Ян Давід Голянд: розьніца паміж вэрсіямі

Нарадзіўся Я. Голанд у [[Нямеччына|Нямеччыне]], у [[Санкт-Андрэасбэрґ]]у. Найбольш раньнія зьвесткі пра яго адносяцца да 1760-х, калі Я. Голанд лічыўся ўжо дастаткова аўтарытэтным кампазытарам. У [[1771]] уладкаваўся ў [[Гамбург]]у, які ў той час быў адным з найбуйнейшых эўрапейскіх цэнтраў канцэртна-тэатральнага жыцьця. Голанд займаў пасаду дырэктара музыкі ў [[Царква сьвятой Кацярыны (Гамбург)|царкве сьвятой Кацярыны]]. Творы Я. Голанда — сымфоніі, кантаты й араторыі, вакальныя й інструмэнтальныя пьесып’есы — пастаянна выконваліся ў канцэртах, друкаваліся ў розных зборніках. Невядомыя акалічнасьці (паводле некаторых зьвестак, сьмерць жонкі) прымусілі яго «зьняцца зь месца». З другой жонкай, сьпявачкай Разінай, ён апынаецца ў Варшаве, дзе яго й напаткала запрашэньне Караля Радзівіла. Вядома, што знаёмыя Голанда (у прыватнасьці, [[Ян Дусік]]) былі вельмі задаволеныя сваёй працай у князёў Рэчы Паспалітай і, магчыма, раілі Голанду ня надта сумаваць па радзіме.

На пачатку 1780-х, у той час, як гаспадар [[Нясьвіж]]а [[Караль_Станіслаў_Радзівіл_«Пане_Каханку»|Караль Станіслаў Радзівіл]] запрашае Я. Голанда на пасаду дырыгента нясьвіскай капэлы, у опэрна-балетным тэатры Нясьвіжа ставяцца шматлікія клясычныя творы замежных і мясцовых аўтараў. Менавіта тут Я. Голанд упершыню звярнуўсязьвярнуўся да опэрна-балетных жанраў. [[17 верасьня]] [[1784]] у Нясьвіжы адбылася прэм'ера опэры Я. Голанда «''Агатка, або Прыезд пана''» і была прымеркаваная да візыту караля [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] [[Станіслаў Аўгуст Панятоўскі|Станіслава Аўгуста Панятоўскага]]. Кароль з задавальненьнем праглядзеў спэктакль, пазнаў сябе ў вобразе «добрага пана», які прыязджае й вырашае ўсе інтрыгі на карысьць закаханых. Пасля прэм'еры Панятоўскі меў ласку прачытаць прысутным беларускамоўны верш уласнага сачыненьня. Гэта была адна зь першых опэр, створаных і пастаўленых на Беларусі ў XVIII ст, якая набыла асаблівую вядомасьць і больш за сорак год ішла на сцэнах тэатраў Рэчы Паспалітай. ЛiбрэтаЛібрэта да опэры «Агатка» стварыў князь [[Мацей Радзівіл]], якiякі сам быў музыкантам-аматарам. Опэра адрозьніваецца кампазыцыйна-драматургічнай дасканаласьцю, найбольшую эмацыянальную нагрузку ў ёй нясе музыка. Арыентаваная на клясычны стыль, яна разам з тым насычаная мясцовым нясьвіскім фальклёрам.

Другая опэра Голанда «''Чужое багацьце нікому ня служыць'»' была пастаўленая ў 1785 годзе. Гэта быў таксама забаўляльны спэктакль з павучальным лірыка-камэдыйным сюжэтам. Зь яе зьнік «добры пан» і зmявіўсязьявіўся спрытны юнак, які ўласным розумам будуе сваё шчасьце й свой лёс.

У Нясьвіжы Голанд таксама сачыніў балеты «''Арфэй і Эўрыдыка''» (альбо «''Арфэй у пекле''») і «''Сялянскі разары''», кантату «''Сьмелы, мужны Караль Другі''», прысьвечаную Каралю Радзівілу, шэраг вакальных твораў і клавірных п'есаўп’есаў.

