Іван Чымбург: розьніца паміж вэрсіямі

Нарадзіўся Іван Савіч Чымбург 27 студзеня 1904 г. у вёсцы Еўлічы Слуцкага паветапавету Менскай губернігубэрні (цяпер [[Слуцкі раён]] [[Менская вобласьць|Менскай вобласьці]]) у сям’і селяніна-серадняка. Акрамя яго, у сям’і былі яшчэ 2 браты і сястра. Гаспадарка бацькоў складалася з 3 дзесяцін ворнай зямлі, 15 дзесяцін сенажаці, 1 каня і 1 каровы. Маці памерла, калі Івану было 6 год. Як і ўсе вясковыя дзеці, ён рана пачаў працаваць на зямлі. Пасьля заканчэньня трохкласнайтрохкляснай сельскай школы ў [[1917]] годзе паступіў у нанава створаную Слуцкую беларускую гімназію, дзе правучыўся два гады. Пазьней у аўтабіяграфіях Iван Савіч заўсёды падкрэсьліваў, што пакінуў вучобу ў гімназіі з-за адсутнасціадсутнасьці сродкаў для аплаты за навучанненавучаньне. Можа і так, але прыгадаем, што ў гэты час, як у калейдаскопе, разгортваліся палітычныя падзеі, мяняліся ўлады — немцы, бальшавікі, [[БНР]], ССРБ, польская акупацыя, пасляпасьля зноў балшавікібальшавікі, Слуцкае паўстаньне. Як усё гэта паўплывала на лёс Івана Чымбурга, сённясёньня сказаць цяжка.

Як бы там ні было, вучоба спынілася і да канца [[1920]] году Іван Чымбург працаваў у гаспадарцы бацькі. Адначасова ён займаўся самаадукацыяй. У студзені [[1921]] году аднавіў вучобу ў працоўнай школе, а пасьля працягваў яе на агульнаадукацыйных курсах. У студзені таго ж году ён уступіў у камсамол. Гэта паспрыяла яму ў далейшым, асабліва, калі па рэкамендацыірэкамэндацыі Слуцкага камсамола Іван атрымаў камандзіроўку ЦК КСМ Беларусі ў Беларускі дзяржаўны універсітэтўнівэрсытэт на факультэт грамадскіхграмадзкіх навук. На рэарганізаваным у 1922 г. ФГН заставаліся на той час эканамічнае і прававое аддзяленніаддзяленьні. Вучоба на прававым аддзяленніаддзяленьні не была працяглай. У [[1924]] годзе факультэт грамадскіхграмадзкіх навук быў ліквідаваны, а студэнты пераводзіліся на педфакпэдфак БДУ ці маглі па жаданніжаданьні перавесьціся ў іншую ВНУ СССР. Іван Чымбург абраў другі варыянт. Варта было яму крыху пачакаць, і ён мог пачаць вучобу на факультэце права і гаспадаркі БДУ, які быў адчынены ў верасьні [[1925]] году. Нешта, аднак, прымусіла яго пакінуць Беларусь.

Месцам вучобы Iван Савіч абраў [[Саратаў]]скі дзяржаўны універсітэтўнівэрсытэт. У [[1927]] годзе ён скончыў прававое аддзяленнеаддзяленьне факультэта права і гаспадаркі і быў рэкамендаванырэкамэндаваны ў аспірантуруасьпірантуру па спецыяльнасьціспэцыяльнасьці «іфымінальнае права і крымінальны працэс». Але паколькі ў Саратаўскім губернскімгубэрнскім судзе і пракуратуры не было месца для праходжанняпраходжаньня практыкі, ён быў накіраваны ў [[Курск]]ую губернскуюгубэрнскую пракуратуру. Па заканчэньні практыкі яму прапанавалі заняць пасаду следчагасьледчага камэры следчагасьледчага ўпраўленняўпраўленьня абласной пракуратуры ў горадзе Новы Аскол Курскай вобласьці, на што ён даў згоду. На гэтай пасадзе Iван Савіч працаваў ад кастрычніка 1927 ад траўню 1930 году. Тут ён кіраваў апэрацыямі па ліквідацыі дзьвюх бандаў, якія займаліся рабаўніцтвам і тэрарыстычнымі актамі. Браў удзел у правядзенніправядзеньні хлебанарыхтоўчых кампаній і калектывізацыі сельскай гаспадаркі, а пасьля ўваходзіў у склад раённай «тройкі» па выкараненнівыкараненьні дапушчаных перагібаў. Таксама абіраўся чальцомсябрам Новааскольскага гарадзкога савету, працаваў пазаштатным інструктарам райкаму камсамолу. [[13 траўня]] 1930 году быў пераведзены на работу ў горад [[Варонеж]] на пасаду следчагасьледчага ўпраўленняўпраўленьня абласной пракуратуры.

Напачатку [[1931]] году лёс Iвана Савіча вельмі моцна змяніўсязьмяніўся. Ён пакінуў працу ў органах пракуратуры назаўсёды і пачаў новы шлях у сыстэме адукацыі. Спачатку гэта была пасада асыстэнта катэдры дыялектычнага і гістарычнага матэрыялізму ВаронежскагаВаронескага зааветінстытутазаавэтінстытуту. Тут жа ўвесну 1931 году ён быў прыняты кандыдатам у чальцысябры ВКП(б). У верасніверасьні [[1933]] году паступіў у асьпірантуру Маскоўскага інстытута гісторыі, філязофіі і літаратуры. Адначасова выконваў абавязкі дацэнта катэдры дыялектычнага і гістарычнага матэрыялізму Маскоўскага інстытута народнагаспадарчага ўліку. [[25 чэрвеня]] [[1936]] году Iван Савіч Чымбург абараніў дысэртацыю на ступень кандыдата філязофскіх навук па тэме «Крытыка Плеханаўскага разуменняразуменьня клясаў ды клясавай барацьбы». ДысертацыяДысэртацыя была зацверджаназацьверджана толькі 25 красавіка [[1938]] году. Па рашэньні камісіі па разьмеркаваньні аспірантаўасьпірантаў, якія закончылі навучаньне, Iван Савіч быў накіраваны на працу ў БДУ.

Па прыездепрыезьдзе ў Менск Іван Чымбург пачаў працаваць дацэнтам катэдры сацыяльна-эканамічных дысцыплін гістарычнага факультэта БДУ. У кастрычніку 1936 г. ён быў прызначаны дэканам гістарычнага факультэта, зьмяніўшы на гэтай пасадзе акадэміка [[Васіль Шчарбакоў|Васіля Карпавіча Шчарбакова]], які неўзабаве быў арыштаваны і расстраляны.

У гэты час на гістфаку дзейнічала толькі 4 катэдры — старажытнага светусьвету і сярэднявечча, гісторыі СССР, новай гісторыі, сацыяльна-эканамічных дысцыплін. Аднак і для гэтых катэдраў катастрафічна не хапала выкладчыкаў. Новы дэкан заключыў дамовы з шэрагам выкладчыкаў ВНУ Масквы і Ленінграда, аднак прыехаў толькі адзін зь іх. Пошукі і вынішчэнневынішчэньне «ворагаў народа» цалкам адбіваліся на якасціякасьці выкладаннявыкладаньня, з-за адсутнасьці выкладчыкаў лекцыі чыталіся выпадковымі людзьмі і г. д. 3 гэтым, аднак, Iван Савіч нічога зрабіць ня мог. Але ягоная спроба крыху ўзьняць работу факультэта, відавочна, была заўважана, бо ён прызначаецца прарэктарам па вучэбнай частцы, а напрыканцы чэрвеня — пачатку ліпеня 1937 году выконвае абавязкі рэктара універсітэтаўнівэрсытэту.

