Уфа: розьніца паміж вэрсіямі

Змесціва выдалена Змесціва дададзена
стыль, артаграфія
Dymitr (гутаркі | унёсак)
+ шаблён-картка
Радок 1:
{{Мястэчка
'''Уфа́''' ([[башкірская мова|па-башкiрску]]: Өфө) — горад у [[Расея|Расеі]], сталіца [[Башкартастан|Башкартастана]].
|Назва = Уфа
|Назва ў родным склоне = Уфы
|Краіны = Расеі
|Герб = Coat of arms of Ufa.svg
|Сьцяг = UfaFlag.svg
|Выява = Ufa01.jpg
|Апісаньне выявы =
|Першыя згадкі =
|Магдэбурскае права =
|Плошча = 707,93
|Колькасьць насельніцтва = 1 082 000<ref>[http://www.ufacity.info/upload/scope_files/5126/atlas_investora_2012.pdf Пашпарт Уфы].</ref>
|Год падліку насельніцтва = 2010
|Шчыльнасьць насельніцтва =
|Колькасьць двароў =
|Часавы пас =
|Летні час = +6
|Тэлефонны код = +7 347
|Паштовы індэкс = 450000—450999
|Аўтамабільны код = 02, 102
|Адміністрацыйная адзінка = Рэспубліка
|Назва адміністрацыйнай адзінкі = [[Башкартастан]]
|Адміністрацыйная адзінка2 =
|Назва адміністрацыйнай адзінкі2 =
|Шырата_паўшар'е = паўночнае
|Шырата_градусаў = 54
|Шырата_хвілінаў = 44
|Шырата сэкундаў = 00
|Даўгата_паўшар'е = усходняе
|Даўгата_градусаў = 55
|Даўгата_хвілінаў = 58
|Даўгата сэкундаў = 00
|Commons = Category:Ufa
|Колер = {{Колер|Расея}}
}}
'''Уфа́''' ([[башкірская мова|па-башкiрску]]: Өфө) — горад у [[Расея|Расеі]], сталіца [[Башкартастан|Башкартастана]]. Насельніцтва ([[2005]]) — 1,043 млн. чалавек у межах муніцыпальнага фармаваньня (11-е месца ў РФ), 1 130 млн. чалавек у аглямэрацыі (14-е). Плошча 753,7 км², горад выцягнуты з паўднёвага захаду на паўночны ўсход на 50 км.
 
Горад разьмешчаны на беразе ракі [[Белая (рака, прыток Камы)|Белай]] , пры ўпадзеньні ў яе рэк [[Уфа (рака)|Уфа]] i [[Дзёма]] , у межах Прыбельскай узгоркавата-хвалістай раўніны, у 100 км да захаду ад перадавых хрыбтоў Башкірскага (Паўднёвага) [[Урал]]а.
Насельніцтва ([[2005]]) — 1,043 млн. чалавек у межах муніцыпальнага фармаваньня (11-е месца ў РФ), 1 130 млн. чалавек у аглямэрацыі (14-е).
 
Уфа знаходзіцца ў паўночна-лесастэпавай падзоне ўмеранага поясу. [[Клімат]] кантынэнтальны, досыць вільготны, лета цёплае, зіма ўмерана халодная і працяглая. Сярэдняя тэмпэратура студзеня —14,6&nbsp;°C, мінімальная —40&nbsp;°C; ліпеня +19,3&nbsp;°C, максымальная +40&nbsp;°C. Сярэдняя колькасьць ападкаў 419 мм.
Плошча 753,7 км², горад выцягнуты з паўднёвага захаду на паўночны ўсход на 50 км.
Пераважнымі рэлігіямі ў горадзе зьяўляюцца [[іслам]] і [[хрысьціянства]] ў выглядзе [[Расейская праваслаўная царква|Расейскай праваслаўнай царквы]]. Ва Ўфе знаходзіцца Цэнтральнае духоўнае ўпраўленьне мусульманаў Эўрапейскай часткі Расеі, Сыбіры і [[Казахстан]]а.
 