Амаль дваццаць год працаваў Я. Голанд у Нясьвіжы. ПасляПасьля [[Падзелы_Рэчы_Паспалітай|падзелаў Рэчы Паспалітай]] і заняпаду магнацкіх дынастыяў Голанд страціў заробак, але не пакінуў краіну. Ён пераехаў у [[Вільня|Вільню]], дзе на працягу 23 гадоў выкладаў у [[Віленскі ўнівэрсытэт|Віленскім унівэрсытэце]] фартэпіяна й тэорыю музыкі, кіраваў унівэрсытэцкім хорам і аркестрам, працягваў пісаць музыку. Тут ён напісаў і сваё самае значнае тэарэтычнае дасьледаваньне — падручнік «''Акадэмічны трактат пра сапраўднае мастацтва музыкі''», у свой час шырока вядомы й папулярны сярод музыкантаў.

Да 2006 г. было завершанае аднаўленьне камiчнайкамічнай опэры кампазытара «''Чужое багацьце нiкомунікому ня служыць''». Сюжэт твора, упершыню пастаўленага ў 1785 г. у НясьвiскiмНясьвіскім тэатры магнацкага роду РадзiвiлаўРадзівілаў, уяўляе сабой клясычны ўзор камiчнайкамічнай опэры свайго часу. Кася — дачка багатага ўдаўца Чужапанка — пакахала парабка Янака. Аднак прагны бацька не жадае аддаваць дачку з зайздросным пасагам свайму халопу. Але дзякуючы фантазiiфантазіі Янака, Чужапанак дае згоду на шлюб. Да нашых дзён дайшлiдайшлі толькiтолькі партыiпартыі першай скрыпкiскрыпкі iі кантрабаса, а таксама вакалу з тэкстам. Пераклад арыяў iі дуэтаў з польскай на беларускую мову зрабiўзрабіў [[Васіль Сёмуха]], а драматург Сяргей Кавалёў аднавiўаднавіў згубленыя дыялёгiдыялёгі. МастацкiМастацкі кiраўнiккіраўнік ансамбля салiстаўсалістаў «Клясык-авангард» УладзiмерУладзімер Байдаў стварыў аркестровыя аранжыроўкiаранжыроўкі, паводле складу нясьвiскаганясьвіскага аркестра апошняй трэцiтрэці XVIII ст. Камэрная партытура опэры, дзейныя асобы ў якой усяго тры пэрсанажы, робяць твор прывабным для сучаснага тэатральнага жыцьця. 7 ліпеня 2009 г. у [[Тэатар_опэры_і_балету_(Менск)|Нацыянальным акадэмічным Вялікім тэатры опэры і балета]] адбылася прэм'ера опэрнага спектакля «''Чужое багацьце нікому ня служыць''».

* Голанд Ян Давід // Беларуская энцыклапедыя : у 18 тамах. Т. 5 : Гальцы — Дагон / Рэдкал.: Г. П. Пашкоу (гал. рэд.) iі iншінш. — Мн., 1997. — 576 с. : мал., фота, партр, каляр.iліл. — ISBN 985-11-0090-0. — С. 322.

* Голанд Ян Давід // Беларусь : Энцыклапедычны даведнік / БелЭН / пад рэд. Сачанка Б.IІ. — Мн. : БелЭн, 1995. — 799 с. — С. 231.

* Голанд Ян Давід // Тэатральная Беларусь: Энцыклапедыя: у 2 Т. Т. 2: Л—Я / пад агульнай рэд. А. В. СабалеўскiСабалеўскі; Рэдкал.: Г. П. Пашкоў, Т. Я. Гаробчанка, Л. В. Календа. — Мн. : БелЭн, 2003. — 576 с. — ISBN 985-11-0259-8. — С. 270.