3 ліпеня 1937 г. быў прызначаны новы рэктар — Н. М. Бладыка. I. С. Чымбург працягваў працаваць на пасадзе прарэктара. Аднак ужо ў кастрычніку кіраўніцтва універсітэтаўнівэрсытэту — рэктар [[Нічыапар Бладыка|Нічыпар Міхайлавіч Бладыка]], прарэктар М. Лоцманаў, I. С. Чымбург і іншыя — было моцна раскрытыкавана за тое, што «не вядзе рашучай барацьбы па ліквідацыі вынікаў шкодніцтва». Ва універсітэцеўнівэрсытэце наладжваліся праверкі, адбываліся закрытыя партсходы па разгляду асабістых спраўсправаў і г. д.

Ад магчымага арышту I. С. Чымбурга выратавала адсутнасьць «кампрамату» на яго, паколькі ён адносна нядаўна вярнуўся на радзіму. У ліпені 1937 году ў аўтабіяграфіі Іван Савіч пісаў, што «ні да трацкізму, ні да правага апартунізму, ператварыўшыхся пасляпасьля ў банду дыверсантаўдывэрсантаў, ніколі не належаў... прымаў актыўны ўдзел у барацьбе з трацкізмам... У 1935 г. актыўна ўдзельнічаў у выкрыццівыкрыцьці ворага народа Прыюшына, працаваўшага тады дырэктарам Маскоўскага інстытута гісторыі, філязофіі і літаратуры».

Тым ня менш I. С. Чымбург быў выключаны з кандыдатаў у чальцысябры ВКП(б) з-за ўтойванняўтойваньня фактаў наяўнасьці рэпрэсаваных сваякоў (стрыечных братоў бацькі), прымяненняпрымяненьня бацькам наёмнай працоўнай сілы, дапушчэннядапушчэньня трацкісцкага выразу падчас выступленнявыступленьня на настаўніцкай канферэнцыіканфэрэнцыі. Справа была перададзена ў камісію партыйнага кантролю пры ЦК КП(б)Б, але гэтыя факты не пацвердзілісяпацьвердзіліся не ў сэнсе адсутнасьці рэпрэсаваных сваякоў, а ў тым, што ён гэтых фактаў не хаваў. Ён быў адноўлены як кандыдат у члены ВКП(б), а ў [[1939]] годзе стаў членам партыі. На ранейшай пасадзе ён, аднак, неня быў адноўлены, але з кастрычніка 1937 па кастрычнік 1938 г. кіраваў катэдрай сацыяльна-эканамічных дысцыплін БДУ, а пасляпасьля загадваў катэдрай асноў марксізму-ленінізму.

У гэты час Iван Чымбург піша шэраг артыкулаў па праблемах [[марксізм]]у і дыялектычнага матэрыялізму: «Пляханаў аб свядомасьцісьвядомасьці і стыхійнасьці», «ФранцузскіФранцускі матэрыялізм XVIII ст.» і інш., якія друкуюцца ў часопісах «Полымя», «Балыпавік Беларусі», «Учёные записки БГУ».

ПерыядПэрыяд канца 1940 — пачатку 1950 гг. стаў для СССР часам мутнай хвалі выразнага «антызаходніцтва». «ПаляваннеПаляваньне на ведзьмаў» пачалося ў жніўні 1946 г., калі пад прыцэл трапілі часопісы «Звезда» і «Ленинград», паэтэса Г. Ахматава, пісьменнікпісьменьнік М. Зошчанка. ПасляПасьля яно хутка распаўсюдзілася на ўсе віды мастацтва, выліўшыся ў праследаванніпрасьледаваньні В. Мурадэлі, А. Хачатурана, Дз. Шастаковіча, С. Эйзенштэйна і іншых. ПасляПасьля пад акцыю трапіла навука. Пачынаючы з 1948 г., сістэматычнасыстэматычна пераглядалася тэарэтычная фізыка, генэтыка, мэдыцына, псыхалёгія, хімія, касмалёгія і кібернэтыкакібэрнэтыка. Гэта так званая «лысенкаўшчына». Тысячы інтэлігентаў згубілі работу і трапілі ў лагерылягеры. Іх месцы займалі больш паслухмяныя крэатеры. Усё, што не адпавядала афіцыйнай ідэалоііідэалёгіі, бязлітаснабязьлітасна растоптвалася як «буржуазная псеўданавукапсэўданавука», клеймавалася як «бязродны касмапалітызм, песімізмпэсымізм, дэкаданс і буржуазна-арыстакратычны эстэтызм». Імя [[Іосіф Сталін|Іосіфа Вісарыёнавіча Сталіна]] нярэдка ўжывалася як аргументаргумэнт, які ставіць апошнюю кропку ў любой спрэчцы і вырашае зыход любой дыскусіі. ПазіцыяПазыцыя апанента не проста асуджалася, а падлягала абавязковаму «разгрому».

Натуральна, што ўсе гэтыя працэсы не маглі не знайсьці свайго адлюстраванняадлюстраваньня на Беларусі, а таксама і ў Беларускім дзяржаўным універсітэцеунівэрсытэце. Пэўнай вехай тут стаў XIX зьезд ЦК КП(б)Б, які адбыўся ў лютым 1949 г. і на якім ранейшы рэктар БДУ [[Уладзімер Тамашэвіч|Уладзімер Антонавіч Тамашэвіч]] быў абраны сакратаром ЦК. Абавязкі рэктара фактычна пачаў выконваць прарэктар па навуковай частцы дацэнт А. П. П’янкоў. Падзеі зьезда закранулі непасрэдна універсітэтўнівэрсытэт. Так, у справаздачным дакладзе тагачаснага першага сакратара ЦК КП (б)Б М. I. Гусарава побач з пастаноўкай задач па барацьбе з "беларускім буржуазным нацыяналізмам і яго ідэолагамі Алесем Гаруном і Ядвігіным Ш. "былі нанесены ўдары па «фактам пранікненняпранікненьня буржуазнай ідэалогііідэалёгіі ў асяроддзеасяродзьдзе некаторай часткі інтэлігенцыі» (Жэбрак, Жырмунскі і інш.), па антыпартыйным праявам «бязроднага касмапалітызму і буржуазнага эстэцтва., у тэатры». Сярод іншых фігуравала прозвішчапрозьвішча і навуковага супрацоўніка універсітэтаўнівэрсытэту Л. Г. Барага.

Амаль адразу пасляпасьля XIX зьезду пачалася рэалізацыя яго «гістарычных рашэнняўрашэньняў» у БДУ. У прыватнасьці, была звернутазьвернута ўвага, што «кіраўніцтва біялагічнагабіялягічнага факультэта марудна яшчэ перабудоўвае сваю работу на аснове мічурынскага вучэннявучэньня», што «Міраўскае вучэнневучэньне аб мове не пранікае яшчэ арганічна праз увесь зместзьмест лекцый» і г. д. Былі праведзены рэпрэсіі супраць выкладчыкаў і студэнтаў. Сярод выкладчыкаў Л. Барага, I. МацвеенкаМацьвеенка. Чаго варты толькі загалоўкі — «Шкодная дзейнасьць касмапалітаў», «Падгалоскі эстэтвуючых фармалістаў», «Ворагі савецкага мастацтва» і г. д. таксама былі рэпрасаваны студэнты А. Шлык (хімфак) за крытыку балета «Князь-возера» і К. Хадзевіч (філфак) за даклад аб літаратурнай мове Б. Палявога, якую студэнт вызначыў як бедную. Увогуле такіх выпадкаў было не шмат. Але па загаду партыі патрэбна было хоць каго — небудзь знайсьці.

