Нямецкая мова: розьніца паміж вэрсіямі

Змесціва выдалена Змесціва дададзена
Xqbot (гутаркі | унёсак)
д r2.7.3) (Робат: зьмяніў pa:ਜਰਮਨ ਬੋਲੀ на pa:ਜਰਮਨ ਭਾਸ਼ਾ
глядзіце таксама
Радок 17:
|Код па SIL = GER
}}
'''Няме́цкая мо́ва''' (па-нямецку: ''Deutsch'' «дойч» {{Праслухаць|De-Deutsch.ogg}}) — мова [[германскія мовы|германскай групы]] [[індаэўрапейскія мовы|індаэўрапейскай сям’і моўмоваў]]. Нямецкая займае значнае становішча сярод іншых моваў: на ёй размаўляюць прыкладна 130 мільёнаў чалавек у 38 краінах сьвету. Асноўныя моўныя цэнтры — [[Нямеччына]], [[Аўстрыя]], [[Швайцарыя]].
 
== Пісьменства ==
Пісьменства на аснове [[лацінскі альфабэт|лацінскай]] графікі. Найстарэйшыя помнікі: Сэн-Галенскі (лацінска-нямецкі) [[гласар]] (8 ст., аляманскі дыялект), пераклад на рэйнскарайнска-франкскіфранскі дыялект [[трактат Ісыдора|трактату Ісыдора]] (8 — пачатак 9 ст.) і іншыя.
 
== Гісторыя ==
Асноўныя пэрыяды гісторыі мовы — данацыянальны і нацыянальны; 16—17 ст. зьяўляюцца пераходнымі. Тэндэнцыя да ўтварэньня наднацыянальных формаў мовы на паўднёва-заходняй аснове назначылася ў 12—13 ст. У 13—14 ст. нямецкая мова пачынае выцясняць лаціну з афіцыйна-дзелавой сфэры, вядучая роля паступова пераходзіць да ўсходне-сярэдненямецкага літаратурна-пісьмовага варыянту, з пэўным уплывам паўднёванямецкай літаратурнай традыцыі. Распаўсюджаньню гэтага варыянту паспрыялі кнігадрукаваньне (зь сяр. 15 ст.), Рэфармацыя і дзейнасьць [[Мартын Лютэр|ЛютараЛютэра]], асабліва пераклад Бібліі, інтэнсіўнае разьвіцьцё мастацкай літаратуры 17—19 ст. Фармаваньне нормаў сучаснай літаратурнай мовы завершваецца ў асноўным у канцы 18 ст., калі былі нармалізаваныя [[граматычная сыстэма]], [[арфаграфія]]. На працягу 16—19 ст. фармаваныя літаратурныя нормы распаўсюджваліся на поўнач Нямеччыны, а таксама паўплывалі на варыянты нямецкай мовы ў Аўстрыі, [[Баварыя|Баварыі]], Швайцарыі. У канцы 19 ст. былі распрацаваныя [[арфаэпія|арфаэпічныя]] нормы.
 
== Дыялекты ==
[[Дыялект]]ны падзел заснаваны на дыялектах заходне-германскіх плямёнаў — [[франкі|франкаў]], [[саксы|саксаў]], [[турынгі|турынгаў]], [[аляманы|аляманаў]], [[бавары|бавараў]]. Адрозьніваюцца ніжненямецкая, сярэдненямецкая, паўднёванямецкая групы дыялектаў, кожная зь іх падзяляецца на заходнюю і ўсходнюю падгрупы. Таксама выдзяляюцца аляманскія (Швайцарыя) і мозэльска-франкскіяфранскія (Люксэмбург) дыялекты.
 
Таксама існуюць адрозненні ў літаратурных нормах Швейцарыі і Аўстрыі.
Радок 40:
Нямецкія дзеясловы зьмяняюцца па:
* тром клясам: ''правільныя'', ''няправільныя'' і ''зьмешаныя'' (мае рысы правільных і няправільных). Амаль усе новыя дзеясловы фармуюцца па правільнаму спражэньню,
* тром асобам: ''1-аяя'', ''2-аяя'' і ''3-аяя'',
* двум лікам: ''адзіночным'' і ''множным'',
* тром ладам: ''абвесным'', ''загадным'', ''умоўным'',
Радок 50:
 
== Сучасная рэформа правапісу ==
Напрыканцы [[XX стагодзьдзе|20 стагодзьдзя]] (пасьля аб’яднаньня Нямеччыны) кіраўнікі нямецкамоўных краінаў — [[ФРН]], [[Аўстрыя|Аўстрыі]], [[Швайцарыя|Швайцарыі]] і [[ЛіхтэнштэйнЛіхтэнштайн]]у, а таксама прадстаўнікі дзяржаваў і нямецкіх меншасьцяў ([[Італія]], [[Румынія]] і [[Вугоршчына]]) прынялі рашэнтне аб правядзентні рэформы нямецкай артаграфіі, якую плянавалася завяршыць у жніўні [[2005]].
 
Адна з самых кансэрватыўных і паважаных газэтаў ФРН, «Frankfurter Allgemeine Zeitung», у [[1999]], як і ўся краіна, перайшла на новую артаграфію, але ўжо праз год вярнулася да звыклага правапісу. Таксама ад новай артаграфіі адмовіўся найважны грамадзка-палітычны часопіс краіны «Der Spiegel».
Радок 65:
=== Націск ===
Славесны націск носіць фіксаваны характар і амаль не зьмяняе свайго палажэньня ў слове. У корневых словах націск падае, як правіла, на першы склад, у словах з прыстаўкамі націск прыпадае альбо на прыстаўку, альбо на корань. У гэтай сувязі выдзяляюць націскныя (un-, ur-, ab-, auf-, aus-, bei-, ein-, mit-, nach-, vor-, zu-) і ненаціскныя прыстаўкі (be-, ge-, ent-, emp-, er-, ver-, zer-). Большасьць нямецкіх суфіксаў ненаціскныя, але ёсьць шэраг націскных суфіксаў (-ist, -ent, -ant, -ee, -eur, -ion, -tät, -ur, -at, -it, -ot, -et). У складаных словах націск бывае галоўным (падаена першы кампанэнт слова) і другарадным (падае на другі кампанэнт), а ў абрэвіятурах падае на апошнюю літару (скарачэньне). Націск у сказе падае звычайна на якія-небудзь знамянальныя словы, а словы службовыя націску пазбаўленыя. Націск, рух тону, тэмп і паўзы ў сукупнасьці даюць інтанацыю.
 
== Глядзіце таксама ==
* [[Rindfleischetikettierungsüberwachungsaufgabenübertragungsgesetz]]
 
== Вонкавыя спасылкі ==