Вікіпэдыя

Квэнская мова: розьніца паміж вэрсіямі

Інтэрактыўны прагляд гісторыі
← Папярэдняя зьменаНаступная зьмена →
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
ВізуальнаВікіразметка
абнаўленьне зьвестак (дэкалькізацыя з расейскай вэрсіі).
Радок 1:
{{Інфармацыя пра мову
| Назва мовы = Квэнская мова
| Назва мовы ў арыгінале = ''Kainun kieli<br/>Kveenin, kieli<br/>Kvääninkveenin kieli<br/>Meiðän, Kväänin kieli''
| Краіны ўжываньня = [[Нарвэгія|НарвэгііНарвэґіі]]
| Рэгіён = [[Фінмарк]]
| Колькасьць карыстальнікаў = прыкладна ў межах ад 2000- да 8000 чал.
| Клясыфікацыя = [[Уральскія мовы|Уральская сям'я]]
* [[Фіна-вугорскія мовы|Фіна-вугорская галіна]]
** [[Фіна-волскія мовы|Фіна-волская група]]
*** [[Прыбалтыйска-фінскія мовы|Прыбалтыйска-фінская падгрупа]]
| Афіцыйная мова ў = [[Нарвэгія]]—
| Рэгулюецца = —
| Дапаможная мова ў = мова нацменшасьці Нарвэґіі
| Код па ISO 639-1 = —
| Код па ISO 639-2(B) = —
| Код па ISO 639-2(T) = —
| Код па SIL = fkv
| Выява =
}}
'''Квэ́нская мова''' — мова прыбалтыйска-фінскае падґрупы фіна-волскае ґрупы фіна-вугорскае галіны ўральскае моўнае сям'і, на якой размаўляе [[фіна-вугры|фіна-вугорскі]] народ [[квэны]]. Распаўсюджаная ў на паўночным усходзе Нарвэґіі.
'''Квэнская мова''' — адзін з [[Прыбалтыйска-фінскія мовы|прыбалтыйска-фінскіх]] моваў, на якой размаўляюць [[квэны]]; блізкая да [[фінская мова|фінскай мовы]], часам разглядаецца як ейны дыялект. Таксама вядомая пад назвай «фінская квэнская мова» й «паўночная фінская мова»<ref name="Lewis" />.
 
== Агульная характарыстыка ==
== Распаўсюд і колькасьць ==
Некаторымі лінґвістамі мова лічыцца фактычным дыялектам [[фінская мова|фінскае мовы]].
Большасьць носьбітаў пражывае ў населенных пунктах Буґёйнэс, [[Нэйдэн]], Вэстрэ-Якабсэльв, Бёрсэльв і [[Вадсё]] на паўночна-ўсходзе [[Нарвэгія|Нарвэгіі]]. Некаторыя носьбіты, магчыма, таксама жывуць у камунах [[Нурэйса]] й [[Стурф'ёрд]].
 
=== Пісьмовасьць ===
Колькасьць размаўлялых у залежнасьці ад крытэраў ацэнкі вар’іруецца ат 2 да 8 тысяч чалавекаў. Паводле інфармацыі «Фэдэрацыі нарвэскіх квэнаў» лік носьбітаў мовы складала ў [[1998 год]]зе 6,5 тысяч чалавекаў<ref name="Lewis" />.
Квэнская пісьмовасьць засноўваецца на [[лацінскі альфабэт|лацінскім]] альфабэце, яе носьбіты ўжываюць альфабэт, блізкі да фінскага. Квэнскі альфабэт адрозьніваецца ад фінскага наяўнасьцю літары Đđ.
 
==== Сучасны выгляд квэнскага альфабэту ====
== Вывучэньне мовы ==
{| style="font-family:Arial Unicode MS; font-size:1.4em; border-color:#000000; border-width:1px; border-style:solid; border-collapse:collapse; background-color:#F8F8EF"
Адным з найбольш значных дасьледчыкаў квэнскае мовы быў Енс Андрэас Фрыс (1821—1896), нарвэскі мовазнавец, дасьледчык фальклёру й картограф.
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | А а
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | B b
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | C c
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | D d
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Đ đ
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | E e
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | F f
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | G g
|-
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | H h
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | I i
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | J j
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | K k
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | L l
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | M m
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | N n
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | O o
|-
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | P p
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | R r
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | S s
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | T t
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | U u
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | V v
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ä ä
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ö ö
}|}▼
 
==== Колькасьць носьбітаў ====
== Праўнае становішча мовы ==
Колькасьць носьбітаў квэнскае мовы адзначана толькі прыкладна і знаходзіцца ў межах ад 2000 да 8000 чалавек<ref>[http://kvenskinstitutt.no/kvener Kvener. Kainun institutti.]{{ref-no}}</ref>. Паводле інфармацыі Фэдэрацыі нарвэскіх квэнаў, колькасьць носьбітаў склала прыкладна 6500 чалавек<ref>[http://ethnologue.com/show_language.asp?code=fkv Finnish, Kven. A language of Norway. Ethnologue.]{{ref-en}}</ref> (па стане на [[1998]] год). Зараз квэнская мова зьяўляецца мовай, якой можа пагражаць выміраньне, з той нагоды, што мовай карыстаюцца толькі людзі сталога й сярэдняга ўзросту.
У 2005 годзе квэнская мова, згодна з эўрапэйскай хартыяй рэгіянальных моваў, была прызнана мовай меншасьцяў. Па сваёй сутнасьці ўяўляе сабой дыялект [[Фінская мова|фінскае]] мовы. Адрозьніваецца ад стандартнае фінскае галоўным чынам лексыкай. Так, у квэнскае распаўсюджаныя нарвэскія запазычаньня заимствования, напрыклад: ''tyskäläinen'' (ад [[нарвэская мова|нарв.]] ''tysk'') замест фінскага ''saksalainen'' — немец. Выкарыстоўваюцца таксама састарэлыя словы, якія больш не выкарыстоўваюцца ў стандартнай фінскай.
 
