Марксізм: розьніца паміж вэрсіямі

Змесціва выдалена Змесціва дададзена
д Робат: eo:Marksismo зьяўляецца абраным артыкулам
лацінскае a, артаграфія
Радок 4:
{{Камунізм}}
[[Файл:Karl Marx.jpg|Карл Маркс|міні|150пкс]]
'''Марксізм''' узьнік у XIX стагодзьдзі разам з умацаваньнем індустрыялізацыі ў Заходняй Эўропе. Спачатку ўяўляў сабою крытыку клясычнай эканамічнай думкі. [[Карл Маркс]] ([[1818]]—[[1883]]) аналізаваў зьявы, якія датычыліся вытвoрчасьці, сілаў вытворчасьці, адносінаў у кантэксьце працэсу вытворчасьці, формаў вытворчасьці. Адметны змагар за [[камунізм]]  — грамадзтва, дзе пануе равенства, дзе не існуюць дзяржавы ды межы, дзе няма капіталізму, дзе кожны дае ў залежнасьці ад таго што мае, а атрымлівае ў залежнасьці ад сваіх патрэб.
Фундамэнтам марксізму зьяўляецца міжклясавая барацьба. Галоўным крытэрам  — дзяленьнем на клясы зьяўляецца маёмасьць. [[Спэкулянт]] жыве са сваіх зьберажэньняў. [[Капіталіст]] — гаспадар апарату вытворчасьці. [[Пралетар]] — гаспадар сваёй толькі працоўнай сілы (якую ён прадае капіталісту). Адной маёмасьці не хапае (міжвольныя клясы). Трэба яшчэ каб існавала пачуцьцё належыць той ці іншай клясе (клясы для сябе). Сяляне напрыклад зьяўляюцца міжвольнай клясай таму, што маюць аднолькавы тып маёмасьці (зямля), але не адчуваюць, што належaцьналежаць адзінай клясе і таму ня могуць згуртавацца каб адстойваць сваeсвае інтэрэсы.
 
== Гістарычны матэрыялізм ==
Дзякуючы сваім выдатным ведам філязофіі, сацыялогіісацыялёгіі і гісторыі, [[Карл Маркс]] прааналізіраваў капіталізм з гістарычнага пункту гледжаньня. Маркс ды [[Фрыдрых Энгельс|Энгельс]] прапанавалі «гістарычны матэрыялізм», паводле якога паміж усімі прыроднымі зьявамі існуе вялікая [[сувязь]]. Прырода ўвесь час зьмяняецца, нічога не стаіць на месцы. Галоўная сіла, якая зьмяняе [[грамадзтва]]  — гэта арганізацыя [[дзейнасьць чалавека|працы]].
 
Паводле Маркса грамадзтва  — гэта двухпавярховая структура. Першы паверх адпавядае эканамічнай структуры альбо «інфаструктуры», на якім трымаецца «інстытуцыянальны» паверх. Капіталісты, кантралюючы вытворчасьць кантралююць таксама інстытуцыянальны паверх. Канфлікты паміж працоўным ды капіталістычным клясамi такім чынам прывядуць дaда палітычнай [[рэвалюцыя|рэвалюцыі]].
 
== Тэорыі ==
 
=== Тэорыя эксплюатацыіэксплёатацыі ===
Розьніца паміж затрачаным на працоўную сілу і створаным [[багацьце]]м адпавядае багацьцю, якое прысвойвае сабе капіталіст. Гэта [[грошы]] зь неаплочанай капіталістам працы. Каштоўнасьць прадукту вытворчасьці адпавядае колькасьці ўкладзенай у яго чалавечай працы. Капіталіст вырашае гэтую колькасьць яшчэ да пачатку вытворчасьці. Kапіталіст узбагачаецца толькі тады, калі працоўныя вырабляюць больш рэчаў ніж атрымліваюць зарабку. Напрыклад уявім, што рабочы працуе 12 гадзін у дзень, і што ён вырабляе эквівалент сваёй палучкі за 5 гадзін (праца на сябе). Атрымліваецца, што 7 гадзін ён працуе за дарма (праца на капіталіста). Такім чынам мэта працоўнага  — павялічыць заробак дзеля паляпшэньня свайго жыцьця. Мэта капіталіста павялічыць розніцурозьніцу паміж аплочанай ды неаплочанай працай, дзякуючы павелічэньню часу працы альбо ўжываючы [[тэхнічны прагрэс]] дзеля большай эфэктыўнасьці працоўных. Капіталіст зацікаўлены у тым, каб зарабак працоўных не перавышаў сумы, якая патрэбна ім дзеля аднаўленьня сваёй рабочай сілы.
 
=== Тэорыя альенацыі ===
Працоўныя ўмовы пры капіталістычнай [[сыстэма|сыстэме]] парабачаюць працоўных. Гэтае парабачэньне, якое на першы погляд на руку капіталістам, на самай справе зьнішчае эканамічную эфэктыўнасьць эксплуатацыіэксплёатацыі. Працоўныя, якія ператвараюцца ў поўнасьцю залежных ад капіталістаў рабоў пачынаюць занадта дорага ім каштаваць. Такім чынам, капіталістам лепей вызваліць іх ад [[рабства]], даць ім свабоду. Самаадказныя рабочыя працягваюць працаваць на паноў, але ўжо не атрымліваюць ад іх дармавога харчу ды даху над галавой. Забарона рабства, такім чынам, адпавядае больш эканамічным чым маральным патрэбам. Працоўныя павінны адчуваюць сябе людзьмі дзеля таго каб супакоена працаваць на [[пан]]оў.
 
== Абсурднасьць капіталізму ==