Парлямэнцкія выбары ў Беларусі 2000 году: розьніца паміж вэрсіямі

У [[2000]] годзе адбыліся выбары дэпутатаў у [[Палата прадстаўнікоў Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь|Палату прадстаўнікоў]] [[Нацыянальны сход Рэспублікі Беларусь|Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь]] [[Сьпіс дэпутатаў НС РБ 2-га скліканьня|другога скліканьня]]. Аднак яны байкатаваліся 7 з 9 апазыцыйных партыяў.

 

Гэтыя выбары ў 110-мясцовую Палату прадстаўнікоў былі першымі, што адбыліся ў [[Беларусь|Беларусі]] пасьля кансультатыўнага [[Рэфэрэндум у Беларусі 1996 году|рэфэрэндуму 1996 году]], пытаньні якога аднак зьмянілі [[Канстытуцыя Рэспублікі Беларусь#1996|Канстытуцыю]] намаганьнямі прэзідэнта [[Аляксандар Лукашэнка|Аляксандра Лукашэнкі]]. Увосень [[1999]] году адбыліся безвыніковыя перамовы між прадстаўнікамі Лукашэнкі ды апазыцыяй аб доступе да ўрадавага вяшчаньня, выбарчым заканадаўстве ды паўнамоцтвах [[парлямэнт]]а. У студзені [[2000]] году прызначаны Лукашэнкам [[Нацыянальны сход Рэспублікі Беларусь|Нацыянальны сход]] ухваліў [[Выбарчы кодэкс Рэспублікі Беларусь|Выбарчы кодэкс]] (ВК), а ў [[Чэрвень|чэрвені]] ўнёс у яго праўкі. Сем апазыцыйных партыяў вырашылі [[Байкот|байкатаваць]] выбары.

 

ВК ад [[24 красавіка]] 2000 году з чэрвеньскімі папраўкамі не забясьпечваў шматпартыйнай прадстаўніцтва ў [[Цэнтральная выбарчая камісія Рэспублікі Беларусь|Цэнтральнае выбарчае камісіі]] ды абмяжоўваў перадвыбарчае агітаваньне. Трэцяя частка Артыкула 167 Адміністатыўнага кодэксу [[1984]] году працягвала выкарыстоўвацца для перасьледу за заклікі да байкоту выбараў, што пацягнула за сабою асуджэньне напярэдадні выбараў больш як 100 асобаў.

 

Паводле ВК для абраньня дэпутата ў першым туры патрабавалася галасаваньне больш як 50% улічаных у выбарчай акрузе выбаршчыкаў ды атрыманьне адным з вылучэнцаў больш як паловы пададзеных галасоў. Калі ніхто з вылучэнцаў не набіраў больш як паловы галасоў, але галасавала больш як палова выбаршчыкаў, другі тур адбываўся між двума вылучэнцамі, якія атрымалі найбольшую колькасьць галасоў. Калі ў другім туры яўка не дасягала больш як 25% выбаршчыкаў, адбываліся паўторныя выбары разам з новым улікам вылучэнцаў.

 

Правядзеньне выбараў ажыцьцяўлялася Цэнтральнаю камісіяй па выбарах і рэфэрэндумах (ЦВК), 110 акруговымі выбарчымі камісіямі (АВК) й 6'693 ўчастковымі выбарчымі камісіямі (УВК). Склад выбарчых камісіяў прызначаўся [[Выканаўчая ўлада|выканаўчаю ўладаю]] пераважна з ліку чыноўнікаў ды супрацоўнікаў урадавых прадпрыемстваў. З 330 пасадаў старшыняў, іх намесьнікаў ды сакратароў АВК чыноўнікі й кіраўнікі ўрадавых прадпрыемстваў занялі '''86%'''. [[11 верасьня]] 2000 году Лукашэнка прызначыў у ЦВК дадаткова 9 чальцоў без права голасу ад [[Палітычная партыя|палітычных партыяў]], што бралі ўдзел у выбарах. У тым ліку былі 2 прадстаўнікі ад апазыцыйных партыяў — [[Лібэральна-дэмакратычная партыя (Беларусь)|лібэральна-дэмакратычнай]] (ЛДП) ды [[Беларуская партыя аб'яднаных левых «Справядлівы сьвет»|камуністаў]] (ПКБ).

