Вікіпэдыя

Філязофія: розьніца паміж вэрсіямі

Інтэрактыўны прагляд гісторыі
← Папярэдняя зьменаНаступная зьмена →
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
ВізуальнаВікіразметка
Xqbot (гутаркі | унёсак)
49 771 праўка
д r2.7.3) (Робат: зьмяніў bat-smg:Fėluosuopėjė на bat-smg:Filosuopėjė; касмэтычныя зьмены
артаграфія, выпраўленьне спасылак
Радок 1:
[[Файл:Sanzio 01 Plato Aristotle.jpg|міні|250пкс|[[Плятон]] і [[АрыстоцельАрыстотэль]]]]
'''Філязо́фія''' ({{langмова-el|φιλοσοφία}}) у адрозненьні ад іншых [[навука|навук]] неня мае дакладна акрэсьленага прадмету вывучэньня. Агульна філязофію можна ахарактарызаваць як спробу крытычна-рацыянальнай самаправеркі [[мысьленьне|мысьленьня]], як [[метадмэтад]]ычную [[рэфлексія|рэфлексію]]. Спроба акрэсьліць тэрмін «філязофія» ужоўжо сама па сабе зьяўляецца прадметам вывучэннявывучэньня філязофіі.
 
Пачатак філязофскага мышленнямысьленьня ў [[6 стагодзьдзе да н. э.|6-ым стагодзьдзі]] да нараджэньнян. Хрыстоваэ.]] вызначае непасрэдны пачатак эўрапэйскай гуманітарнай гісторыі. На працягу стагодзьдзяў зь філязофіі выкрысталізаваліся і былі ўдасканаленыя мэтады і [[дысцыпліна|дысцыпліны]] іншых асобных навук. Так, і па сённяшнісёньняшні дзень існуюць не губляючы сваёй актуальнасціактуальнасьці такія філязофскія дысцыпліны як '''[[лёгіка]]''' як навука аб паслядоўнымпасьлядоўным і дакладным мышленнімысьленьні, '''[[этыка]]''' як навука аб маралі, '''[[мэтафізыка]]''' як навука аб высновах існаванняіснаваньня і рэчаіснасьці. Філязофія таксама дала жыцьцё такім навукам як [[тэорыя пазнаньня]] і [[тэорыя навукі]], якія займаюцца вывучэньнем магчымасцяўмагчымасьцяў пашырэньня і ўдасканальненняўдасканальненьня ведаў увогуле альбо ў асабістых выпадках у розных асобных навуках.
 
== Назва ==
Слова «філязофія», якое складаецца з грэчаскіх словаў '''φίλος''' «сябра, дружа» і '''σοφία''' «мудрасць», даслоўна абазначае «любоў да мудрасьці» альбо проста «да ведаў», таму што ''sophía'' ўжывалася спачатку ў сэнсе валоданьня разнастайнымі тэхнічнымі альбо майстэрскімі навыкамі. [[Дзеяслоў]] «філязафаваць» быў упершыню выкарыстаны [[Герадот]]ам (I,30,2) пры апісаньні прагі ведаў [[Салон]]а. Факт таго, што [[тэрмін]] ''philosophos'' ужываўся ўжо [[Геракліт]]ам (фрагмэнт 35 DK), не сцьвярджаецца. У антычнасьці лічылі, што паняцьце «філязофія» упершыню было выкарыстана [[Піфагор|Піфагорам Самосскім]], таму што дзякуючы плятоніку [[Гераклеідэс Понтыкус|Гераклеідэсу Понтыкусу]] да нас дайшло апавяданьне, згодна якога Піфагор сказаў, што толькі [[бог]] валодае сапраўднай ''софіяй'', а [[чалавек]] можа толькі імкнуцца да яе. Ужо тут пад софіяй разумеліся [[мэтафізыка|мэтафізычныя веды]]. Дасканаласьць гэтых косных і фрагмэнтарна перададзеных зьвестак Гераклеідэса ставіцца даследчыкамі пад сумнеў. Толькі ў [[Плятон]]а паняцці ''філязофія'' і ''філязафаваць'' зьяўляюцца менавіта ў тым сэнсе, які меў на ўвазе Гераклеідэс, асабліва ў [[дыялог]]у Плятона Фаідрас (278d), дзе канстатуецца, што філязафаваньне і сапраўднае валоданьне мудрасьцю, — две ўзаемавыключальныя справы, таму што апошняе належыць толькі богу.
 
Першпачаткова тэрмін «філязофія» датычыўся традыцыі мышлення, якая адносілася выключна да антычнай [[Грэцыя|Грэцыі]]. Сёння слова «філязофія» ахапляе таксама і [[азія]]цкую традыцыю мышлення (усходнюю філязофію) і рэлігійныя [[сьветапогляд]]ы. Акрамя таго, тэрмін «філязофія» з нядаўняга часу пачаў актыўна ўжывацца ў эканамічным [[жаргон]]е ў [[галіна|галіне]] [[тэхніка|тэхнікі]] як [[сынонім]] [[стратэгія|стратэгіі]] альбо агульнага [[канцэпт (лінгвакультуралёгія)|канцэпту]]у ([[філязофія прадпрымальніцтва]], [[філязофія дызайну]]).
 
