Марс: розьніца паміж вэрсіямі

Змесціва выдалена Змесціва дададзена
д r2.6.8) (робат зьмяніў: mwl:Marte (planeta)
д r2.7.2+) (робат зьмяніў mt:Marte (pjaneta) на mt:Mars; касмэтычныя зьмены
Радок 109:
Сярэдняя адлегласьць ад Марса да [[Сонца]] складае [[мільён|млн]]. [[кілямэтар|км]] (1,52 [[Астранамічная адзінка|а. а.]]), пэрыяд звароту вакол Сонцы — 687 зямных [[Суткі|сутак]]. [[Арбіта]] Марса мае даволі прыкметны [[эксцэнтрысытэт]] (0,0934), таму адлегласьць да Сонца змяняецца ад 206,6 да 249,2 млн. км. [[Нахіл]] арбіты Марса роўны 1,85°.
 
Марс бліжэй усяго да [[Зямля|Зямлі]] падчас [[Супрацьстаяньне|супрацьстаяньні]], калі плянэта знаходзіцца ў кірунку, процілеглым Сонцу. Супрацьстаяньні паўтараюцца кожныя 26 месяцаў у розных кропках арбіты Марса. Але раз у 15—17 гадоў супрацьстаяньне прыходзяцца на то час, калі Марс знаходзіцца зблізку [[Пэрыгелій|пэрыгелія]]; у гэтых так званых вялікіх супрацьстаяньнях адлегласьць да плянэты мінімальна, і Марс асабліва добра бачны, дасягаючы [[Кутні памер|кутняга памеру]] 25″ і [[Яркасьць|яркасьці]] 2,9<sup>m</sup>. Мінімальная адлегласьць ад Марса да Зямлі складае 56 млн. км, максімальная — каля 400 млн. км.
 
Марс удвая менш Зямлі па памерах — яго экватарыяльны [[радыюс]] роўны 3396,9 км (53% зямнога). Досыць хуткае кручэньне плянэты прыводзіць да прыкметнага палярнага сціску — палярны радыус Марса прыкладна на 21 км менш экватарыяльнага. [[Маса]] плянэты — 6,418×10<sup>23</sup>&nbsp;[[Кілаграм|кг]] (11% масы Зямлі). [[Паскарэньне вольнага падзеньня|Паскарэньне сілы цяжару]] роўна 3,72&nbsp;[[мэтар|м]]/сек<sup>2</sup>; [[другая касмічная хуткасьць]] — 5,022 км/сек. Марс круціцца вакол сваёй восі, нахіленай да плоскасьці арбіты пад кутом 24°56′. [[Сыдэрычны пэрыяд]] кручэньні плянэты — 24 [[Гадзіна|гадзіны]] 37 [[Хвіліна (час)|хвілін]] 22,7 [[Секунда (час)|секунд]]. Такім чынам, марсіянскі год складаецца з 668,6 марсіянскіх сонечных сутак (званых соламі). Нахіл восі кручэньня Марса забяспечвае зьмену часоў года. Пры гэтым выцягнутасьць арбіты прыводзіць да вялікіх адрозненьняў іх працягласьці. Так, паўночная вясна й лета, разам узятыя, доўжацца 371 сол, г. з. прыкметна больш паловы марсіянскага года. У той жа час яны прыходзяцца на ўчастак арбіты Марса, выдаленай ад Сонца. Таму на Марсе паўночнае лета доўгае і прахалоднае, а паўднёвае — кароткае й гарачае.
Радок 117:
 
=== Атмасфэра ===
Тэмпэратура на экватары плянэты вагаецца ад +30[[Градус Цэльсія|°C]] апоўдні да 80°С апоўначы. Зблізку канцавоссяў тэмпература можа ўпасьці да 143°С.
 
