Апэрацыйная сыстэма: розьніца паміж вэрсіямі

Змесціва выдалена Змесціва дададзена
д выпраўленьне спасылак, артаграфія
Радок 1:
[[Файл:Operating system placement-be-tarask.svg|thumb|275px|УзаемадзейнічаньньнеУзаемадзеяньне паміж рознымі складальнікаміскладнікамі сыстэмы.]]
'''Апэрацыйная сыстэма''' — [[праграмнае забесьпячэньне]], адказнае за кантроль і кіраваньне кампутарным абсталяваньнем і падставовыя сыстэмныя апэрацыі.
 
Радок 6:
=== Microsoft Windows ===
 
[[Microsoft Windows]] — сямейства прыватнаўласьнісцкіхпрыватнаўласьніцкіх апэрацыйных сыстэмаў. Гэта найбольш распаўсюджаная апэрацыйная сыстэма для [[пэрсанальны кампутар|пэрсанальных кампутараў]]. Яна зарадзілася ў 1981 годзе ў якасьці дапаўненьнідапаўненьня да апэрацыйнай сыстэмы [[MS-DOS]] для IBM-сумяшчальных пэрсанальных кампутараў. Ўпершыню апублікаванаапублікаваная ў 1985 г.
 
Пачынаючы з Windows XP , усе сучасныя вэрсіі зробленыя на асновепадставе ядра Windows NT.
 
Windows таксама выкарыстоўваецца на сэрвэрах, якія падтрымліваюць такія прыкладаньні, як вэб-сэрвэры і сэрвэры базаў дадзеныхзьвестак.
 
=== Unix і Unix-падобныя апэрацыйныя сыстэмы ===
 
Кен Томпсан напісаў мову праграмаваньня B, галоўным чынам, на асновепадставе BCPL, якую ён выкарыстаў, каб напісаць [[Unix]], на аснове яго досьведу працы ў праекце MULTICS. У ім былі замененыя на [[C (мова праграмаваньня)|C]], і зь цягам часу Unix ператварылася ў вялікае, складанае сямейства узаемазьвязаных апэрацыйных сыстэмаў, якое паўплывала на ўсе сучасныя АС.
 
Назва «UNIX» зьяўляецца гандлёвай маркай The Open Group. Для абазначэньня доўгага шэрагу апэрацыйных сыстэмаў, якія падобныя на арыгінальны Unix, але ня маюць ліцэнзіі The Open Group, ужываецца назва «Unix-падобныя».
 
Некаторыя варыянты Unix, такія як HP-UX ад Hewlett-Packard і AIX ад [[IBM]], прызначаныя для выкарыстаньня толькі на абсталяваньні вытворцы. Іншыя, такія як Solaris ад [[Sun Microsystems]], могуць працаваць на розных тыпах апаратных плятформаў, уключаючы x86 сэрвэры і ПК. Сучасная АС Mac OS X ад Apple мае гібрыднае ядро на асновепадставе варыянта BSD, атрыманае ад NeXTSTEP, Mach, і [[FreeBSD]].
 
Сумяшчальнасьць Unix дасягаецца шляхам падтрымкі стандартаў POSIX. Стандарты POSIX могуць быць ужытыя да любой апэрацыйнай сыстэмы, хаця пачаткова былі створаныствораныя для розных варыянтаў Unix.
 
==== BSD і нашчадкі ====
 
Падгрупу сям’і Unix утварае сямейства Berkeley Software Distribution, якое ўключае [[FreeBSD]], [[NetBSD]] і [[OpenBSD]]. Гэтыя апэрацыйныя сыстэмы найбольш часта сустракаюцца на вэб-сэрвэрах, хоць яны могуць таксама працаваць у якасьці апэрацыйнай сыстэмы пэрсанальнага кампутара.
 
[[Інтэрнэт]] шмат у чым абавязанаяабавязаны сваім існаваньнем BSD, таму што многія з пратаколаў, якія ў цяперашні час шырока выкарыстоўваюцца для падлучэньня кампутараў, перадачы ій атрыманьня дадзеных па сетцы, былі ў значнай ступені распрацаваныя ій ўдасканаленыя менавіта ў BSD. [[World Wide Web]] быў ўпершыню прадэманстраваны на некалькіх кампутарах пад кіраваньнем NextStep, АСапэрацыйнай сыстэме на асновепадставе [[BSD]].
 