Па ініцыятыве загадчыцы аддзяленняаддзяленьня лёгікі і псіхалогііпсыхалёгіі філалагічнагафілялягічнага факультэтафакультэту А. П. Ерась студэнты ўзялі шэфства над выхаванцамі спецыяльнагаспэцыяльнага дзіцячага дома № 8. Яны арганізоўвалі для дзяцей гульні, танцы, чытаннечытаньне кніжак, наведвалі разам заалагічнызаалягічны музеймузэй універсітэтаунівэрсытэту.

Шэфская работа разумелася ў асноўным як чытаннечытаньне лекцый і дакладаў, стварэннестварэньне агітбрыгад, якія прыязджалі з тымі ж лекцыямі і канцэртамі мастацкай самадзейнасьці і інш. Гэтак, улетку 1949 г. студэнты і выкладчыкі універсітэтаўнівэрсытэту прачыталі ў Дзяржынскім раёне больш за 500 лекцый, дакладаў, падаравалі радыёпрыймачы, дапамагалі праводзіць электрычнасьць і г. д.

Вось якраз у гэты час ва універсітэцеўнівэрсытэце зьявіўся новы рэктар — Іван Савіч Чымбург. Але ж Іван Савіч ужо даўно на той момант працаваў ва універсітэцеўнівэрсытэце. Ён быў першы сярод лектараў БДУ, хто неня быў прызначаны аднекуль з боку і меў непасрэднае дачыненнедачыненьне да вышэйшай школы.

У пачатку Вялікай Айчыннай вайны Iван Чымбург здолеў пакінуць Мінск, але ягоная жонка засталася ў акупіраваным горадзе. Прызваны ў армію, у ліпені 1941 г. ён стаў курсантам 53-га запаснога палка сувязі ў г. Мерынь [[Смаленск]]ай вобласьці, У верасніверасьні 1941 г. Іван Чымбург ужо палітрук роты гэтага палка, які знаходзіўся на Заходнім фронце, а пасляпасьля быў адпраўлены ў СвярдлоўскСьвярдлоўск. 3 чэрвеня 1942 г. на той жа пасадзе палітрука роты ў 126-м асобным палку сувязі ён знаходзіцца на ВаронежскімВаронескім, пасляпасьля на Цэнтральным фронце. У ліпені 1943 г. яго пасылаюць на курсы ўдасканаленняўдасканаленьня афіцэраў Галоўнага ўпраўленняўпраўленьня сувязі Чырвонай Арміі ў Маскве, а пасляпасьля ў Кіеве. Па іх заканчэннізаканчэньні ў чэрвені 1944 г. Івана Чымбурга прызначаюць інструктарам арганізацыйна-партыйнай работы 14-га асобнага батальёна ўрадавай сувязі НКУС у Кіеве, а з жніўня 1944 г. — інструктарам арганізацыйна-партыйнай работы 309-га асобнага палка ўрадавай сувязі. 10 чэрвеня 1945 г. за ўзорнае выкананьне спэцыяльнага заданьня па арганізацыі і забеспячэньнізабесьпячэньні сувяззюсувязьзю наступаючых войскаў Чырвонай Арміі Іван Савіч быў узнагароджаны медалёммэдалём «За боевые заслута», а 9 мая 1945 г. — медалёммэдалём «За победу над ГерманмейГерманией».

ПасляПасьля заканчэньня вайны старэйшы лейтэнант Іван Чымбург быў старэйшым інструктарам прапаганды палітаддзела 309-га асобнага палка ўрадавай сувязі ў Кіеве

* У канцы мая 1946 г. Іван Чымбург вярнуўся ў Мінск і быў залічаны дацэнтам катэдры асноў марксізму-ленінізму БДУ. У студзені 1947 г. яго, як дэмабілізаванага з арміі, аднавілі на пасадзе загадчыка гэтай жа катэдры. Аднак неўзабаве ён прызначаецца на пасаду дырэктара Інстытута гісторыі партыі пры ЦК КП(б)Б — філіяле ІМЭЛ пры ЦК ВКП(б), на якой ён працуе са жніўня 1947 па жнівень 1949 г. Узначальваючы інстытут, ён арганізаваў пераклад твораў [[Уладзімер Ленін|Леніна]] і Сталіна на беларускую мову, а таксама распрацоўку пытаньняў гісторыі КП(б)Б. У гэты час выходзяць яго работы «Абарона і абгрунтаваньне тав. Сталіным тактычных асноў бальшавіцкай партыі», «Красавіцкія тэзісы УЎ. І. Леніна», «Да вывучэньня твораў І. В. Сталіна на беларускай мове», «Першы зьезд КП(б)Б» і цэлы шэраг іншых. Пад яго рэдакцыяй у 1949 г. выйшлі творы тагачаснага міністра дзяржбяспекідзяржбясьпекі БССР Л. Ф. Цанавы «Всенародная партизанская война в Белоруссии против фашитстских захватчнков» і калектыўная праца «В. И. Ленин и И. В. Сталин — организаторы Белорусской ССР»

* 26 ліпеня 1949 г. загадам міністра вышэйшай адукацыі СССР І. С. Чымбург быў зацьверджаны рэктарам Беларускага дзяржаўнага універсітэтаўнівэрсытэту

* I. С Чымбург прыняў універсітэтунівэрсытэт у складзе 6 факультэтаў, 35 катэдраў, 14 лабараторый, 12 кабінетаў, 2 музеяўмузэяў, біялагічнагабіялягічнага інстытута і інстытута хіміі. Дарэчы, такія гучныя назвы, як «інстытут», не павінны ўводзіць у зман. Так, інстытут хіміі займаў у той час 1 пакой, у ім працавала 12 чалавек; біялагічныбіялягічны інстытут — 3 малых пакоя. Акрамя таго, мелася ўласная біёлагагеаграфічнаябіёлягагеаграфічная станцыя ва ўрочышчы СаснягіСасьнягі ТрасцянепкагаТрасьцянепкага с/с, 3 інтэрнаты, 3 жылыя дамы, 4 баракі. У БДУ на 1 ліпеня 1949 г. вучылася 1220 студэнтаў, ззь іх стыпендыюстыпэндыю атрымлівалі 1108. Выкладчыцкі склад налічваў 161 чалавек (у тым ліку 26 сумяшчальнікаў). 3 іх прафэсараў — 14, дацэнтаў — 75, выкладчыкаў — 58, асыстэнтаў — 14. У аспірантурыасьпірантуры вучылася 38 чалавек

* УніверсітэтУнівэрсытэт адчуваў вострую нястачу ў навукова-педагагічныхпэдагагічных кадрах, асабліва прафесарахпрафэсарах і дацэнтах. Былі вакантныя пасады па фізыцы, матэматыцы, беларускай мове і інш. Яскравым прыкладам выглядае той факт, што загадчыкамі катэдраў было толькі 10 прафесараўпрафэсараў (і ззь іх 4 па сумяшчальніцтве). КамплектаванйюКамплектаваньню універсітэтаўнівэрсытэту навуковымі кадрамі ў значнай меры перашкаджала адсутнасьць кватэрнага фонду. Яшчэ горш былі справы з вучэбнымі плошчамі. У адноўленым у 1948/49 навучальным годзе біякорпусе месьціліся гістфак (аддзяленьніАддзяленьні гісторыі і філязофіі), філфак (аддзяленьніАддзяленьні беларускай мовы і літаратуры, рускай мовы і літаратуры, логікілёгікі, псіхалогііпсыхалёгіі, журналістыкі), біёлагабіёляга-глебавы з аддзяленьнем біялогіібіялёгіі, рэктарат, фундаментальнаяфундамэнтальная бібліятэка, чытальная залазаля, заалагічнызаалягічны музеймузэй, клубклюб. У хімкорпусе — хімічны, геолагагеаграгеоляга-фічныгеаграфічны факультэты і спецкатэдрыспэцкатэдры; фізычным — фізыка-матэматычны факультэт, тыпаграфія і рэдакцыя універсітэцкайўнівэрсытэцкай газетыгазэты «За сталінскія кадры».

