birkenau}})
Комплекс складаўся з трох асноўных лягераў: Аўшвіц I (Асьвенцім, адміністрацыйны цэнтар), Аўшвіц II (Біркенаў, «лягер сьмерці») і Аўшвіц III (Мановіц, працоўны лягер). <ref>На абпаленых крылах: кніга ўспамінаў непаўналетніх вязняў фашызму / укл. Л. Г. Філатаў, Л. П. Раманенка , І. В. Бараноўскі – Мінск : Кнігазбор, 2012.</ref>
У 1947 годзе польскім сойм прыняў закон, які захаваў лягер на заўсёды ў якасьці помніка і адначасова стварыў Дзяржаўны музэй Аўшвіц-Біркенаў у Асьвенціме ({{Мова-pl|Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu}})<ref>[http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19470520265 Ustawa o upamiętnieniu męczeństwa Narodu Polskiego i innych Narodów w Oświęcimiu z dnia 2 lipca 1947 r. (Dz. U. nr 52 poz. 265)]{{ref-pl}}</ref>. У 1979 годзе лягер стаў занесены ў [[Сусьветная спадчына ЮНЭСКО|сьпіс Сусьветнай спадчыы ЮНЭСКО]], у 2006 годзе яго назва была зьменена на сучасную<ref>Auschwitz Birkenau German Nazi Concentration and Extermination Camp (1940—1945), [http://whc.unesco.org/en/list/31/documents/ Сусьветная спадчына] {{ref-en}}</ref>.▼
==
Аўшвіц I служыў адміністрацыйным цэнтрам ўсяго комплексу. Ён быў заснаваны [[20 траўня]] [[1940]] году. У 1941—1943 гг. на 40 км² прылеглай тэрыторыі на месцы адсэленых вёсак былі створаны падсобныя лягеры сельскагаспадарчага профілю: рыбныя гаспадаркі, птушкагадоўчыя і жывёлагадоўчыя фэрмы. Адзін з бункераў лягеру быў пераканструяваны ў газавую камэру і [[крэматорый]]. Камэра функцыянавала з 1941 па 1942 год, а затым яе перабудавалі ў бамбасховішча СС.<ref>На абпаленых крылах: кніга ўспамінаў непаўналетніх вязняў фашызму / укл. Л. Г. Філатаў, Л. П. Раманенка , І. В. Бараноўскі – Мінск : Кнігазбор, 2012.</ref>
== Аўшвіц II (Біркенаў) ==
У аднапавярховых драўляных бараках Аўшвіц II (Біркенаў) утрымліваліся сотні тысячаў габрэяў, палякаў, цыганаў і вязьняў іншых нацыянальнасьцяў. Уласна гэта быў найбуйнейшы нацысцкі лягер сьмерці. Колькасьць ахвяраў у гэтым лягеры склала больш за мільён чалавек.
Будаўніцтва гэтай часткі лягера пачалося ў кастрычніку [[1941]]. Тут знаходзіліся 4 газавыя камэры і 4 крэматорыя.<ref>На абпаленых крылах: кніга ўспамінаў непаўналетніх вязняў фашызму / укл. Л. Г. Філатаў, Л. П. Раманенка , І. В. Бараноўскі – Мінск : Кнігазбор, 2012.</ref> Вязьняў канцлягеру можна падзяліць на чатыры групы.
Першую групу складалі прыкладна 3/4 усіх прывезеных, што адпраўляліся ў газавыя камэры на працягу некалькіх гадзінаў. У гэтую групу ўваходзілі жанчыны, дзеці, старыя і ўсе тыя, хто не прайшоў мэдкамісію па поўнай прыдатнасьці да працы. Кожны дзень у лягеры маглі забіваць каля 20 тыс. чалавек.
Другая група зьняволеных адпраўлялася на рабскую працу на прамысловыя прадпрыемствы розных кампаніяў. З 1940 па 1945 год у комплексе Асьвенціма былі прыпісаны да фабрык каля 405 тыс. зьняволеных. Зь іх больш за 340 тыс. сканалі ад хваробаў і нялюдзкага абыходжаньня.