BSD мае свае карані ў Unix. У 1974 годзе Каліфарнійскі ўнівэрсытэт у Бэрклі ўстанавіўўсталяваў свае першыя сыстэмы Unix. Зь цягам часу, студэнты ій выкладчыкі ўнівэрсытэта пачалі дадаваць новыя праграмы, такія як [[тэкставы рэдактар|тэкставыя рэдактары]], каб зрабіць лягчэй сваю працу. Калі ўнівэрсытэт Бэрклі атрымаў новы кампутар VAX у 1978 годзе з ўстаноўленымусталяваным Unix, студэнты зьмянілі Unix нават больш, для таго, каб выкарыстоўваць апаратныя магчымасьці кампутара. АгенцтваАгенцыя пэрспэктыўных абаронных дасьледаваньняў (DARPA) Міністэрства абароны ЗША праявіла цікавасьць, і прынялопрыняла рашэньне абпра фінансаваньніфінансаваньне праекта. Многія школы, карпарацыі і ўрадавыя арганізацыі зьвярнулі ўвагу і сталі выкарыстоўваць вэрсіі Unix ад Бэрклі, замест таго, што афіцыйна распаўсюджваўсяраспаўсюджвалася AT&T. [[Стыў Джобс]], пасьля выхаду з карпарацыі Apple ў 1985 годзе, заснаваў NeXT Inc, кампанію, якая вырабляла кампутары, якія працуюць на зьмененым BSD пад называйназвай NeXTSTEP. Адна з гэтых машынаў была выкарыстанавыкарыстаная Тымам Бэрнэрс-Лі, як першы вэб-сэрвэр для стварэньня World Wide Web.
 
==== Mac OS X ====
 
[[Mac OS X]] — гэта лінія часткова прыватнаўласьніцкіх графічных апэрацыйных сыстэмаў, якія распрацоўвае, прасоўвае і прадае карпарацыя [[Apple ComputerInc.|Apple]]. Апошнюю вэрсію гэтай АС устанаўліваюць на ўсе кампутары [[Macintosh]]. Mac OS X зьяўляецца пераемнікам арыгінальнайарыгінальнае [[Mac OS]], якая была асноўнай апэрацыйнай сыстэмай кампутараў Apple, пачынаючы з 1984 г. У адрозьненьне ад свайго папярэдніка, Mac OS X — гэта UNIX, пабудавана па тэхналёгіі, якая была распрацаваная ў NeXT цягам другой паловы 1980-х гадоў і да пачатку 1997 году, калі кампанію набыла карпарацыя Apple.
 
Упершыню апэрацыйная сыстэма была выпушчаная ў 1999 годзе як Mac OS X Server 1.0, затым зьявілася арыентаваная на пэрсанальны кампутар вэрсія (Mac OS X 10.0) у сакавіку 2001 г.
Радок 38:
==== Plan 9 ====
 
У свой час ьКенКен Томпсан, Дэніс Рычы і Дуглас Макілрой ў Bell Labs распрацавалі мову праграмаваньня [[Сі (мова праграмаваньня)|C]] для стварэньня апэрацыйнай сыстэмы Unix. Наступныя распрацоўкі праграмістаў Bell Labs уключаюць Plan 9 і Inferno, апэрацыйныя сыстэмы для сучасных разьмеркаваных вылічальных асяродзьдзяў. Plan 9 зараз выпушчана пад Lucent Public License. Inferno была прададзена Vita Nuova Holdings і выпушчана пад GPL і MIT ліцэнзіямі.
 
=== Linux і GNU ===
 
[[Linux]] — агульная назва UNIX-падобных апэрацыйных сыстэмаў, якія могуць быць выкарыстаны на шырокім шэрагу ўстройстваўпрыстасаваньняў ад суперкампутараў да наручных гадзіньнікаў. Ядро Linux выпускаецца пад ліцэнзіяй [[GNU GPL]], таму кожны можа чытаць і зьмяняць ягоягоны код.
 
[[Праект GNU]] — гэта масавае супрацоўніцтва праграмістаў, якія імкнуцца стварыць абсалютна свабодную і адкрытую апэрацыйную сыстэму, якая была б падобная на Unix, але мела цалкам арыгінальны выточны код. Праект быў распачаты ў 1983 годзе [[Рычард Столман|Рычардам Столманам]], і адказны за многія часткі большасьці варыянтаў Linux. Па гэтай прычыне, Linux часта называюць GNU/Linux.
Радок 56:
Старыя апэрацыйныя сыстэмы, якія да гэтага часу выкарыстоўваюцца на нішавых рынках, ўключаюць [[OS/2]] ад IBM і Microsoft; [[Mac OS]], папярэднік сучаснай Mac OS X; [[BeOS]]; [[XTS-300]]. Некаторыя зь іх, перш за ўсё [[RISC OS]], [[MorphOS]] і [[AmigaOS 4]] працягваюць разьвівацца як вузкія плятформы для суполак энтузіястаў і спэцыялізаваных прыкладаньняў. [[OpenVMS]], першапачаткова ад [[Digital Equipment Corporation|DEC]], да гэтага часу ў стадыі актыўнай распрацоўкі ў Hewlett-Packard.
 
