Пераклады Бібліі на беларускую мову: розьніца паміж вэрсіямі
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
д →Пераклад Сёмухі: артаграфія |
дапаўненьне |
||
Радок 6:
На тэрыторыі сучаснай Беларусі сьпісы асобных кніг [[Біблія|Бібліі]] або іх фрагмэнтаў зьявіліся верагодней за ўсё пасьля [[Хрышчэньне Русі|хрышчэньня Русі]] (986—988). Агульнадаступным у моўных адносінах і дасканалым у багаслоўскім сэнсе перакладам доўгі час зьяўлялася Біблія [[Кірыла й Мятод|Кірылы й Мятода]] на [[Царкоўнаславянская мова|царкоўнаславянскай мове]]. Вядомыя дзясяткі рукапісаў XI—XV стагодзьдзяў, напісаных царкоўнаславянскай мовай.
Біблія распаўсюджвалася шляхам працаёмкага перапісваньня ў манастырскіх, царкоўных,
== Першыя спробы ==
Як паказваюць дасьледаваньні (акадэмік [[Яўхім Карскі]] і інш.), ужо з XI стагодзьдзя робяцца спробы прыстасаваць кірыла-мятодаўскі пераклад да мясцовых асаблівасьцяў мовы, яе царкоўна-літургічнага стылю, удакладненьня тэксту і выпраўленьня памылак перапісчыкаў на аснове старажытнагабрэйскага і старажытнагрэцкага арыгіналаў<ref name="katecheta">{{Спасылка|аўтар = Родаў Г. Я.|прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |cуаўтары = |дата публікацыі = 14 лістапада 2008|url = http://katecheta-by.narod.ru/from_history.htm|загаловак = З гісторыі перакладу Бібліі на ўсходнеславянскіх тэрыторыях|фармат = |назва праекту = Катэхета|выдавец = Ручнік Барыс Рыгоравіч|дата = 12 красавіка 2012|мова = |камэнтар = }}</ref>. Вядомыя некалькі ўрыўкаў перакладаў са старажытнагабрэйскае мовы невядомых аўтараў даскарынаўскага пэрыяду: «[[Песьня Песьняў]]» (XIV—XV стст.), 8 кніг Старога Запавету (2 палова XV — пачатак XVI стагодзьдзяў)<ref name="salaviejka11-12">{{Спасылка|аўтар = А. Аўдзяюк.|прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |cуаўтары = |дата публікацыі = 5 сакавіка 2012|url = http://salavejka.blogspot.com/2011/12/blog-post.html|загаловак = Спроба ўкладаньня бібліяграфіі перакладаў Бібліі на беларускую мову|фармат = |назва праекту = Салавейкіна хатка|выдавец = [[Blogspot]]|дата = 29 траўня 2012|мова = |камэнтар = }}</ref>.
Вельмі
== Вялікае Княства Літоўскае ==
[[Віленскі зборнік]] канца XV — пачатку XVI стагодзьдзяў, акрамя ўласна летапісаў, зьмяшчае пераклад з [[іўрыт|габрэйскае мовы]] кніг [[Кніга Ёва|Ёва]], [[Кніга Рут|Рут]], [[Псалтыр]]ы, [[Найвышэйшая Песьня Саламонава|Найвышэйшае Песьні]], [[Эклезіяст]]а, [[Выслоўі Саламонавы|Выслояў Саламонавых]], [[Ераміін Плач|Ераміінага Плачу]], [[Кніга прарока Данііла|прарока Данііла]] і [[Кніга Эстэр|Эстэр]]. У мове сустракаюцца беларускія і ўкраінскія рысы. Літаральны пераклад з арыгіналу зрабіў тэксты малазразумелымі<ref name="pravenc15">{{Спасылка|аўтар = А. А. Пичхадзе.|прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = 2 верасьня 2009|url = http://www.pravenc.ru/text/209473.html#part_15|загаловак = БИБЛИЯ. IV. ПЕРЕВОДЫ. Переводы Б. На древние языки. Церковнославянский|фармат = |назва праекту = Православная энциклопедия|выдавец = Церковно-научный центр «Православная Энциклопедия»|дата = 5 студзеня 2013|мова = ru|камэнтар = }}</ref>.