== Гісторыя ==
Горад разьмешчаны на беразе ракі [[Белая (рака, прыток Камы)|Белай]] , пры ўпадзеньні ў яе рэк [[Уфа (рака)|Уфа]] i [[Дзёма]] , у межах Прыбельскай узгоркавата-хвалістай раўніны, у 100 км да захаду ад перадавых хрыбтоў Башкірскага (Паўднёвага) [[Урал]]а.
Горад заснаваны ў [[1574]] годзе, калі паўстала неабходнасьць умацаваньня паўднёва-ўсходніх межаў расейскай дзяржавы пасьля авалоданьня башкірскімі землямі.
Зь гістарычных дакумэнтаў вядома, што пасьля заваяваньня Казанскага ханства, расейскія амбасадары, маючы пры сабе граматы [[Іван Жахлівы|Івана Жахлівага]], езьдзілі ў [[Башкартастан|Башкірыю]], заклікаючы башкірскія плямёны прыняць расейскае падданства. Праз 17 гадоў, пасьля далучэньня Башкірыі да Расеі, каля зьліцьця рэк Уфы і Белай каля Старога казанскага гасьцінца быў закладзены невялікі ўмацаваны пункт — Уфімская крэпасьць. Да гэтага часу не было яшчэ ніводнага гораду на ўсход ад яе, аж да самага [[Ціхі акіян|Ціхага акіяну]].
 
[[Файл:Ufa_prokudin.jpg|thumbміні|250px250пкс|зьлева|Уфа на пачатку XX стагодзьдзя. Каляровая фатаграфiя [[Пракудзін-Горскі, Сяргей Міхайлавіч|Сяргея Пракудзіна-Горскага]]]]
У XVII—XVIII стагодзьдзях Уфа паступова ператвараецца з горада-крэпасьці ў палітычны і эканамічны цэнтар краю. З [[1708]] года знаходзіцца ў складзе Казанскай губэрні; з [[1728]] цэнтар Уфімскай правінцыі, ваявода якой падпарадкоўваўся непасрэдна Сэнату; з [[1744]] прылічана да Арэнбурскай губэрні; зь сьнежня [[1781]] — цэнтар Уфімскага намесьніцтва, губэрнатарам прызначаны [[Іван Варфаламеевіч Ламб]]. З [[1796]] Уфа ізноў у складзе Арэнбурскай губэрні, з [[1802]] года — губэрнскі горад з рэзыдэнцыяй губэрнатара і губэрнскіх установаў; з [[1865]] — цэнтар Уфімскай губэрні. З чэрвеня [[1922]] Уфа — сталіца [[БАССР]].
 
Прамысловае разьвіцьцё Уфы пачалося ў XIX стагодзьдзі. Да сярэдзіны XIX стагодзьдзя ў горадзе мелася больш дзесятка гарбарняў і некалькі прыстаняў. На лёс горада вялікі ўплыў аказала адкрыцьцё ў [[1870]] годзе рэгулярнага суднаходзтва па рацэ Белай і будаўніцтва [[Самара-Залатавустаўская чыгунка|Самара-Залатавустаўскай]] (цяпер [[Куйбышаўская чыгунка|Куйбышаўскай]]) чыгункі ([[1888]]—[[1892]] гг.). У горадзе зьявіліся паравыя млыны, тартакі (лесапільныя заводы), чыгуначныя і суднарамонтныя майстэрні. У канцы XIX стагодзьдзя ва Ўфе дзейнічала каля 30 фабрык і заводаў: па перапрацоўцы сельскагаспадарчай сыравіны, дрэваапрацовачныя, сылікатныя, таксама чыгуначныя і суднарамонтныя майстэрні, гарбарныя. Значнае месца займаў гандаль хлебам і мясам.
 