3-за росту колькасьці студэнтаў (у 1950/51 навучальным годзе — 1368) заняткі даводзілася весьці ў 2 зменызьмены. Але і гэтага было мала. Так, на 23 вучэбныя групы гістфака прыпадала толькі 9 аўдыторый. СітуацыяСытуацыя ўскладнялася і тым, што ў двух вучэбных корпусах частка памяшканьняў была адведзена пад інтэрнаты (у хімкорпусе — болыпбольш паловы ўсёй плошчы). У кастрычніку 1949 г. на 3-й універсітэцкайунівэрсытэцкай камсамольскай канферэнцыіканфэрэнцыі з удзелам сакратара ЦК ЛКСМБ П. М. Машэрава падчас выступленьня Іван Савіч акрэсліўакрэсьліў ролю універсітэтаўнівэрсытэту ў той час — «падрыхтоўваць палітычна адукаваных, высокакваліфікаваных будаўнікоў новага грамадстваграмадзтва».

Аднак на гэтым шляху ў рэктара было нямала цяжкасьцей. Становішча ўскладнялася неабходнасьцю ўзгадненьня вырашэньня бягучых праблем праз Міністэрства вышэйшай адукацыі ў Маскве. Паколькі фінансаваньне ішло з Масквы, урад БССР праблемамі БДУ асабліва не займаўся. Таму з-за вечнага недахопу сродкаў увесь час адкладалася (і ў 1951, і ў 1952 г.) запланаванаезаплянаванае будаўніцтва новага вучэбнага корпуса для факультэтаў грамадскіхграмадзкіх навук. Тое ж датычылася і вытворчай практыкі студэнтаў. Напрыклад, базамі для студэнтаў хімфака былі заводы ў Ленінградзе, Харкаве, Сталіна (Данбас) і г. д. Толькі калі МВА СССР не дало вытворчай базы ў Маскве для студэнтаў-фізыкаў, рэктарат БДУ зьвярнуўся да кіраўніцтва Мінскага радыёзавода з запытам аб магчымасьці праходжаньня студэнтамі практыкі на ім.

Аднак горш за ўсё было тое, што ў гэты час універсітэтунівэрсытэт імкліва губляў рэшткі свайго нацыянальнага аблічча. У кастрычніку 1949 г. была фактычна ліквідавана катэдра гісторыі БССР (яе аб’ядняліаб’ядналі з катэдрай гісторыі СССР). Так, калі ў бібліятэцы на 1 жніўня 1949 г. з 97 097 ішігкніг толькі 306 былі на беларускай мове, то ў 1951/52 навучальным годзе кніг на рускайрасейскай мове было 130 935, на беларускай — 6457, на замежных — 4587. Студэнты гістфака і філфака рабілі вытворчыя экскурсіі ў музеімузэі Масквы і Ленінграда: Эрмітаж, МузейМузэй У. І. Леніна, МузейМузэй падарункаў таварышу Сталіну і іншыя, складаючы пасляпасьля справаздачы накшталт «ВелнкмйВеликий русскмй полководец А. В. Суворов», нібыта не існавала векапомнай спадчыны беларускага народа. Залішне казаць, што ўся дакументацыядакумэнтацыя афармлялася на рускай мове.

Праўда, да гонару тагачаснага кіраўніцтва БДУ трэба адзначыць, што рэктарат спрабаваў адстойваць інтарэсы сваёй установы. У 1950/ 51 навучальным годзе ім былі ўнесены зьмены ў пляны МВА СССР: на аддзяленьні журналістыкі пачалі чытацца беларуская мова, гісторыя БССР, гісторыя беларускай літаратуры, беларускі фальклор (у дадатак да рускага фальклору), гісторыя беларускага савецкага друку. На філфаку ў дадатак да курса гісторыі літаратуры народаў СССР — гісторыя беларускай літаратуры. Акрамя таго, рэктарат выступіў з прапановай аб распрацоўцы ў МВА СССР двух вучэбных планаўплянаў: адзін — для універсітэтаўўнівэрсытэтаў РСФСР, другі — для універсітэтаўўнівэрсытэтаў саюзных рэспублік.

ІдэалагічныІдэалягічны ціск асабліва ўзмацніўся пасляпасьля зьяўленьня ў светсьвет у чэрвені 1950 г. работы Сталіна «Марксим и вопросы языкознанмяязыкознания» і адпаведных партыйных дакументаўдакумэнтаў і ўрадавых пастаноў. Таму ў 1950—1952 гг. БДУ ўсю «вучэбную, навукова-даследчуюдасьледчую і палітыка-выхаваўчую работу будаваў на аснове... геніяльных указаньняў таварыша І. В. Сталіна, рашэньняў СМ СССР і ВКП(б) аб грандыёзных будоўлях камунізму...». У «святлесьвятле ўказаньняў тав. Сталіна» было цалкам «перабудавана выкладаньне ўсіх дысцыплін у асабліва мовазнаўчых і грамадскіхграмадзкіх навук». Вывучэньне прац Сталіна па пытаньнях мовазнаўства было арганізавана на ўсіх катэдрах, ва універсітэцеўнівэрсытэце праводзіліся адмысловыя сесіісэсіі, даклады, лекцыі.

Навукоўцы, аспірантыасьпіранты і студэнты выступалі ззь лекцыямі перад насельніцтвам Мінска па пытаньнях вывучэньня прац тав. Сталіна.

Пад пастаянны нагляд трапілі катэдры грамадзкіх навук — марксізму-ленінізму, гісторыі філязофіі і лёгікі, дыялектычнага і гістарычнага матэрыялізму, палітэканоміі. Ад выкладчыкаў гэтых катэдраў пастаянна патрабавалі паглыбляць вывучэньне прац Сталіна, у лекцыях і на семінарскіхсэмінарскіх занятках шырэй увязваць праграмны матэрыял з надзённымі задачамі камуністычнага будаўніцтва, весьці барацьбу з «извращениями марксизма-ленинизма, ... начетничеством, толмудизмом».

Напружана ішла праца па перагляду, складаньні і зацвярджэньнізацьвярджэньні праграм, спецспэц-курсаў, тэматыкі спецсемінараўспэцсэмінараў, курсавых і дыпломныхдыплёмных работ у свецесьвеце вучэньня Сталіна аб мовах.

Самую значную перабудову перажылі катэдры філфака. Былі перагледжаны праграмы па гісторыі беларускай мовы, сучаснай беларускай мове, дыялекта-логіідыялекталёгіі, рускай і замежнай літаратуры і г. д. Катэдры мовазнаўчых дысцыплін дакладна правяраліся прадстаўнікамі з Масквы, камісіямі Мінскага ГК КП(б)Б і ўнутрыуніверсітэцкіміўнутрыўнівэрсытэцкімі камісіямі.

Практыкаваліся сумесныя пасяджэньні катэдраў, на якіх абмяркоўвалі спецспэц-даклады, накшталт «Причастие в современном русском литературном языке в светесьвете трудов тов. Сталина по вопросам языкознания». Тэматыка новых семінараўсэмінараў і спецкурсаўспэцкурсаў была прыблізна той жа: «Глагол в белорусском языке в светесьвете учения т. Сталяна о языке» (IV курс філфака), «Стиль и язык газетыгазэты в светесьвете сталинского учения о языке» (IV курс, аддзел журналістыкі).