== Што такое філязофія? ==
Радок 17:
 
Па-за гэтымі шыолкім дысцыплінамі існуюць і іншыя сфэры філязоўскага пазнаньня. Гістарычны да вобласьці цікавасьцяў філёзафаў адносілі, і зараз яшчэ часта адносяць палітыку (якая разглядалася Арыстотэлем як асноўная частка этыкі), фізыку (у тым выпадку, калі яна вывучае сутнасьць рэчыва альбо энэргіі) і рэлігію. Акрамя таго, ёсьць філязоўскія дысцыпліны, прысьвечаныя асобны прадметным вобласьцям; амаль заўсёды прадметная вобласьць такой філязофская дысцыпліны супадае з прадметнай вобласьцю адпаведнай навукі. Напрыклад, адасабленьне фізыкі ад філязофіі ў Новы час прывяло да зьяўляеньня натурфілязофіі, а асобныя палітычныя тэорыі — да зьяўленьня палітычнай філязофіі.
 
== Самаразуменьне ==
Першыя людзі, якія называлі сябе філёзафамі, — [[Плятон]] і [[Сакрат]] — разумелі філязофію як альтэрнатыву да [[міт]]ычнай [[рэлігія|рэлігіі]] і яе парадку. У працэсе філязафаваньня чалавек стварае сваё асабістае разуменьне сьвету і навакольля і тым чынам эмансыпуецца ад набажнасьці сусьвету і забабонаў.
 
== Гісторыя філязофіі ==
Гісторыя заходняй філязофіі пачынае свой адлік ў 6 стагодзьдзі да нашай эры ў антычнай [[Грэцыя|Грэцыі]] і працягваецца да сёньняшняга часу. Вызначаецца яна тым, што на працягу стагодзьдзяў знаходзіліся, абгрунтоўваліся і абмяркоўваліся ўсё новыя адказы на фундаментальныя філязофскія пытаньні. Тлумачыцца гэта часткова тым, што зьмяняліся патрэбы адпаведнага духу эпохі, а часткова — няспынным далейшым разьвіцьцём іншых навук. «Прагрэсу» у сэнсе канчатковага абвяржэння альбо абгрунтавання і доказу асобных меркаванняўмеркаваньняў і вучэнняўвучэньняў філязофія з пункту гледжаннягледжаньня большасцібольшасьці філёзафаў практычна не здзяйсняезьдзяйсьняе:
 
: ''«Філасофскае мышленне таксама не мае характару працэса развіцця. Мы безумоўна далей за [[Гіпакрат]]а, але мы ледзьве далей за Плятона.»'' — Карл ЯсперсЯспэрс<ref>Карл ЯсперсЯспэрс, ''Уводзіны ў філасофію'' (1950)</ref>
 
Філёзаф [[Альфрэд Норс Вайтхэд]] характэрызуе гісторыю эўрапейскай філязофіі пачынаючы з [[Арыстотэль|Арыстотэля]] як амаль што выключнае «двукосседвукосьсе да ПлатонаПлятона».<ref>Альфрэд Н. Вайтхэд, ''[[Працэс і рэальнасьць]]'' (1929), С. 91 </ref> Паколькі філязофскія ідэі і паняцьці не састараваюць ззь цягам часу, вывучэньне сваёй ўласнай гісторыі мае для філязофіі адметна большае значэннезначэньне ў параўнаньні з усімі астатнімі навукамі — яе мінуўшчына адначасова заўсёды зьяўляецца і яе сучаснасцюсучаснасьцю.
 
== Антычнасьць ==
[[Файл:Raffael-58a.jpg|thumbміні|centerцэнтар|700px700пкс|[[Рафаэль]], «[[АфінскаяАтэнская школа]]» (1510-111510—1511), Фрэскафрэска ў ''Stanza della Segnatura'' (Ватыкан). Паказаны: [[Зянон Кітыёнскі]], Эпікур, [[Аверрас]], Піфагор, [[Алкібіад]], [[Ксенафон]], Сакрат, Геракліт, Плятон, [[АрыстоцельАрыстотэль]], Дыяген, [[Еўклід]], [[Заратустра]], [[Пталемей]] і іншыя. (Фантастычны партрэт)]]
 
== Крыніцы ==
{{Зноскі}}
<references/>
 
== Вонкавыя спасылкі ==
{{Commons|Category:Philosophy|выгляд=міні}}
* [http://www.knihi.com/bib/filazofija.html Разьдзел «філязофія» на Беларускай Палічцы]
* [http://www.knihi.com/frahmenty/7tuzava.htm Тамара Тузава: Філязофія і Крытыка, ці крытычнасць філасофіі]
Атрымана з «https://be-tarask.wikipedia.org/wiki/Філязофія»