[[Атмасфэра]] Марса, якая складаецца ў асноўным з [[Дыяксід вуглярода|вуглякіслага газу]], вельмі разрэджаная. [[Атмасфэрны ціск|Ціск]] у паверхні Марса ў 160 раз менш атмасфернага — 6,1 [[Мілібар|мбар]] на сярэднім узроўні паверхні. З-за вялікага перападу вышынь на Марсе, ціск у паверхні моцна зьмяняецца. Максімальнае значэньне мбар дасягаецца ў басейне [[Элада (Марс)|Элада]] (4 км ніжэй сярэдняга ўзроўня паверхні), а на вяршыні гары [[Алімп (Марс)|Алімп]] (27 км вышэй сярэдняга ўзроўня) яно ўсяго 0,5 мбар. У адрозненьне ад Зямлі, маса марсіянскай атмасферы моцна змяняецца на працягу года ў сувязі з раставаньнем і намярзаньнем палярных шапак, утрымоўвальных вуглякіслы газ. Існуюць доказы таго, што ў мінулым атмасфера магла быць больш шчыльнай, і на паверхні Марса існавала вадкая [[вада]].
Радок 153:
У паўночным паўшар’і акрамя шырокіх вульканічных раўнін знаходзяцца дзьве вобласьці буйных вульканаў — [[Тарсыс]] і [[Элізіюм (Марс)|Элізіюм]]. Тарсыс — шырокая вульканічная раўніна працягласьцю 2000 км, якая дасягае вышыні 10 км над сярэднім узроўнем. На ёй знаходзяцца тры буйныя шчытавыя вульканы — [[Арсія (Марс)|Арсія]], [[Павоніс (Марс)|Павоніс]] (Паўлін) і [[Аскрэус (Марс)|Аскрэус]]. На боку Тарсыса знаходзіцца найвышэйшая на Марсе і ў [[Сонечная сыстэма|Сонечнай сыстэме]] гара [[Алімп (Марс)|Алімп]]. Алімп дасягае 27 км вышыні, і ахапляе плошчу 550 км дыямэтрам, акружаную абрывамі, месцамі якія дасягаюць 7 км вышыні. Аб’ём Алімпу ў 10 разоў перавышае аб’ём найбуйнейшага вулькана Зямлі [[Маўна-Кеа]]. Тут разьмешчана і некалькі меней буйных вульканаў. Элізіюм — узвышша да шасьці кілямэтраў над сярэднім узроўнем, з трыма вульканамі — Гекатэс, Элізіюм і Альбор.
 
Узвышша [[Тарсыс]] таксама перасечаная мноствам [[Тэктанічны разлом|тэктанічных разломаў]], часта вельмі складаных і працяглых. Найбуйны зь іх — [[даліна Марынэра]] — цягнецца ў шыротнам кірунку амаль на 4500 км (чвэрць акружнасьці плянэты), дасягаючы шырыні 600 км і глыбіні 7—10 км; па сваіх памерах гэты разлом параўнальны з [[Усходнеафрыканскі рыфт|Усходнеафрыканскім рыфтам]] на Зямлі. На яго стромкіх схілах адбываюцца найбуйнейшыя ў Сонечнай сыстэме апоўзні.
 
== Астраномія на Марсе ==
Радок 207:
* [[Mars Pathfinder]] 1996 год.
* [[Фобас (КА)|АМС «Фобас-2»]] у 1988 году місія выкананая часткова.
* [[Вікінг (КА)|АМС "Вікінг" і АМС "Вікінг-2"]] [[1976]] год.
* [[Марынэр-9]] 1971 год.
* [[Марынэр (КА)|Марынэр-6,7]] [[1969]] год.
Радок 232:
== Вонкавыя спасылкі ==
{{Commons|Category:Mars}}
* [http://www.google.com/mars/ Карта Google Mars] (з указаньнем гор, кратэраў, абласьцей, месцаў пасадкі КА); гл. таксама карты [http://ltpwww.gsfc.nasa.gov/tharsis/Mars_topography_from_MOLA/], [http://www.astrolab.ru/cgi-bin/manager2.cgi?id=31&num=358], [http://ralphaeschliman.com/mars/mlassm2.pdf] і [http://www.lpi.usra.edu/resources/mars_maps/1083/150dpi.jpg геалагічную карту Марса].
* [http://marsrovers.jpl.nasa.gov/home/ Mars Exploration Rover Mission] Хатняя старонка місіі марсіянскіх даследчых ровераў. Утрымоўвае шмат фатаграфій з паверхні Марса, зробленых роверамі.
* [http://ziv.telescopes.ru/rubric/astronomy/index.html?pub=8 Ж.Ф. Родионова, Ю.А. Илюхина. «Новая карта рельефа Марса» («Земля и Вселенная» №2/2005)] — гіпсамэтрычная карта паўшар'яў Марса, табліцы лацінскіх і расейскіх тэрмінаў і назваў формаў рэльефу Марса.
Радок 257:
{{Link FA|ml}}
{{Link FA|nl}}
{{Link FA|no}}
{{Link FA|pl}}
{{Link FA|pt}}
Радок 264 ⟶ 265:
{{Link FA|yi}}
{{Link GA|fr}}
{{Link FA|no}}
 
[[af:Mars (planeet)]]
Радок 356:
[[mg:Mars (fajiry)]]
[[ml:ചൊവ്വ]]
[[mt:Marte (pjaneta)Mars]]
[[mr:मंगळ ग्रह]]
[[arz:مريخ]]