Эстонская мова: розьніца паміж вэрсіямі

Змесціва выдалена Змесціва дададзена
д r2.7.1) (робат дадаў: mn:Эстон хэл
дапаўненьне
Радок 3:
| Назва мовы ў арыгінале = eesti keel
| Краіны ўжываньня = [[Эстонія]]
| Рэгіён = [[Прыбалтыка]]
| Колькасьць карыстальнікаў = 1,1 мільёна
| Клясыфікацыя = [[Уральскія мовы|Уральская сям'я]]<br />
&nbsp;[[Фіна-вугорскія мовы|Фіна-вугорская галіна]]<br />
&nbsp;&nbsp;[[Фіна-волскія мовы|Фіна-волская група]]<br />
Радок 17:
| Код па ISO 639-2(T) = est
| Код па SIL =
| Выява =
}}
'''Эсто́нская мо́ва''' — мова [[эстонцы|эстонцаў]], адносіцца да прыбалтыйска-фінскай галіны [[фіна-вугорскія мовы|фіна-вугорскай сям'і моваў]]. Афіцыйная мова [[Эстонія|Эстоніі]] і [[Эўрапейскі Зьвяз|Эўрапейскага Зьвязу]]. Пісьмовасьць на аснове [[лацінскі альфабэт|лацінскага альфабэтаальфабэту]].
 
== Гісторыя ==
'''Эсто́нская мо́ва''' — мова [[эстонцы|эстонцаў]], адносіцца да прыбалтыйска-фінскай галіны [[фіна-вугорскія мовы|фіна-вугорскай сям'і моваў]]. Афіцыйная мова [[Эстонія|Эстоніі]] і [[Эўрапейскі Зьвяз|Эўрапейскага Зьвязу]]. Пісьмовасьць на аснове [[лацінскі альфабэт|лацінскага альфабэта]].
Некалькі протаэстонскіх гаворак пачалі адзьдзяляцца ад агульнае прыбалтыйска-фінскае моўнае супольнасьці ўжо ў пачатку нашае эры. У пэрыяд з [[12 стагодзьдзе|12]] па [[13 стагодзьдзе|13 стагодзьдзі]] на іх аснове пачала фармавацца стараэстонская мова. Пазьней на эстонскую мову паўплывалі германскія, балцкія мовы і расейская мова. Напрыклад, германізмы можна сустрэць у галіне прафэсійнае лексыкі, русізмы — ў словах, якія былі часта ўжывальнымі ў пэрыяд Кіеўскае Русі.
 
Першыя рукапісныя творы па-эстонску датуюцца [[16 стагодзьдзе|16 стагодзьдзем]]. Афармленьне літаратурнага стандарту эстонскае мовы йшло на працягу [[19 стагодзьдзе|19 ст.]]
== Эстонскі альфабэт ==
 
== Асноўная характарыстыка ==
=== Пісьмовасьць ===
Як і іншыя шматлікія [[фіна-вугорскія мовы]], носьбіты эстонскае мовы карыстаюцца лацінскім альфабэтам. Як у іншых прыбалтыйска-фінскіх мовах у эстонскай мове прысутнічаюць літары ä, ö, ü, а таксама літары š, ž, якія ў эстонскай мове зьявіліся пазьней. Літары Cc, Qq, Ww, Xx, Ff, Zz, Šš, Žž ужываюцца толькі ў запазычаньнях і напісаньні ўласных назваў. Літара Õõ у эстонскай была дадана асобна лінґвістам Ота Вільґельмам Мазінґам.
 
Сучасны выгляд эстонскага альфабэту.
 
{| style="font-family:Arial Unicode MS; font-size:1.4em; border-color:#000000; border-width:1px; border-style:solid; border-collapse:collapse; background-color:#F8F8EF"
Радок 62 ⟶ 70:
|}
 
=== Артаґрафія ===
Літары C, Q, W, X, Y выкарыстоўваюцца для напісаньня замежных імёнаў. Літары F,
Эстонская мова, як і беларуская, у большасьці напісаньні словаў падпарадкоўваецца фанэматычнаму прынцыпу — адна літара адпавядае адной фанэме. Але існуюць некаторыя [[Марфалёгія|марфаляґічныя]] й гістарычныя выключэньні. Напрыклад, літара h аглушае на пісьме гукі b, g, d пры скланеньні словаў, калі замест іх вымаўляецца p, k, t. Часам літары š, ž могуць замяняць на спалучэньні sh, zh, хоць гэта й лічыцца няправільным.
Š и Ž сустракаюцца толькі ў запазычанасьцях.
 
Сучасныя эстонскія прынцыпы артаґрафіі былі створаны навукоўцам Эдуардам Ахрэнсам на аснове фінскае артаґрафіі ў другой палове 19 стагодзьдзя. Раней ужывалася артаґрафія Бэнґта Ґотфрыда Фарсэліюса і Ягана Горнунґа, якая была створана ў 17 стагодзьдзі. Некаторыя прынцыпы нямецкае артаґрафічнае мовы захоўваліся ў эстонскай мове і пазьней — напрыклад, літару Ww ужывалі замест Vv да 1930-ых гадоў.
 
=== Дыялекты ===
[[Файл:South Estonian language area.jpg|right|thumb|229px|Паўднёваэстонскія дыялекты.]]
Эстонская мова ў дыялектным пляне падзяляецца на дзьве адметныя і моцна адрозныя адна ад адной гаворкі: паўночную і паўднёвую. Часам з паўночных дыялектаў асобна вылучаюць дыялекты кірдэраніку, якія распаўсюджаныя на паўночным усходзе [[Эстонія|Эстоніі]].
 
Паўночныя дыялекты зьмяшчаюць у сябе тры ґрупы гаворак. Кескмурэ, альбо сярэдняя ґрупа — аснова літаратурнае мовы, распаўсюджаны ў ваколіцах [[Талін]]у. Ляэнэмурэ, ці заходняя ґрупа, распаўсюджаная ў [[Пярнумаа]] і [[Ляэнэмаа]]. Ґрупа гаворак Саартэмурэ распаўсюджаная на выспах [[Саарэмаа]] і Хіюмаа. Ґрупа гаворак ідамурэ, альбо ўсходняя, распаўсюджаная на паўночна-заходнім узьбярэжжы возера [[Чудзка-Пскоўскае возера|Пэйпсі]].
 
Асобна варта вылучыць паўднёвую дыялектную зону. Яна складаецца з чатырох ґруп гаворак — мулґіская, тартуская, выруская і сэтуская, якія часам вылучаюцца ў асобныя мовы альбо ў адну асобную паўднёваэстонскую мову. Часам гаворка сэту лічыцца не асобнай паўднёваэстонскай гаворкай, а часткай гаворкі выру.
 
== Спасылкі ==
== Вонкавыя спасылкі ==
{{Commons|Category:Estonian language|выгляд=міні}}
{{Interwiki|et|эстонскай|}}
* [http://mylanguageexchange.com/Learn/Estonian.asp Learn to Speak Estonian]{{ref-en}}
* [http://scribd.com/doc/2838692/Estonian-Language-Course Estonian Language Course]{{ref-en}}
* [http://eki.ee/dict/evs/ Eesti-vene sõnaraamat]{{ref-et}}, {{ref-ru}} — эстонска-расейскі слоўнік
 
{{Фіна-вугорскія мовы}}