Краёвая партыя Літвы і Русі: розьніца паміж вэрсіямі

'''Краёвая партыя Літвы і Русі, КПЛіБ''' — палітычная партыя [[краёўцы|«краёвага»]] накірунку ў Літве ([[Беларусь|Беларусі]] й [[Летува|Летуве]]) на пачатку ХХ ст., асноўнымі прыхільнікамі якога было каталіцкае й [[польская мова|польскамоўнае]] сярэднезаможнае й заможнае [[дваране|дваранства]] шасьці губэрняў [[Паўночна-Заходні край|Паўночна-Заходняга краю]] [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]]. Партыя сумяшчала ў сваёй праграме [[лібэралізм|лібэральныя]] й [[нацыяналізм|нацыянальныя]] лёзунгі.

З прапановай стварэньня партыі ўпершыню выступіў адзін з ідэолягаў [[краёўцы|«краёвасьці»]] [[Раман Скірмунт]] ([[1868]]—[[1939]]). У лістападзе [[1905]] году ён надрукаваў у газэце «Kurier Litewski» («[[Літоўскі кур’ер]]», №65, 1905 г.) зварот «Краёвай партыі Літвы і Русі» — фактычна праграму партыі, якая патрабавала ўвядзеньня ўсіх дэмакратычных свабодаў (свабода сумленьня, свабода слова, сходаў, друку, недатыкальнасьць жыльля й асобы, роўнасьць усіх перад законам) і найперш свабоды нацыянальнага жыцьця й палітычнае роўнасьці нацыянальнасьцяў, краёвага самакіраваньня для Летувы й БеларусіЛітвы. Пры гэтым асабліва падкрэсьлівалася недатыкальнасьць прынцыпу прыватнай уласнасьці. Скірмунт таксама выступаў за пашырэньне выбарчых правоў, дзяржаўную дапамогу безьзямельным і малазямельным [[сялянства|сялянам]] у набыцьці зямлі.

У пачатку [[1906]] году Скірмунт паўтарыў зварот у газэце «Kurier Litewski» («Літоўскі кур’ер», №78), зьмяніўшы толькі назву партыі — «Краёвая партыя Белай Русі і Літвы». Назва «Русь», якая выкарыстоўвалася [[шляхта]]й [[ВКЛ]] у абазначэньні ваяводзтваў [[Падзьвіньне|Падзьвіньня]] й [[Падняпроўе|Падняпроўя]] й працягвала выкарыстоўвацца мясцовым дваранствам у дачыненьні да [[Віцебская губэрня|Віцебскае]] й [[Магілёўская губэрня|Магілёўскае губэрні]] ўгубэрняў у XIX ст., станавілася ўжо архаізмам, асабліва пасьля публікацыі тамоў «Уводзіны да вывучэньня мовы й народнай славеснасьці» ([[1903]]) і «Уводзіны да вывучэньня мовы й народнай славеснасьці» ([[1908]]) дасьледаваньня «Беларусы» [[Яўхім Карскі|Яўхіма Карскага]], які канчаткова распаўсюджваў тэрмін «Беларусь» на ўвесь абшар ужываньня насельніцтвам [[беларуская мова|беларускае мовы]]. З таго часу тэрмін «Русь» паступова зьнікнуў у публіцыстыцы [[краёўцы|«краёўцаў»]]. Прыкладна ў гэты самы час ідэю стварэньня Краёвае партыі выказаў Эдвард Вайніловіч («Kurier Litewski», №78, 1906 г.).

[[17 чэрвеня]] [[1907]] году па ініцыятыве Скірмунта ў [[Вільня|Вільні]] адбыўся зьезд землеўладальнікаў шасьці «паўночна-заходніх» губэрняў, які прыняў рашэньне пра стварэньне «Краёвай партыі Літвы і Беларусі», зацьвердзіў яе праграму (падпісала 23 дэлегаты з 30). Праграма заклікала да самакіраваньня краю, роўнасьці ўсіх нацыяў, увядзеньня адукацыі на роднае мове, лічыла недапушчальным адчужэньне памешчыцкае зямлі. Старшынём рады партыі абраны [[Эдвард Вайніловіч]], намесьнікам — Ю. Талочка. Друкаваным органам партыі стала газэта «Glos Polski» («[[Польскі голас]]», 1907). Прадстаўнікі [[Ковенская губэрня|Ковенскай губэрні]] й Скірмунт не ўвайшлі ў КПЛіБ, іх не задавальняла тое, што партыя ўзьнікала як выключна «польская», а Скірмунт імкнуўся стварыць партыю, якая мела б тры фракцыі — польскую, беларускую й летувіскуюжамойцкую.

У [[1908]] партыя зьнікла з палітычнае арэны. У публіцыстычных выступленьнях лідэраў партыі сацыяльныя вярхі (маёмаснае дваранства) успрымаліся ў якасьці галоўнага суб'екту грамадзка-палітычнага жыцьця. Сьцьвярджэньне, што аблічча краю вызначае просты люд, а не дваранства (Раман Скірмунт), мела досыць дэкляратыўны характар і было разьлічанае на ўсьведамленьне маёмаснымі дваранамі неабходнасьці ўлічваць інтарэсы сацыяльных нізоў грамадзкасьці Літвы (Беларусі й Летувы).

* {{Літаратура/ЭГБ, Т. |4. —}} С. 246.