Бізантыйская імпэрыя: розьніца паміж вэрсіямі

|СУП =

|СУПНаДушуНасельніцтва =

|КодВалюты =

|ЧасавыПас =

== Гісторыя ==

=== Падзел Рымскай імпэрыі ===

У [[330]] годзе рымскі імпэратар [[Канстантын Вялікі]] абвесьціў сваёй сталіцай горад Бізантый, пераназваўшы яго ў [[Канстантынопаль]]. Новая сталіца знаходзілася на найважным гандлёвым шляху з [[Чорнае мора|Чорнага мора]] ў [[Міжземнае мора|Міжземнае]], па якім ажыцьцяўляўся падвоз [[хлеб]]а. У [[Рым]]е стала зьяўляліся ўсё новыя прэтэндэнты на трон. Перамогшы супернікаў у зьнясільваючых грамадзянскіх войнах, Канстантын жадаў стварыць сталіцу, першапачаткова і цалкам падуладную яму аднаму. Гэтай жа мэты закліканы быў паслужыць і глыбокі ідэйны пераварот: яшчэ нядаўна падвяргаючыся ў Рыме перасьледам, падчас валадараньня Канстантына [[хрысьціянства]] было абвешчана дзяржаўнай [[рэлігія]]й. Канстантынопаль адразу стаў сталіцай хрысьціянскай імпэрыі.

 

=== Час вялікіх зьменаў ===

[[Файл:Byzantiumby650AD.svg|міні|320пкс|зьлева|Тэрыторыі Бізантыі ў [[650]] годзе]]

Падзеі памежжа [[VI стагодзьдзе|VI]] і [[VII стагодзьдзе|VII стагодзьдзяў]] выразна прадэманстравалі, што намаганьні [[Юстыніян I|Юстыніяна]] аднавіць імпэрыю ня спраўдзяцца. Жыцьцё ў Бізантыі было пад сталай пагрозай [[славяне|славянскай]] [[міграцыя|міграцыі]], працяглых войнаў з [[пэрсы|пэрсамі]], якія хутка замяніла рэзкая [[арабы|арабская]] [[экспансія]]. Каб пераадолець гэты крызыс, Бізантыя мусіла перажыць значныя зьмены, пераўтварыцца з позьнеантычнай дзяржавы і грамадзтва ў дзяржаву і грамадзтва [[сярэднявечча|сярэднявечнае]].

 

 

== Войска ==

Нягледзячы на тое, што Бізантыйская імпэрыя ўспадкавала будову свайго войска ад [[Рымская імпэрыя|Рымскай імпэрыі]], ейная структура набліжалася да [[фалянга|фалянговай]] сыстэмы элінскіх дзяржаваў. Да канца існаваньня Бізантыі яна стала ў асноўным наёмнай і адрозьнівалася даволі нізкай баяздольнасьць.

 

Затое ў дэталях была распрацавана сыстэма воінскага кіраваньня і забесьпячэньня, былі зроблены працы па [[стратэгія|стратэгіі]] і тактыцы, шырока прымяняліся разнастайныя тэхнічныя сродкі, у прыватнасьці для апавяшчэньня аб нападзе ворагаў была пабудавана сыстэма маякоў. У адрозненьне ад старой рымскай арміі моцна павялічылася значэньне [[флёт]]у, якому вынаходзтва «[[грэцкі агонь|грэцкага агню]]» дапамагло заваяваць панаваньне ў моры. У [[імпэрыя Сасанідаў|Сасанідаў]] была пераймавана цалкам браняваная коньніца — [[катафрактарыі]]. У той жа час зьніклі тэхнічна складаныя кідальныя прылады, як то [[баліста|балісты]] і [[катапульта|катапульты]], якія былі выцесьненыя больш простымі каменямётамі.