Катэдры біяфака, а таксама фізвыхаваньня, логікілёгікі і псіхалогііпсыхалёгіі будавалі сваю працу адпаведна з рашэньнямі АН СССР і АМН СССР па пытаньнях вывучэньня і прапаганды спадчыны І. П. Паўлава. Ад лектараў патрабаваўся ў першую чаргу высокі ідэйна-тэарэтычны ўзровень выкладаньня. Тыя, хто на лекцыях недастаткова раскрываў «мсторнческоеисторическое значенмезначение трудов т. Сталина», падвяргаўся рэзкай крытыцы (Г. С . Юньеў, Р. С. Маханёк, А. І. Дяўко, М. С. Зярніцкі і інш.).

РазвіццёРазьвіцьцё універсітэтаўнівэрсытэту ў пачатку 50-х гадоў стрымлівалася выключнай слабас-цюслабасьцю матэрыяльнай базы. Так, на хімфаку была толькі адна аўдыторыя для чытаньня лекцый. Лекцыйныя заняткі праходзілі ў лабараторыяхлябараторыях. Не лепей было і на іншых факультэтах — біяфак меў 3 вучэбныя аўдыторыі, астатнія 13 пакояў былі прыстасаваны пад лабараторыілябараторыі. Заняткі праводзіліся ў 2—3 сменысьмены. ЛабараторныяЛябараторныя плошчы складалі ва універсітэцеўнівэрсытэце толькі палову ад даваенных. Не хапала і абсталяваньня. Фізфаку патрабавалася ўстаноўка рэнтгенаўскага апарата, вакуумныя і спектральныяспэктральныя апараты і інш. Часткова патрэбы кампенсавалісякампэнсаваліся майстэрняй факультэта, у якой выраблялі новую ці часьцей аднаўлялі старую апаратуру.

У гэтых умовах стварэньне новых катэдраў, аддзяленьняў было надзвычай цяжкім, таму часьцей адбывалася рэарганізацыя падраздзяленьняўпадразьдзяленьняў, якія ўжо існавалі. Загадам МВА СССР ад 30 верасняверасьня 1950 г. былі пераўтвораны геаграфічны факультэт у геолагагеоляга-геаграфічны, а біялагічныбіялягічны — у біёлагабіёляга-глебавы. Адпаведныя аддзяленьні пачалі працаваць з 1951 г. V верасніверасьні 1951 г. аб’ядноўваліся катэдры заалогіізаалёгіі

пазванковых і заалогіізаалёгіі беспазванковых у катэдру заалогіізаалёгіі; катэдры каталізу, прыкладной фізычнай хіміі і арганічнай хіміі — у катэдру арганічнай хіміі. Ствараліся новыя катэдры — гісторыі філязофіі і лёгікі (1 верасняверасьня 1950 г. замест скасаванай у 1949 г. катэдры гісторыі філязофіі, яе загадчыкам стаў рэктар І. С. Чымбург), эксперыментальнайэкспэрымэнтальнай фізыкі, глебазнаўства.

Былі, відавочна, і яўна бессэнсоўныя аб’яднанніаб’яднаньні — у верасніверасьні 1951 г. былі злітызьліты хімічны і біялагічныбіялягічны факультэты ў факультэт хімічных і біялагічныхбіялягічных навук. Праўда, гэты «гібрыд» праіснаваў нядоўга і зноў падзяліўся на 2 факультэты.

Усе гэтыя «зліццізьліцьці» можна растлумачыць так: з аднаго боку, універсітэтунівэрсытэт пашыраўся, узрастаў прыём і адпаведна колькасьць студэнтаў, з другога — у БДУ не хапала выкладчыкаў з навуковымі ступенямі і вучонымі званнямізваньнямі, слаба развіваласяразьвівалася матэрыяльна-тэхнічная база.

Сапраўды, калі ў верасніверасьні 1949 г. у БДУ вучылася 1568 студэнтаў, то ў верасніверасьні 1951 г. — 1771; у той жа час у жніўні 1950 г. прафесарскапрафэсарска-выкладчыцкі штат складаў 155 чалавек (з іх 20 — па сумяшчальніцтве). 3 6 прафесараўпрафэсараў, дактароў навук 5 працавалі па сумяшчальніцтве, з 45 дацэнтаў, кандыдатаў навук 9 — сумяшчальнікі. Існавалі вакансіі на пасады прафесараўпрафэсараў, дактароў навук па прадметах фізыкі, матэматыкі, лёгікі, ґеалёґіі, глебазнаўстве і інш. У 1951/52 навучальным годзе працавалі 164 чалавекі прафесарскапрафэсарска-выкладчыцкага складу, але праблема спецыялістаўспэцыялістаў заставалася. Узрастала колькасьць выкладчыкаў па сумяшчальніцтве і па пагадзіннай аплаце. Запрошаныя ззь іншых местмесцаў прафесарыпрафэсары давалі сваю згоду на прыезд у Мінск толькі ў выпадку, калі ім будуць дадзены задавальняючыя іх кватэры. Аднак аб гэтым і гаворкі ісьці не магло, бо ў гэты ж час асноўная частка сем’яў выкладчыкаў тулілася ў будынках, для гэтага не прыстасаваных, бараках ва універсітэцкімўнівэрсытэцкім гарадку, студэнцкіх інтэрнатах, з-за чаго не хапала месцаў студэнтам. Больш за 100 ззь іх неня мелі жыльля і ў інтэрнатах і вымушаны былі здымаць куткі за 100—200 руб. у месяц. Неабходнасьць вызваліць памяшканьні інтэрнатаў, вучэбных корпусаў (там таксама жылі студэнты) і даць кватэры болынбольш 80 сем’ям прымусіла рэктарат БДУ неаднаразова звяртаццазьвяртацца ў Маскву з просьбай аб выдзяленьні сродкаў для будаўніцтва 50-кватэрнага жылога дома. Міністэрства вышэйшай адукацыі СССР у гэтым адмовіла.

* Пэўным выхадам ззь цяжкай сітуацыісытуацыі магла стаць хуткая здача ў эксплуатацыюэксплёатацыю студэнцкага інтэрната на 410 чалавек па вул. СвярдловаСьвярдлова, будаўніцтва якога было пачата ў красавіку 1951 г. ПасляПасьля выхаду пастановы ЦК КП (б)Б «Аб аднаўленьні і развіцьціразьвіцьці гарадскойгарадзкой гаспадаркі і добраўпарадкаваньні горада Мінска» ў 1951 годзе па ініцыятыве камсамольцаў 2-га курса фізмата студэнты універсітэтаўнівэрсытэту ўзялі на сябе абавязак адпрацаваць неня менш 15 рабочых дзён на будаўніцтве інтэрната і датэрмінова закончыць яго ўзвядзеньнеўзьвядзеньне да 1 кастрычніка 1951 г. Для будаўніцтва ствараліся студэнцкія рабочыя брыгады, якія сапраўды дапамагалі шмат, але студэнты — гэта не кваліфікаваныя будаўнікі. ГазетаГазэта «За сталінскія кадры» не аднойчы адзначала прастоі, няўменьне наладзіць работу, адсутнасьць уліку працы і г. д. Упор быў зроблены на энтузіязм і ідэйную выхаванасьць. ГазетаГазэта з гонарам паведамляла, што дзяўчаты-студэнткі выконваюць цяжкія земляныя работы (!), а тых, хто паехаў дадому без уважлівай прычыны, камсамольскія сходы пастанавілі лічыць дэзерцірамідэзэрцірамі (!). 3 пачатку ліпеня на будаўнічай пляцоўцы ўсталявалі пражэктары і была арганізавана начная зменазьмена студэнтаў.