==== Геаґрафія ====
У Нарвэгіі па стане на 2011 год няма заканадаўчых актаў, якія рэгулявалі б выкарыстаньне квэнскае мовы. У дакумэнце, апублікаванам у 2008 годзе, гаворыцца, што Міністэрства культуры й па справах царквы Нарвэгіі нясе асаблівую адказнасьць у пытаньні абароны моваў нацыянальных меншасьцяў; акрамя таго, у дакумэнце сказана, што Міністэрства займаецца арганізацыяй канфэрэнцыі па адраджэньні квэнскае мовы. Плянуецца, што на падставе гэтага дакумэнта будзе прыняты адпаведны заканадаўчы акт<ref name="Pietikainen" />.
Большасьць носьбітаў квэнскае мовы пражывае ў фюльке Фінмарк (камуны Сёр-Варанґер, Вадсё, Парсанґер) і [[Тромс]] (камуны Нуройса і Стурф'ёрд).
 
== Гісторыя вывучэньня ==
Мова мае надзвычай нестабільнае становішча з прычыны таго, што амаль не выкарыстоўваецца малодшым пакаленьнем, а таму блізкая да выміраньня.
У другой палове [[19 стагодзьдзе|ХІХ ст.]] квэнскую мову вывучаў нарвэскі лінґвіст і мапаґраф Енс Андрэас Фрыс.
 
== Грамадзкае жыцьцё ==
== Заўвагі ==
Згодна з эўрапейскай хартыяй рэґіянальных моваў, якая ратыфікавана Нарвэґіяй, у [[2005]] годзе квэнская мова была прызнана ў Нарвэґіі мовай нацыянальнае меншасьці, але заканадаўчых актаў па рэґуляваньні ўжываньня мовы ў Нарвэґіі няма. З [[2008]] году нарвэскае міністэрства культуры і справаў царквы вядзе арґанізацыю канфэрэнцыі па адраджэньні мовы. Плянуецца, што на падставе адпаведных дакумэнтаў будзе прыняты акт аб разьвіцьці мовы.
{{Зноскі|refs=▼
 
<ref name="Lewis">[http://www.ethnologue.com/show_language.asp?code=fkv Finnish, Kven] // Lewis, M. Paul (ed.), 2009. Ethnologue: Languages of the World, Sixteenth edition. Dallas, Tex.: SIL International. [http://www.ethnologue.com/ Онлайн-версия]{{ref-en}}</ref>
Квэнская мова вывучаецца ўва [[унівэрсытэт Тромсё|ўнівэрсытэце Тромсё]], існуе культурны квэнскі цэнтар у Бёрсэльве.
<ref name="Pietikainen">[[#Pietikainen|Pietikainen, 2011]]</ref>
▲}}
 
== ЛітаратураКрыніцы ==
▲{{Зноскі|refs=}}
* <span class="citation" id="Pietikainen">{{Артыкул|аўтар=Sari Pietikäinen, Leena Huss, Sirkka Laihiala-Kankainen, Ulla Aikio-Puoskari & Pia Lane|загаловак=Regulating Multilingualism in the North Calotte: The Case of Kven, Meänkieli and Sámi Languages («Рэгуляваньне шматмоўя ў [[Паўночны Калот|Паўночным Калоце]]: [[саамскія мовы]], квэнская мова й [[меянкіелі]]»)|спасылка=http://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/08003831.2010.486923|аўтар выданьня=|выданьне=Acta Borealia|тып=часопіс|месца=|выдавецтва=|год=25 чэрвеня 2010|выпуск=1|том=27|нумар=|старонкі=1—23|isbn=|issn=|doi=10.1080/08003831.2010.486923|pmid=|мова=en}}</span>
 
== Спасылкі ==
Радок 42 ⟶ 79:
* {{Спасылка|url=http://www.kvenskinstitutt.no/kvener|загаловак=Kvener|мова=no}}
* {{Спасылка|url=http://www.kvenskinstitutt.no/beta/sites/default/files/engsk.pdf|загаловак=Kainun institutti / Kvensk institutt. Nasjonalt senter for kvensk språk og kultur|мова=no}}
* [http://regjeringen.no/nb/dokumentarkiv/Regjeringen-Bondevik-II/kkd/Nyheter-og-pressemeldinger/2003/kvensk_-sprak_eller_dialekt.html?id=250363 Kvensk – språk eller dialekt? Regjeringen.no]{{ref-no}}
 
{{Фіна-вугорскія мовы}}
Атрымана з «https://be-tarask.wikipedia.org/wiki/Квэнская_мова»