 

Вылучэньне ажыцьцяўлялася партыямі, працоўнымі калектывамі ды зборам 1'000 подпісаў выбаршчыкаў. З 768 вылучэнцаў улік у АВК прайшлі 550. З 218 вылучэнцаў, якім адмовілі ва ўліку, скаргі ў ЦВК падалі 146. ЦВК паставіла на ўлік 23 вылучэнцы. З 123 вылучэнцаў, якім адмовіла й ЦВК, 85 падалі скаргі ў [[Вярхоўны суд Рэспублікі Беларусь]]. Вярхоўны суд паставіў на ўлік толькі 5 вылучэнцаў. Такім чынам, уліку дамагліся 578 вылучэнцаў. Аднак пазьней 11 вылучэнцаў зьняліся з выбараў. Улік яшчэ аднаго вылучэнца скасавалі. Ва ўліку адмовілі 20% вылучэнцам ад партыяў ды працоўных калектываў. АВК адмовіліся таксама ад уліку блізу '''50%''' самавылучэнцаў, якія сабралі па больш як 1'000 подпісаў выбаршчыкаў ды пераважна належалі да апазыцыі, аднак не да ЛДП ды ПКБ. Каля паловы з 578 ўлічаных вылучэнцаў ішлі ад 9 партыяў, у тым ліку 7 праўрадавых ды 2 апазыцыйных — ЛДП ды ПКБ. Яшчэ 7 апазыцыйных партыяў ладзілі байкот выбараў, хоць [[Беларуская сацыял-дэмакратычная партыя (Народная Грамада)|Сацыял-дэмакратычная партыя «Народная Грамада»]] (СДП «НГ») дазволіла сваім чальцам пайсьці на выбары ў якасьці незалежных вылучэнцаў. Агулам ад апазыцыі йшло '''20''' улічаных вылучэнцаў. Ва ўліку адмаўлялі на падставе памылак у дэклярацыях вылучэнцаў аб сваіх даходах ды ўласнасьці, а таксама 15% сумнеўных подпісаў, сабраных у падтрымку. На прэс-нарадзе [[18 верасьня]] cтаршыня ЦВК [[Лідыя Ярмошына]] заявіла: «Выбарчыя камісіі стараліся ўлічыць так званых значных асобаў, часам даруючы зробленыя імі памылкі».

 

Чыноўнікі заахвочвалі галасаваць датэрмінова цягам 5 дзён перад днём выбараў. У гэты час выбарчыя камісіі працавалі ў няпоўным складзе, у якім мусілі прысутнічаць усяго 2 чальцы. Скрыні для бюлетэняў уначы не ахоўваліся. Выбарчыя камісіі ня мелі абавязку выдаваць копіі пратаколаў аб выніках галасаваньня назіральнікам ды прадстаўнікам вылучэнцаў, што рабіла немажлівым аспрэчваньне падробленых вынікаў галасаваньня ў судзе.

 

Афіцыйнае агітаваньне распачалося пасьля ўліку вылучэнцаў [[14 верасьня]]. Аднак некаторыя вылучэнцы пачалі сваю агітацыю толькі пасьля задаволеньня [[28 верасьня]] адпаведных скаргаў у Вярхоўным судзе. На кожную выбарчую акругу прыпадала блізу 5 вылучэнцаў. ВК забараняў зьмяшчаць у агітацыі «абразы й паклёп на службовых асобаў Рэспублікі й іншых вылучэнцаў» ды прадугледжваў перасьлед за «хлусьлівыя зьвесткі». Таксама на вылучэнцаў накладалася адказнасьць за дзейнасьць сваіх прыхільнікаў. Аднак заява Лукашэнкі [[22 верасьня]] на [[БТ|дзяржаўным тэлебачаньні]], у якой той назваў «дурнямі й злодзеямі» былога прэм'ера [[Міхаіл Чыгір|Міхайлу Чыгіра]] ды старшыню СДП «НГ» [[Мікола Статкевіч|Міколу Статкевіча]], якія былі вылучэнцамі, не пацягнула за сабою ніякай адказнасьці. Пасьля Маршаў свабоды 1 й [[8 кастрычніка]], што праводзіліся прыхільнікамі байкоту, арыштавалі некалькі яго ўдзельнікаў. Мясцовыя ўлады дазволілі менш як палову запытаў на правядзеньне шэсьцяў. Агулам больш як 100 прыхільнікаў байкоту асудзілі за [[пікет]]аваньне паводле трэцяй часткі Артыкула 167 Адміністрацыйнага кодэксу.

 