Першым унікальным навукова-папулярным друкаваным выданьнем Бібліі на мове, блізкай да [[Старабеларуская мова|тагачаснае беларускай]], была [[Біблія Скарыны|Біблія]] беларускага першадрукара [[Скарына|Францішка Скарыны]]. Пераклад быў зроблены ім з [[Вульгата|Вульгаты]] [[Геранім Стрыдонскі|Гераніма]] або з чэскіх перакладаў. [[6 жніўня]] [[1517]] року Скарына выдаў [[Псалтыр]], пасьля амаль кожны месяц па новай кнізе Бібліі. Да 1521 року выйшлі 23 ілюстраваныя кнігі [[Стары Запавет|Старога Запавету]] (у пасьлядоўнасьці: Псалтыр, [[Кніга Ёва|Ёў]], [[Прытчы]], [[Мудрасьць Сірахава|Ісус Сірахаў]], [[Эклезіяст]], [[Песьня Песьняў]], [[Выслоўі Саламонавы]], 4 [[кнігі Царстваў]], [[Кніга Ісуса Навіна|Ісус Навін]], [[Кніга Эдыты|Эдыт]], [[Кніга Судзьдзяў|Судзьдзі]], [[Быцьцё]], [[Другазаконьне]], [[Кніга прарока Данііла|прарока Данііла]], [[Кніга Эстэр|Эстэр]], [[Кніга Рут|Рут]], [[Плач Ярэміі]], [[Кніга Выхад|Выхад]], [[Кніга Лявіт|Лявіт]], [[Кніга лікаў|Лічбы]]) пад агульнай назвай «Біблія руска, выложена доктором Франциском Скориною из славного града Полоцька, Богу ко ч(е)сти и людым посполитным к доброму научению». У першую беларускую Біблію выдавец улучыў амаль паўсотні ілюстрацый: шматлікія застаўкі, іншыя дэкаратыўныя элемэнты, гармануючыя з шыхтоўкай старонак, шрыфтам і тытульнымі аркушамі. Пераклад Скарыны кананічна дакладны ў перадачы літары й духу біблейскага тэксту, не дапускае вольнасьці й дапісак тлумачальніка, зьберагае адпаведны старажытнагабрэйскаму і старажытнагрэцкаму арыгіналу іменны стан мовы. Кнігі Скарыны заклалі грунт для ўнармаваньня беларускае літаратурнае мовы, сталі першым перакладам Бібліі на [[Усходнеславянскія мовы|ўсходнеславянскую]]. Акрамя таго, як сьцьвярджае хрысьціянскі актывіст [[Павал Севярынец]], скарынаўская Біблія стала чацьвёртым перакладам у сьвеце на жывую мову народу (пасьля [[Нямецкая мова|нямецкай]], [[Італійская мова|італійскай]] і [[Чэская мова|чэскай]])<ref name="sieviaryniec" />. Тым ня менш, тэоляг і доктар філязофіі [[Ірына Дубянецкая]] адной з прычынаў таго, чаму Біблія Скарыны не адыграла культуратворчай ролі для тагачаснай Беларусі, называе факт перакладу «не на жывую мову»<ref>[http://methodology.by/?p=3194 Urbi et Orbi: Ірына Дубянецкая «1000 гадоў без Бібліі: беларускія біблійныя пераклады і eўрапейская цывілізацыя» (відэа)] // methodology.by</ref>. Як вынікае са Скарынавай прадмовы да першай кнігі Царстваў, на беларускую мову ім былі перакладзеныя ўсе кнігі Старога і Новага Запаветаў, «на руські язык выложенных»<ref name="katecheta" />. Гэта пацьвярджаецца знойдзенымі ў XIX стагодзьдзі [[Якаў Галавацкі|Якавам Галавацкім]] ў Львоўскім Ануфрыеўскім манастыры рукапісамі, сярод якіх знаходзіліся дадаткова 30 кніг, ідэнтыфікаваных паводле прадмоваў як скарынінскія.▼
=== Пераклады Скарыны ===
{{Асноўны артыкул|Біблія Францішка Скарыны}}
▲Першым унікальным навукова-папулярным друкаваным выданьнем Бібліі на мове, блізкай да [[Старабеларуская мова|тагачаснае беларускай]], была [[Біблія Скарыны|Біблія]] беларускага першадрукара [[Скарына|Францішка Скарыны]]. Пераклад быў зроблены ім з [[Вульгата|Вульгаты]] [[Геранім Стрыдонскі|Гераніма]] або з
Як вынікае са Скарынавай прадмовы да першай кнігі Царстваў, на беларускую мову ім былі перакладзеныя ўсе кнігі Старога і Новага Запаветаў, «на руські язык выложенных»<ref name="katecheta" />. Гэта пацьвярджаецца знойдзенымі ў XIX стагодзьдзі [[Якаў Галавацкі|Якавам Галавацкім]] ў Львоўскім Ануфрыеўскім манастыры рукапісамі, сярод якіх знаходзіліся дадаткова 30 кніг, ідэнтыфікаваных паводле прадмоваў як скарынінскія.