Студэнты працавалі неня толькі на будоўлі інтэрната. 3 30 чэрвеня 135 чалавек было занята на добраўпарадкаваньні горада. Іх рукамі закладаўся Дзіцячы парк ля тэатра оперыопэры і балета (сучасны ПіянерскіПіянэрскі парк з помнікам М. Казею), упарадкоўваўся парк імя М. Горкага.

Што ж датычыцца інтэрната, то за лета была ліхаманкава ўзведзенаўзьведзена 4-павяр-ховая цагляная каробка, і на гэтым праца спынілася. Энтузіязм, відавочна, меў і канец. Студэнты, адпрацаваўшыя па прымусу 15 дзён (а некаторыя і 2—3 дні), пакідалі будоўлю. Калі 5 студэнтак адмовіліся загружаць машыну ў свой абедзены перапынак, іх учынак назвалі ганебным. Камсамольская арганізацыя БДУ была абвінавачана ў адсутнасьці палітыка-выхаваўчай работы. Разам з тым пасляпасьля партбюро БДУ адзначала, што на будаўніцтве шмат працавалі толькі студэнты, а будаўнікі нічога не рабілі, але зарплату атрымлівалі.

Вырашыць праблему навукова-педагагічныхпэдагагічных кадраў павінна была асьпірантура, але гэты шлях выкарыстоўваўся слаба. І хоць колькасьць асьпірантаў павялічылася ад 38 (1949/50 навучальны год) да 89 (1951/52 навучальны год), у тым ліку і завочнай аспірантурыасьпірантуры, але абарона дысертацыйдысэртацыяў наперад амаль неня рушыла. Так, за 1951/52 навучальны год было абаронена супрацоўнікамі універсітэтаўнівэрсытэту толькі 4 кандыдацкія дысертацыідысэртацыі, а за час з 1948 г. — толькі 1 доктарская і 7 кандыдацкіх. Работа па падрыхтоўцы аспірантаўасьпірантаў была справядліва раскрытыкавана ў жніўні 1951 г. у газецегазэце «ЗвяздаЗьвязда». Там, ў прыватнасьці, адзначалася, што аспірантыасьпіранты адарваны ад вучэбнага, навуковага і грамадскагаграмадзкага жыццяжыцьця факультэтаў, што знікзьнік конкурс пры паступленьні, а па некаторых спецыяльнасьцяхспэцыяльнасьцях — недабор. На 33 месцы ў асьпірантуру ў 1951 г. прэтэндавала 39 чалавек. НапрканцыНапрыканцы 1951 году ЦК КП(б)Б выдаў пастанову 115 «Аб стане і мерах паляпшэньня падрыхтоўкі навукова-педагагічныхпэдагагічных кадраў праз аспірантуруасьпірантуру ў БССР». У БДУ былі праведзены партсходы, на якіх крытыкавалі аспірантаўасьпірантаў, навуковых кіраўнікоў, загадчыкаў катэдрамі, рэктарат. ВысветліласяВысьветлілася, аднак, што кіруюць аспірантаміасьпірантамі толькі 37 кандыдатаў навук, ззь якіх штатных — 29 чалавек, астатнія ў БДУ — ці па сумяшчальніцтве, ці жывуць у Маскве і ажыццяўляюцьажыцьцяўляюць кіраўніцтва па пагадзіннай аплаце. Найбольшыя цяжкасьці выклікала адсутнасьць сродкаў на аплату навуковых кіраўнікоў. Рэктар прымаў усе магчымыя меры па паляпшэньні работы асьпірантуры: быў усталяваны планплян гутарак прарэктара па навуковай рабоце з аспірантаміасьпірантамі, вы-дадзены загад рэктара аспірантамасьпірантам пакінуць работу на баку і займацца непасрэдна толькі сваёй працай, аспірантамасьпірантам давалі магчымасьць ездзіцьезьдзіць у навуковыя камандзіроўкі, прымаць удзел у навукова-тэарэтычных канферэнцыяхканфэрэнцыях і г. д. Павышалася патрабавальнасьць — за дрэнную працу па падрыхтоўцы дысертацыйдысэртацыяў выключалі з аспірантурыасьпірантуры. Усё гэта разам прынесла пасляпасьля пэўныя поспехіпосьпехі.

* Навуковая работа ва універсітэцеўнівэрсытэце развіваласяразьвівалася па шляху распрацоўкі навуко-выхнавуковых праблем па геамарфалогіігеамарфалёгіі і геаграфіі Беларусі, гісторыі беларускага савецкага друку, сучаснай беларускай мовы, гісторыі рускай філалогііфілялёгіі, гісторыі Германіі, павярхоўных зьяў і адсарбацыі, рэакцыі ў цвёрдыхцьвёрдых фазах і інш.

ПаспяховаПасьпяхова працавалі над тэмамі дацэнт В. А. Дзяменцьеў («Паходжаньне скразных далін Беларусі і іх выкарыстаньне ў народнай гаспадарцы»), ст. выкладчык П. Г. Пятровіч («Роля заапланктоназааплянктона пры вырошчваньні рыб у вадаемахвадаёмах БССР»), дац. М. Р. Ларчанка («Руска-беларускія літаратурныя сувязі»), дац. Г. Л. Старобінец («Адсарбацыя пароў арганічных рэчываў каучукам коксагыза», І. П. Шапіры («Фотаэлектрычны эфектэфэкт у селенесэлене з прымессюпрымесьсю ртуці») і інш.

У 1951 г. пашырылася практыка правядзеньня навуковых экспедыцыйэкспэдыцыяў. Катэдра беларускай мовы і літаратуры арганізавала дыялекталагічнуюдыялекталягічную экспедыцыюэкспэдыцыю ва У шацкіЎшацкі, Дуніловіцкі і Докшыцкі раёны [[Палеская вобласьць|Палескай вобласьці]]. ЭкспедыцыяЭкспэдыцыя збіралазьбірала матэрыял для складаньня атласаатляса беларускай мовы. Біяфак пасылаў экспедыцыіэкспэдыцыі па вывучэньні рыбнай гаспадаркі буйных вадаёмаў Беларусі (кіраўнік 3. Н. Дзянісаў), па вывучэньні грыбковых захворваньняў кармавой расліннасmцірасьліннасьці Палесься (кіраўнік М. А Дарожкін). Катэдра фізычнай геаграфіі — па вывучэньні ландшафтаўляндшафтаў паўднёва-ўсходняй часткі ПалессяПалесься, катэдра неарганічнай хіміі — па вывучэньні салявых радовішчаў Беларусі.

Гэтыя гады далі працяг супрацоўніцтву БДУ ззь беларускай прамысловасmцюпрамысловасьцю. У 1951 годзе быў заключаны дагавор аб творчым супрацоўніцтве паміж навукоўцамі катэдраў агульнай фізыкі, экспэрымэнтальнай фізыкі, фізычнай і калоіднайкалёіднай хіміі і дырэкцыяй МАЗа. Катэдра арганічнай хіміі супрацоўнічала зь Мінскім гарбарным заводам «Бальшавік», велазаводамвэлязаводам. Рэктарат, аднак, канстатаваў, што ў працу па супрацоўніцтве з вытворчасьцю далучана толькі невялікая частка навукоўцаў БДУ. Тыя катэдры, што супрацоўнічалі, нярэдка распыльваюць навуковыя сілы на выкананьне дробнай тэматыкі і не канцэнтруюць сілы на найболыпнайбольш важных навуковых праблемах, напрыклад катэдра геаметрыігеамэтрыі аказвала дапамогу абутковай фабрыцы імя Кагановіча па распрацоўцы рацыянальнага метадумэтаду раскрою скуры.