 

 

Пасьля таго, як эпоха паходаў [[вікінгі|вікінгаў]] падышла да канца ў пачатку [[XI стагодзьдзе|XI стагодзьдзя]], найміты з [[Скандынавія|Скандынавіі]], а таксама з заваяваных вікінгамі [[Нармандыя|Нармандыі]] і [[Ангельшчына|Ангельшчыны]], накіраваліся ў Бізантыю праз [[Міжземнае мора]]. Будучы нарвэскі кароль [[Гаральд Суровы]] некалькі гадоў ваяваў у вараскай гвардыі па ўсім [[Міжземнамор’е|Міжземнамор’і]]. Вараская гвардыя адважна абараняла Канстантынопаль ад крыжакоў ў [[1204]] годзе і была разгромленая пры ўзяцьці горада.

 

== Спадчына ==

Бізантыя часта атаясамляецца з [[абсалютызм]]ам, праваслаўнай духоўнасьцю, [[арыенталізм]]ам і экзотыкай, у той час як тэрмін бізантызм выкарыстоўваецца ў якасьці прыгаворкі пра заняпад, складаную [[бюракратыя|бюракратыю]] і рэпрэсіі. У краінах [[Цэнтральная Эўропа|Цэнтральнай]] і [[Паўднёва-ўсходняя Эўропа|Паўднёва-ўсходняй Эўропы]], якія выйшлі з Усходняга блёка ў канцы [[1980-я|1980-х]] і пачатку [[1990-я|1990-х]] гадоў, ацэнка Бізантыйскай цывілізацыі і ейнай спадчынай была моцна адмоўнай з-за іхнай сувязі з меркаваным усходнім аўтарытарызмам і аўтакратыяй. Для ўсходняй і заходняй Эўропы Бізантыйская імпэрыя часьцяком успрымаецца як комплекс рэлігійных, палітычных і філязофскіх ідэяў, якія супярэчаць тым, што паўсталі на Захадзе. Нават у [[XIX стагодзьдзе|XIX стагодзьдзі]] ў [[Грэцкае каралеўства|Грэцкім каралеўстве]], акцэнт быў зроблены ў асноўным на клясычным мінулым, у той час як бізантыйская традыцыя была зьвязана з адмоўнымі канатацыямі<ref>Angelov, Dimiter G. (February 2001). [http://www.ksg.harvard.edu/kokkalis/GSW1/GSW1/01%20Angelov.pdf#cooliris «The Making of Byzantinism»]. pp. 1–10.</ref>.

 

Гэты традыцыйны падыход да Бізантыі часткова або цалкам аспрэчвае і перагляд сучасных дасьледаваньняў, якія засяродзжваюцца на станоўчых аспэктах бізантыйскай культуры і спадчыны. Так некаторыя навукоўцы лічаць бясспрэчным бізантыйскі ўклад у фармаваньне сярэднявечнай Эўропе і прызнаюць важную ролю Бізантыі ў фармаваньні і пашырэньні [[праваслаўе|праваслаўя]], якое ў сваю чаргу, займае цэнтральнае месца ў гісторыі і грамадзтве такіх краінаў, як то [[Грэцыя]], [[Баўгарыя]], [[Расея]], [[Сэрбія]] і іншых<ref name="TheByzantines">Cameron, Averil (2009) (in Greek [translated from the original by Giorgos Tzimas]). [http://books.google.bg/books?id=59c6PSa5JCAC «The Byzantines»]. Athens: Psychogios Publications. ISBN 978-960-453-529-3.</ref>. Бізантыйцы таксама захавалі і скапіявалі клясычныя рукапісы, і яны, такім чынам, разглядаюцца як носьбіты клясычных ведаў, як і зрабілі важны ўнёсак у сучасную эўрапейскую цывілізацыю, і зьяўляліся папярэднікамі [[гуманізм]]у [[эпоха Адраджэньня|эпохі Адраджэньня]] і разьвіцьця славянскай праваслаўнай культуры<ref name="TheByzantines" />.

 

== Глядзіце таксама ==

* [[Заходняя Рымская імпэрыя]]

 

== Вонкавыя спасылкі ==

* [http://www.byzantium.ru/ Бізантыя]. Гісторыя, культура і мастацтва

* [http://byzantion.ru/ Гісторыя і культура Бізантыйскай імпэрыі].