У [[1922]] годзе Уфа была абвешчаная сталіцай Башкірскай АССР. У гады першай пяцігодкі будуецца маторабудаўнічы завод і [[ЦЭЦ]], а з адкрыцьцём у [[1939]] годзе башкірскай нафты вырас [[Уфімскі нафтаперапрацоўчы завод]].
Канец 20—30-х гг. XX стагодзьдзя характарызуецца хуткім разьвіцьцём горада. Валавая прадукцыя прамысловасьці павялічылася тады ў 16 разоў. Уступілі ў лад Уфімскі прамысловы камбінат (Уфімская запалкавая фабрыка і фанэрная фабрыка, лесапільны, дубільна-экстрактны завод), прадпрыемствы лёгкай і харчовай прамысловасьці.
У гады [[Вялікая Айчынная вайна|Вялікай Айчыннай вайны]] ва Ўфу былі эвакуяваныя дзесяткі прамысловых прадпрыемстваў, шматлікія ўстановы, шэраг навукова-дасьледчых інстытутаў (напрыклад, у 1942 годзе ва Ўфу з Рыбiнска быў эвакуяваны Ўфімскі дзяржаўны авіяцыйны тэхнічны унівэрсытэт).
Уфа пасьляваенных гадоў — гэта цэнтар засваеньня нафтавых багацьцяў Башкірыі. Зьявіўся яшчэ адзін нафтаперапрацоўчы завод — Нова-Уфімскі. Сьледам, з розьніцай ў некалькі гадоў, запрацаваў трэці нафтаперапрацоўчы завод. Гэтыя тры заводы ператварылі Уфу ў найбуйнейшы цэнтар нафтаперапрацоўкі. Побач з тым у горадзе разьвіваецца [[хімічная прамысловасьць]], [[машынабудаваньне]].
 
== Адміністрацыйнны падзел ==
Ва Ўфе маецца 7 адміністрацыйных раёнаў:
* Дзёмскі
* Калінінскі
Радок 24 ⟶ 74:
* Iнорс
* Затон
 
Уфа знаходзіцца ў паўночна-лесастэпавай падзоне ўмеранага поясу. [[Клімат]] кантынэнтальны, досыць вільготны, лета цёплае, зіма ўмерана халодная і працяглая. Сярэдняя тэмпэратура студзеня —14,6&nbsp;°C, мінімальная —40&nbsp;°C; ліпеня +19,3&nbsp;°C, максымальная +40&nbsp;°C. Сярэдняя колькасьць ападкаў 419 мм.
Пераважнымі рэлігіямі ў горадзе зьяўляюцца [[іслам]] і [[хрысьціянства]] ў выглядзе [[Расейская праваслаўная царква|Расейскай праваслаўнай царквы]]. Ва Ўфе знаходзіцца Цэнтральнае духоўнае ўпраўленьне мусульманаў Эўрапейскай часткі Расеі, Сыбіры і [[Казахстан]]а.
 
== Гісторыя ==
Горад заснаваны ў [[1574]] годзе, калі паўстала неабходнасьць умацаваньня паўднёва-ўсходніх межаў расейскай дзяржавы пасьля авалоданьня башкірскімі землямі.
Зь гістарычных дакумэнтаў вядома, што пасьля заваяваньня Казанскага ханства, расейскія амбасадары, маючы пры сабе граматы [[Іван Жахлівы|Івана Жахлівага]], езьдзілі ў [[Башкартастан|Башкірыю]], заклікаючы башкірскія плямёны прыняць расейскае падданства. Праз 17 гадоў, пасьля далучэньня Башкірыі да Расеі, каля зьліцьця рэк Уфы і Белай каля Старога казанскага гасьцінца быў закладзены невялікі ўмацаваны пункт — Уфімская крэпасьць. Да гэтага часу не было яшчэ ніводнага гораду на ўсход ад яе, аж да самага [[Ціхі акіян|Ціхага акіяну]].
 
У XVII—XVIII стагодзьдзях Уфа паступова ператвараецца з горада-крэпасьці ў палітычны і эканамічны цэнтар краю. З [[1708]] года знаходзіцца ў складзе Казанскай губэрні; з [[1728]] цэнтар Уфімскай правінцыі, ваявода якой падпарадкоўваўся непасрэдна Сэнату; з [[1744]] прылічана да Арэнбурскай губэрні; зь сьнежня [[1781]] — цэнтар Уфімскага намесьніцтва, губэрнатарам прызначаны [[Іван Варфаламеевіч Ламб]]. З [[1796]] Уфа ізноў у складзе Арэнбурскай губэрні, з [[1802]] года — губэрнскі горад з рэзыдэнцыяй губэрнатара і губэрнскіх установаў; з [[1865]] — цэнтар Уфімскай губэрні. З чэрвеня [[1922]] Уфа — сталіца [[БАССР]].
 