Пераклад Скарыны кананічна дакладны ў перадачы літары й духу біблейскага тэксту, не дапускае вольнасьці й дапісак тлумачальніка, зьберагае адпаведны старажытнагабрэйскаму і старажытнагрэцкаму арыгіналу іменны стан мовы. Перакладнік намагаўся спрасьціць мову біблійных тэкстаў з тым, каб зрабіць іх даступнымі для разуменьня простых людзей. У мове ягонае Бібліі шмат беларускіх рысаў. Кнігі Скарыны заклалі грунт для ўнармаваньня беларускае літаратурнае мовы, сталі першым у сьвеце перакладам Бібліі на [[Усходнеславянскія мовы|ўсходнеславянскую]] і чацьвёртым — на набліжаную да гутарковай мовы народу (пасьля [[Нямецкая мова|нямецкай]], [[Італійская мова|італійскай]] і [[Чэская мова|чэскай]])<ref name="sieviaryniec" />.
Яшчэ больш набліжаныя да жывой беларускай мовы выдадзеныя Скарынам «Псалтыр» (1517, 1522) і асабліва «Апостал» (1525), якія складаюць асобную групу не перакладных, але адаптаваных зь іншых царкоўнаславянскіх крыніцаў кніг з набліжэньнем да народнае мовы<ref name="salaviejka11-12" />. Тым ня менш, тэоляг і доктар філязофіі [[Ірына Дубянецкая]] адной з прычынаў таго, чаму Біблія Скарыны не адыграла культуратворчай ролі для тагачаснай Беларусі, называе факт перакладу «не на жывую мову»<ref>[http://methodology.by/?p=3194 Urbi et Orbi: Ірына Дубянецкая «1000 гадоў без Бібліі: беларускія біблійныя пераклады і eўрапейская цывілізацыя» (відэа)] // methodology.by</ref>.
=== Пазьнейшыя пераклады ===
Наступным значным перакладам зьявілася праца [[Васіль Цяпінскі|Васіля Цяпінскага]]. Ён быў вядомым прыхільнікам [[Рэфармацыя|Рэфармацыі]] ў Беларусі, заснаваў ва ўласным маёнку [[Цяпіна]] друкарню. Каля 1580 року Цяпінскі выдаў Эвангельлі [[Эвангельле паводле Мацьвея|паводле Мацьвея]], [[Эвангельле паводле Марка|Марка]] і пачатак [[Эвангельле паводле Лукі|паводле Лукі]] ў два слупкі: царкоўнаславянскай і беларускай мовамі. Гэтыя працы захаваліся да нашага часу ў двух асобніках. Паводле [[Карскі|Карскага]], беларускі пераклад зроблены з польскамоўнага тэксту Сымона Буднага 1572 року, царкоўна-славянскі — паводле нейкага паўднёва-заходняга ізводу<ref name="salaviejka11-12" />.
|