Трэцяя група вязьняў — у асноўным двайняты і карлікі, адпраўляліся на розныя мэдычныя экспэрымэнты, у прыватнасьці да доктара [[Ёзэф Мэнгеле|Ёзэфа Мэнгеле]], вядомамга пад мянушкай «анёл сьмерці».
Чацьвёртую групу вязьняў складалі пераважна жанчыны, якія адбіраліся для асабістага выкарыстаньня нацыстамі ў якасьці прыслугі і асабістых рабоў, а таксама для сартаваньня асабістай маёмасьці зьняволеных, якіх прывозілі ў лягер.
Да 1943 году ў лягеры сфармавалася '''група супраціву''', якая дапамагла некаторым зьняволеным бегчы, а ў кастрычніку 1944 году група вязьняў разбурыла адзін з крэматорыяў.<ref>На абпаленых крылах: кніга ўспамінаў непаўналетніх вязняў фашызму / укл. Л. Г. Філатаў, Л. П. Раманенка , І. В. Бараноўскі – Мінск : Кнігазбор, 2012.</ref> У сувязі з набліжэньнем савецкіх войскаў адміністрацыя Асьвенціма пачала эвакуацыю зьняволеных у лягеры, разьмешчаныя на тэрыторыі Германіі. 25 студзеня эсэсаўцы падпалілі 35 баракаў-складоў, якія былі поўныя рэчаў, адабраных у габрэяў; іх не пасьпелі вывезьці.
Калі [[27 студзеня]] [[1945]] году савецкія салдаты занялі Асьвенцім, яны знайшлі там каля 7,5 тыс. вязьняў, якія змаглі выжыць.
== Аўшвіц III ==
Аўшвіц III зьяўляўся групай з прыблізна 40 невялікіх лягераў, створаных пры фабрыках і шахтах вакол агульнага комплексу. Найбуйным з такіх лягераў быў Мановіц, які бярэ назву ад польскай вёскі, якая разьмяшчалася на яго тэрыторыі. Ён пачаў функцыянаваць у маі 1942 году і быў прыпісаны да кампаніі IG Farben. Такія лягеры рэгулярна наведвалі дактары і адбіралі слабых і хворых для газавых камэраў Біркенаў.
== Мэмарыял ==
Лягер зьяўляецца сымбалем Галакосту. У лягерах Асьвенціму каля 1,3 млн чалавек (з якіх 1 млн. складалі габрэі), падвяргаліся катаваньням, каля 1,1 млн. зь іх былі забітыя.<ref>На абпаленых крылах: кніга ўспамінаў непаўналетніх вязняў фашызму / укл. Л. Г. Філатаў, Л. П. Раманенка , І. В. Бараноўскі – Мінск : Кнігазбор, 2012.</ref>
▲У 1947 годзе польскім сойм прыняў закон, які захаваў лягер на заўсёды ў якасьці помніка і адначасова стварыў Дзяржаўны музэй Аўшвіц-Біркенаў у Асьвенціме ({{Мова-pl|Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu}})<ref>[http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19470520265 Ustawa o upamiętnieniu męczeństwa Narodu Polskiego i innych Narodów w Oświęcimiu z dnia 2 lipca 1947 r. (Dz. U. nr 52 poz. 265)]{{ref-pl
У 1979 годзе лягер быў занесены ў [[Сусьветная спадчына ЮНЭСКО|сьпіс Сусьветнай спадчыы ЮНЭСКО]], у 2006 годзе яго назва была зьменена на сучасную<ref>Auschwitz Birkenau German Nazi Concentration and Extermination Camp (1940—1945), [http://whc.unesco.org/en/list/31/documents/ Сусьветная спадчына] {{ref-en}}</ref>.
== Крыніцы ==
{{Зноскі}}
|