[[Файл:Ufa_prokudin.jpg|thumb|250px|Уфа на пачатку XX стагодзьдзя. Каляровая фатаграфiя [[Пракудзін-Горскі, Сяргей Міхайлавіч|Сяргея Пракудзіна-Горскага]]]]
Прамысловае разьвіцьцё Уфы пачалося ў XIX стагодзьдзі. Да сярэдзіны XIX стагодзьдзя ў горадзе мелася больш дзесятка гарбарняў і некалькі прыстаняў. На лёс горада вялікі ўплыў аказала адкрыцьцё ў [[1870]] годзе рэгулярнага суднаходзтва па рацэ Белай і будаўніцтва [[Самара-Залатавустаўская чыгунка|Самара-Залатавустаўскай]] (цяпер [[Куйбышаўская чыгунка|Куйбышаўскай]]) чыгункі ([[1888]]—[[1892]] гг.). У горадзе зьявіліся паравыя млыны, тартакі (лесапільныя заводы), чыгуначныя і суднарамонтныя майстэрні. У канцы XIX стагодзьдзя ва Ўфе дзейнічала каля 30 фабрык і заводаў: па перапрацоўцы сельскагаспадарчай сыравіны, дрэваапрацовачныя, сылікатныя, таксама чыгуначныя і суднарамонтныя майстэрні, гарбарныя. Значнае месца займаў гандаль хлебам і мясам.
 
У [[1922]] годзе Уфа была абвешчаная сталіцай Башкірскай АССР. У гады першай пяцігодкі будуецца маторабудаўнічы завод і [[ЦЭЦ]], а з адкрыцьцём у [[1939]] годзе башкірскай нафты вырас [[Уфімскі нафтаперапрацоўчы завод]].
Канец 20—30-х гг. XX стагодзьдзя характарызуецца хуткім разьвіцьцём горада. Валавая прадукцыя прамысловасьці павялічылася тады ў 16 разоў. Уступілі ў лад Уфімскі прамысловы камбінат (Уфімская запалкавая фабрыка і фанэрная фабрыка, лесапільны, дубільна-экстрактны завод), прадпрыемствы лёгкай і харчовай прамысловасьці.
У гады [[Вялікая Айчынная вайна|Вялікай Айчыннай вайны]] ва Ўфу былі эвакуяваныя дзесяткі прамысловых прадпрыемстваў, шматлікія ўстановы, шэраг навукова-дасьледчых інстытутаў (напрыклад, у 1942 годзе ва Ўфу з Рыбiнска быў эвакуяваны Ўфімскі дзяржаўны авіяцыйны тэхнічны унівэрсытэт).
Уфа пасьляваенных гадоў — гэта цэнтар засваеньня нафтавых багацьцяў Башкірыі. Зьявіўся яшчэ адзін нафтаперапрацоўчы завод — Нова-Уфімскі. Сьледам, з розьніцай ў некалькі гадоў, запрацаваў трэці нафтаперапрацоўчы завод. Гэтыя тры заводы ператварылі Уфу ў найбуйнейшы цэнтар нафтаперапрацоўкі. Побач з тым у горадзе разьвіваецца [[хімічная прамысловасьць]], [[машынабудаваньне]].
 
== Насельніцтва ==
 
 
{| border=1 cellspacing=0 cellpadding=3 style="margin-left: 1em;"
|-
Радок 190 ⟶ 220:
* [[Юры Шаўчук|Шаўчук Юрый Юліянавіч]] (н. 1957) — папулярны сьпявак, паэт і [[прадусар]], лідэр музычнага гурту [[ДДТ (рок-гурт)|ДДТ]].
 
== СпасылкіКрыніцы ==
{{Зноскі}}
 
== Вонкавыя спасылкі ==
{{Commons|Уфа}}
* [http://www.ufacity.info Афіцыйны сайт адміністрацыі г. Уфы]