Даволі актыўна развіваласяразьвівалася і навукова-даследчаядасьледчая работа студэнтаў. На яе ніжнім узроўні працаваў навукова-даследчыдасьледчы гурток. Кіраўніцтва БДУ увесьўвесь час дамагалася, каб на кожнай катэдры існаваў такі гурток. Лепшыя даклады з гурткоў рэкамендавалісярэкамэндаваліся на навуковую студэнцкую канферэнцыюканфэрэнцыю, што вырашала, звычайна, кіраўніцтва факультэцкага СНТ. ПасляПасьля канферэнцыіканфэрэнцыі, якая стала ўжо ў той час у БДУ пастаяньнайпастаяннай, студэнцкія працы выносіліся на гарадскігарадзкі агляд студэнцкіх навуковых работ, які праходзіў у тэатры оперыопэры і балета. Работы дзяліліся на катэгорыі: 1 — самастойныя навуковыя дасьледаваньні, 2 — з элементаміэлемэнтамі самастойнага дасьледаваньня, 3 — рэфератыўныярэфэратыўныя работы. Так, на VI студэнцкай навуковай канферэнцыіканфэрэнцыі ў красавіку 1952 г. прагучала 60 дакладаў, зь іх 49 было вынесена на гарадскігарадзкі агляд. Праўда, рэктарат канстатаваў, што значная частка дакладаў не носіць даследчагадасьледчага характару.

* Відавочна, што імкненьне да ўсеабдымнасціўсеабдымнасьці ў такой сферысфэры, як навуковае даследаваньнедасьледаваньне, штучнае, прымусовае замест добраахвотнага. Стварэньне навуковых гурткоў не магло не адбіцца на якасціякасьці навуковых работ. І ўсе ж добрым вынікам студэнцкай працы стаў выхад у студзені 1951 г. першага выпуску зборніка студэнцкіх навуковых работ.

Зразумела, акрамя студэнцкіх канферэнцыйканфэрэнцый, праходзілі традыцыйныя наву-ковыянавуковыя сесіісэсіі, юбілейныя канферэнцыіканфэрэнцыі: "«2-годдзегодзьдзе з дня выхаду ў светсьвет працы т. Сталіна «Марксізм„Марксізм і пытаньні мовазнаўствамовазнаўства“»", «100-годдзегодзьдзе з дня смерцісьмерці М. В. Гогаля», «240-годдзегодзьдзе з дня нараджэньня М. В. Ламаносава», «72-годдзегодзьдзе з дня нараджэньня І. В. Сталіна», «Памяці Я. Карскага» і інш.

Аднак самай значнай падзеяй таго часу было, несумненна, адзначэньне ў каст-рычнікукастрычніку 1951 г. 30-годдзягодзьдзя БДУ Цікава, што гэта быў ці не першы выпадак, калі дзень адкрыццяадкрыцьця універсітэтаўнівэрсытэту адзначаўся 30 кастрычніка. Раней гэта дата была 11 ліпеня. 3 нагоды юбілею ў газецегазэце «За сталінскія кадры» былі надрукаваны цыклы артыкулаў «3 гісторыі нашага універсітэтаўнівэрсытэту» (кароткі агляд гісторыі БДУ), «Іх выхаваў універсітэтунівэрсытэт» (кароткія біяграфіі К. Крапівы, П. Броўкі, І. В. Гутарава, І. П. Мележа, Р. Ч. Аблавай і інш.).

Рэктар І. С. Чымбург таксама выступаў і ва універсітэцкайўнівэрсытэцкай, і ў рэспубліканскай прэсе. У прыватнасціпрыватнасьці, канстатавалася, што БДУ ўяўляе сабою буйны навуковы цэнтрцэнтар, дзе на 35 катэдрах працуюць 170 навуковых работнікаў, за 1951 г. студэнцкія навуковыя гурткі распрацавалі больш 340 дакладаў, з 1771 студэнта стыпендыюстыпэндыю атрымліваюць 1538 чалавек, зь іх 255 — стыпендыюстыпэндыю выдатнікаў, 9 — імя Сталіна, 2 — імя Калініна, 2 — імя ХV-годзьдзя ВЛКСМ. Рэктар адзначыў, што катэдрамі ў БДУ кіруюць правадзейныя члены і члены-карэспандэнты АН БССР, дактары навук М. М. Нікольскі, у. М. Перцаў, Ц. М. Годнеў, М. Ф. Ярмоленка, І. С. Лупіновіч, Б. В. Ерафееў, М. Е. Макушок, І. В. Гутараў, М. А. Дарожкін. Ён падкрэсліваўпадкрэсьліваў, што «трыццацігадовы юбілей — вялікае святасьвята ў жыцціжыцьці універсітэтаўнівэрсытэту, святасьвята беларускай навукі і культуры».

3 10 па 20 кастрычніка 1951 г. у БДУ адбылася юбілейная навуковая сесіясэсія студэнтаў, на якой прагучала 32 даклады, з 20 па 30 кастрычніка — юбілейная навуковая сесіясэсія Вучонага савета універсітэтаўнівэрсытэту. Была арганізавана выстава, якая адлюстроўвала дзейнасцьдзейнасьць універсітэтаунівэрсытэту за 30 год. Былі выдадзены юбілейныя зборнікі Вучоных запісак БДУ і навуковых работ студэнтаў. Адбыўся конкурс на лепшы літаратурны твор, на якім 1-я прэмія была прысуджана V. НядзвецкамуНядзьвецкаму (II курс філфака) за верш «За дружбу з Масквой», 2-ю прэмію падзялілі Ніл Гілевіч (I курс філфака) за верш «На парозе жыццяжыцьця» і Д. Сіманаў (II курс філфака) за цыкл вершаў «Юность мира».

3 нагоды юбілею 30 кастрычніка адбылося ўрачыстае пасяджэньне прадстаўнікоў партыйных, камсамольскіх і грамадскіхграмадзкіх арганізацыйарганізацыяў Мінска і БДУ з прысутнасцюпрысутнасьцю гасцейгасьцей з Масквы, Ленінграда, ВільнюсаВільні, Кіева, на якім прысутнічалі І. С. Патолічаў, В. І. Казлоў, С. К. Цімашэнка, [[Пётар Машэраў]], І. Д. Варвашэня, К. Т. Мазураў, К. Крапіва, А. Куляшоў, Л. Александроўская і іншыя.

ПасляПасьля пасяджэньня адбыўся канцэрт, на якім хор універсітэтаунівэрсытэту сярод іншых твораў выканаў «ПеснюПесьню студэнтаў БДУ». Выступалі таксама струньныструнны аркестраркестар і драматычны гурток. Шмат прыходзіла і віншавальных тэлеграм ад універсітэунівэрсытэ-таў Кіеўскага, УзбекскагаУзьбекскага, Ерэванскага, Карэла-Фінскага і інш. Віншаваньне ад беларускіх пісьменьнікаў падпісалі [[Якуб Колас]], [[Кандрат Крапіва]], [[Аркадзь Куляшоў]], [[Максім Танк]], [[Міхась Лынькоў]], [[Пятро Глебка]], [[Іван Шамякін]], [[Пімен Панчанка]] ды іншыя. У тыя дні універсітэтўнівэрсытэт быў упрыгожаны чырвонымі сцягамісьцягамі, велізарнымі партрэтамі Леніна і Сталіна, а ўвечары над галоўным корпусам запальваліся словы «XXX год БДУ». Загадам МВА СССР да 30-годдзягодзьдзя БДУ была вынесена падзяка І. С. Чымбургу, Е. К. Азаранку, У. М. Перцаву, М. М. Нікольскаму, М. Ф. Ярмоленку, І. С. Лупіновічу, М. А. Дарожкіну, В. Д Акімавай. Вялікая група студэнтаў была ўзнагароджана граматамі ЦК ЛКСМБ39. Увогуле святкаваньнесьвяткаваньне 30-годдзягодзьдзя БДУ прайшло надзвычай шырока і мела вялікі грамадскіграмадзкі рэзананс на Беларусі, што, несумненна, сведчыласьведчыла аб тым, што, нягледзячы на цяжкасціцяжкасьці, універсітэтунівэрсытэт адрадзіўся зноў.