Падчас вобшука няўрадавае друкарні «[[Мэджык]]» [[13 верасьня]] канфіскавалі наклад няўрадавае газэты «Рабочы», што зьмяшчала заклік да байкоту парлямэнцкіх выбараў. Уласьніка й кіраўніка друкарні Юрыя Будко зьвінавацілі паводле трэцяй часткі Артыкула 167 Адміністрацыйнага кодэксу, аднак абвінавачаньне зьнялі [[18 верасьня]]. [[Урад]] замарозіў рахунак друкарні [[11 кастрычніка]]. [[13 кастрычніка]] ўрад прыгразіў адборам друкарскага абсталяваньня, каб нібыта спагнаць падаткі, пратэрмінаваныя зачыненым у [[1997]] годзе прадстаўніцтвам [[Фонд Сораса|Фонду Сораса]], што выступала дабрачынцам той друкарні. У перадачы «Таемныя спружыны палітыкі» [[21 верасьня]] на БТ [[Беларускі Народны Фронт]] (БНФ) параўналі з «[[Фашызм|фашысцкімі]] калябарантамі» падчас [[Другая сусьветная вайна|другое сусьветнае вайны]]. [[7 кастрычніка]] старшыню БНФ [[Зянон Пазьняк|Зянона Пазьняка]] нараклі «сьвіньнёю, добра падкормленаю заходняй ежаю». 9 й [[10 кастрычніка]] ў перадачы «Панарама» вядучы цьвердзіў, што Марш свабоды праваліўся. Таксама журналіст дадаў, што апазыцыі спатрэбяцца заходнія бомбы, а ня грошы, каб падарваць існы [[дзяржаўны лад]]. Таксама БТ парушала Артыкул 46 ВК, што забараняў грамадзкія апытаньні, двойчы — 5 й [[9 кастрычніка]]. 12 й 13 кастрычніка ў перадачы «Лялькі» журналіст БТ параўнаў правадыроў апазыцыі з [[Нацыянал-сацыялізм|нацыянал-сацыялістамі]]. Апазыцыі так і не далі адказаць на абразы, закіды й паклёп ва ўрадавых выданьнях. Аднак 2 прадстаўнікі апазыцыі — [[Станіслаў Шушкевіч]] з [[Беларуская сацыял-дэмакратычная Грамада|Сацыял-дэмакратычнае Грамады]] й [[Аляксандар Дабравольскі]] з [[Аб'яднаная грамадзянская партыя|Аб'яднанае грамадзянскае партыі]] (АГП), патрапілі ў этэр [[Расея|расейскага]] тэлеканала «[[ГРТ]]» за тыдзень да выбараў. Яны патлумачылі прычыну байкота выбараў ды наракалі на адсутнасьць доступу да ўрадавага вяшчаньня ў Беларусі.

 

У рамках [[Цэнтральная каардынацыйная рада|Цэнтральнае каардынацыйнае рады]] (ЦКР) за выбарамі назіралі 7 няўрадавых аб'яднаньняў (НУА):

 

ЦКР заснавала 70 узгадняльных цэнтраў ды мела больш як 5 тысячаў улічаных назіральнікаў. ЦКР таксама вылучыла 470 асобаў у склад выбарчых камісіяў, з якіх зацьвердзілі толькі 20. Яе назіральнікі задакумэнтавалі ўрадавае ўмяшаньне ў ход выбараў ды прыйшлі да высновы, што ў 34 выбарчых акругах прагаласавала менш як палова выбаршчыкаў, неабходных для прызнаньня выбараў адбыўшыміся. Тым часам ЦВК налічыла толькі 13 такіх акругаў.

[[15 кастрычніка]] на выбарах прысутнічала каля 150 замежных назіральнікаў, з якіх 75 ад [[СНД]]. Яны знаходзіліся ў краіне ня больш як 5 дзён ды разьмяшчаліся ў гасьцініцах за кошт ЦВК. Напрыканцы іх назіраньня ЦВК выдала тым назіральнікам на подпіс тэкст падрыхтаванай заявы аб тым, што «парлямэнцкія выбары былі важнаю ступеньню разьвіцьця [[Народаўладзьдзе|народаўладзьдзя]] ў Беларусі».

 

Паводле ЦВК у першым туры яўка выбаршчыкаў перавысіла 50% ў 97 акругах з 110, а выбраньня дасягнуў 41 дэпутат. Сярэдняя ўяка ў першым туры паводле ЦВК склала '''61,08%''', а ў другім — '''52%'''. У другім туры дэпутатамі сталіся яшчэ 56 асобаў. Дадзеныя падлікі аспрэчваліся назіральнікамі. Паўторныя выбары праводзіліся ў 13 акругах [[18 сакавіка]] [[2001]] году. З 20 вылучаных ад апазыцыі шляхам збору подпісаў кандыдатаў выбраньня ў першым туры не дасягнуў ніводны. Толькі тры апазыцыйныя вылучэнцы сталі дэпутатамі ў другім туры — былыя чальцы АГП [[Уладзімер Навасяд]] ды [[Юры Марозаў]], а таксама старшыня «Яблыка» [[Вольга Абрамава]]. Дэпутацкага месца таксама дамогся [[Аляксей Ваганаў]] з ЛДП<ref>{{ref-en}}[http://www.osce.org/item/1402.html Выніковая справаздача Місіі БДІПЧ АБСЭ аб тэхнічнай ацэнцы парлямэнцкіх выбараў у Беларусі 15 і 19 кастрычніка 2000 г.] // Сайт [[Арганізацыя па бясьпецы й супрацы ў Эўропе|Арганізацыі па бясьпецы й супрацы ў Эўропе]]. [[30 студзеня]] [[2001]]</ref>.

 

 

[[en:Belarusian parliamentary election, 2000]]

[[pl:Wybory parlamentarne na Białorusi w 2000 roku]]

[[ru:Парламентские выборы в Белоруссии (2000)]]