Здавалася, што і ў наступныя гады Іван Чымбург будзе паспяховапасьпяхова працаваць на пасадзе рэктара. Тым больш, што ён дастаткова актыўна займаўся навуковай дзейнасцюдзейнасьцю, грамадскайграмадзкай работай. За мінулы перыядпэрыяд сваёй навуковай дзейнасцідзейнасьці І. С. Чымбург надрукаваў 33 навуковыя артыкулы ва «Ученых записках» БДУ, часопісах і газетахгазэтах, зьяўляўся адным з рэдактараў 4-га тома «Гісторыі БССР», узначальваў катэдру марксізму-ленінізму БДУ, выступаў зь лекцыямі й дакладамі як пазаштатны лектар ЦК КП(б)Б перад жыхарамі Мінска, уваходзіў Мінскага гаркама КП(б)Б, членам рэспубліканскага і абласнога кіраўніцтва таварыстваў па распаўсюджваньні палітычных, навуковых ведаў. Так, у прыват-насцінасьці, характарызавалі рэктара ў БДУ. Аднак ВАК МВА СССР 20 лістапада 1951 г., разглядзеўшы хадайніцтва Савета БДУ ад 12 кастрычніка 1951 г. аб зацьвярджэньні І. С. Чымбурга ў навуковым званьні прафесарапрафэсара адмовіў, не знайшойшы дзеля гэтага падстаў. Пры гэтым падкрэсліваласяпадкрэсьлівалася, што да навуковага званьня рэктар можа быць прадстаўлены не Саветам універсітэтаунівэрсытэту, а кіраўніцтвам Галоўнай управы універсітэтаўўнівэрсытэтаў СССР.

Акрамя таго, мусіць, не спрыяў аўтарытэту рэктара сярод вышэйшага кіраўніцтва скандал, які разгарэўся на катэдры рускай і ўсеагульнай літаратуры летам 1950 г. паміж заг. катэдры прафэсарам І. В. Гутаравым і дацэнтамі Л. У. Круцікавай, Л. Я. РэзнікавымРэзьнікавым і іншымі. Канфлікт, узнікшыузьнікшы з-за дробязных разыходжаньняў, хутка перарос у высьвятленьне асабістых адносінадносінаў, выліўся ў цэлы шэраг скаргаў сакратару парткама БДУ М. С. Арлову, начальніку Галоўнай управы універсітэтаўўнівэрсытэтаў МВА К. Ф. Жыгач, сакратару ЦК КП(б)Б Ц. С. Гарбунову. Рэктар лічыў, што ўся гэтая мітусьня замінае працы катэдры і факультэта, але быў абвінавачаны ў «зажыме крытыкі і самакрытыкі». Аб становішчы (узаемаадносінах) на катэдры, факультэце дакладалася заг. аддзелам прапаганды і агітацыі ЦК КП(б)Б Ц. Я. Кісялёву, заг. сектарам навукі ЦК К. І. Шабуне. Урэшце рэшт справа зайшла так далёка, што І. С. Чымбург быў вымушаны пісаць дакладную запіску сакратару ЦК ВКП(б) М. А. Суславу з просьбай аб пераводзе канфліктуючых выкладчыкаў у іншыя ВНУ Беларусі.

Акрамя ўсіх гэтых прыкрых здарэньняў, магчыма, не падабаліся ў Міністэрстве вышэйшай адукацыі пастаяньныя «бамбардзіроўкі» просьбамі аб вылучэньні сродкаў на абсталяваньне, будаўніцтва і г. д. Маглі быць, верагодна, і іншыя падставы для таго, каб 19 ліпеня 1952 г. згодна загаду МВА СССР, Іван Савіч Чымбург пакінуў пасаду рэктара БДУ, зрабіўшы тое, што быў у стане зрабіць, і завяршыўшы аднаўленьне універсітэтаўнівэрсытэту.

Пасьля І. С. Чымбург працягваў працаваць загадчыкам катэдры гісторыі філязофіі і логікілёгікі, а ў канцы верасняверасьня 1953 г. пакінуў універсітэтунівэрсытэт назаўсёды.

У наступныя гады Іван Савіч працаваў загадчыкам сектара Інстытута філязофіі і права АН Беларусі (да лютага 1957 г.), узначальваў катэдру даялектычнага і гістарычнага матэрыялізму Беларускага політэхнічнага інстытута (да 1 жніўня 1962 г.). У гэты час І. С. Чымбург зьяўляўся членамсябрам навуковага саветасавету (на чале з акад. В. А. Сербектам) па праблеме «Гісторыя перадавой філязофскай і грамадскаграмадзка-палітычнай думкі на Беларусі», членам навукова-тэхнічнага савета Міністэрства вышэйшай, сярэдняй спецыяльнайспэцыяльнай і прафесійнайпрафэсійнай адукацыі БССР, пісаў рэцэнзіі на кнігі і артыкулы, працаваў над уласнай манаграфіяй «Ідэйная барацьба ў Беларусі напярэдадні Кастрычніка».

Зь верасняверасьня 1962 г. І. С. Чымбург працуе дацэнтам катэдры дыялектычнага і гістарычнага матэрыялізму ў БПІ, пасляпасьля чытае той самы курс у Беларускім інстытуце ўдасканаленняўдасканаленьня ўрачоў. У жніўні 1964 году быў абраны па конкурсе на пасаду дацэнта катэдры марксісцка-ленінскай філязофіі Мінскага педінстытутапэдінстытуту.. Тут ён працаваў да 1970 г., калі выйшаў на пенсію, хоць колькі часу заставаўся сумяшчальнікам (да 1976 г.), актыўна ўдзельнічаў у партыйным жыцціжыцьці інстытута.

Па сваіх поглядах Іван Савіч Чымбург да канца свайго жыццяжыцьця заставаўся артадаксальным камуністам, ніколі не дапускаў адыходу ад марксісцка-ленінска-сталінскіх догмаў. Неаднойчы выступаў супраць тых савецкіх філосафаў (С. Г. Іваноў, Э. В. Ільенкоў, П. М. Егідэс і інш.), яісіх ён лічыў «рэстаўратарамі ідэалістычнай тэорыі тоеснасцітоеснасьці мысленьнямысьленьня і быццябыцьця», якія гэтым «дапамагаюць нашым ідэйным праціўнікам». Лічыў памылковымі і варожымі погляды тых, хто паўтарае «паклёпы беларускіх буржуазных нацыяналістаў» і погляды М. Доўнар-Запольскага і Я. Карскага аб «атаясамленьні беларускай нацыянальнай тэрыторыі з тэрыторыяй... крывічоў, дрыгавічоў, радзімічаў». V 1973 г. тройчы зьвяртаўся ў ґазэту «Правда», у тым ліку да галоўнага рэдактара, члена ЦК КПСС М. В. Зімяніна з нагоды надрукаванага ў газеце нарыса, у якім, як яму здалося, «утрымліваецца пропаведзь вульгарнага матэрыялізму». Не задаволены адказамі, зьвяртаецца неаднаразова да члена Палітбюро, сакратара ЦК КПСС М. А. Суслава, у тым ліку і па пытанняхпытаньнях нібыта рэвізіі «ленінскай тэорыі адлюстраванняадлюстраваньня» ў працах тагачасных савецкіх філосафаўфілёзафаў. VУ гэтым ён быў і заставаўся чалавекам сталінскіх часоў, выхаванцам камуністычнай сістэмысыстэмы.