Некаторая колькасьць іншых апэрацыйных сыстэмаў выкарыстоўваюцца амаль выключна ў акадэмічным асяродзьдзі, пры выкладаньні апэрацыйных сыстэмаў, і для дасьледаваньняў канцэпцыяў разьвіцьця апэрацыйных сыстэмаў. Тыповым прыкладам сыстэмы, якая выконвае абедзьве ролі, зьяўляецца [[Minix|MINIX]], у той час як, напрыклад, [[Singularity]] выкарыстоўваецца выключна для навуковых дасьледаваньняў.
 
== Кампанэнты ==
Радок 64:
=== Інтэрфэйс карыстальніка ===
 
Кожны кампутар, які атрымлівае нейкія запыты ад чалавека, павінен мець [[інтэрфэйс карыстальніка]], які дазваляе чалавеку ўзаемадзейнічаць з кампутарам. У той час як такія прылады, як [[клявіятура]], [[кампутарная мыш]] і [[сэнсарны экран]], складаюць апаратныяапаратную частку гэтай задачы, карыстальніцкі інтэрфэйс складае праграмнагаягоную ягопраграмную частку.
 
Дзьвюма самымі распаўсюджанымі формамі інтэрфэйсу карыстальніка гістарычна зьяўляюцца інтэрфэйс загаднага радка, дзе загады кампутару трэба набіраць радок за радком, і графічны інтэрфэйс карыстальніка, дзе прысутнічае візуальнае асяродзьдзе (часьцей за ўсё з вокнаў, кнопак і значкоў).
Радок 72:
Большасьць сучасных кампутарных сыстэмаў падтрымліваюць графічны інтэрфэйс карыстальніка ({{lang-en|GUI}}, ад ''Graphical User Interface''), і звычайна ўключаюць яго. У некаторых апэрацыйных сыстэмах, такіх як Microsoft Windows і Mac OS , GUI убудаваны ў ядро. Іншыя апэрацыйныя сыстэмы маюць модульную канструкцыю, аддзяляючы графічную падсыстэму ад ядра АС. GNU/Linux і Mac OS X пабудаваны такім чынам.
 
Многія апэрацыйныя сыстэмы дазваляюць карыстальніку ўсталяваць або ствараць любы карыстальніцкі інтэрфэйс у адпаведнасьці зь іх пажаданьнямі. X Window System ў спалучэньні з GNOME ці KDE звычайна сустракаюцца на большасьці Unix і Unix-падобных (BSD, GNU/Linux, Solaris) сыстэмах. Шэраг заменаў абалонкі Windows, якія прапануюць альтэрнатывы ўбудаванай абалонцы, былі выпушчаныя, але ўбудаваная абалонка ня можа быць аддзеленай ад Windows. Існуюць шматлікія варыянты графічнага інтэрфэйсу для Unix і Unix-падобных АС, большасьць зь іх — вытворныя ад X11 (X Window System).
 
Графічныя інтэрфэйсы карыстальніка зьмянюцца зь цягам часу. Напрыклад, Windows зьмяняла свой карыстальніцкі інтэрфэйс амаль кожны раз, калі выходзіла новая вэрсія АС, а графічны інтэрфэйс Mac OS рэзка зьмяніўся са зьяўленьнем Mac OS X ў 1999 годзе.
Радок 78:
=== Ядро ===
 
Ядро злучае прыкладное праграмнае забесьпячэньне і абсталяваньняабсталяваньне кампутара.
 
З дапамогай мікрапраграмаў у пастаяннай памяці прыстасаваньняў ({{lang-en|firmware}}) і драйвераў прыладаў ({{lang-en|device drivers}}), апэрацыйная сыстэма забясьпечвае базавы ўзровень кантролю над апаратнай часткай кампутара. Функцыі апэрацыйнай сыстэмы звычайна ўключаюць: вылучэньне памяці для праграмаў, кіраваньне доступам праграмаў да апаратных рэсурсаў, арганізацыю даныхдадзеных (сродкамі [[Файлавая сыстэма|файлавай сыстэмы]]) для іх доўгатэрміновага захоўваньня, і да т. п.
 
==== Выкананьне праграмы ====
 
Апэрацыйная сыстэма забясьпечвае набор паслугаў, якія спрашчаюць распрацоўку прыкладаньняў. Выкананьне праграмы прадугледжвае стварэньне апэрацыйнай сыстэмай працэсу. Ядро стварае працэс, вылучае яму памяць і іншыя рэсурсы, задае прыярытэт (у шматзадачных сыстэмах), загружае праграмны код у памяць, і запускае выкананьне праграмы.
 
==== Перарываньні ====
 
Перарываньні маюць для апэрацыйнай сыстэмы вырашальнае значэньне, паколькі яны прадстаўляюць эфэктыўны спосаб рэагаваць на асяродзьдзе і ўзаемадзейнічаць зь ім з боку апэрацыйнай сыстэмы. Альтэрнатыўны падыход, калі АСапэрацыйная сыстэма сочыць за рознымі крыніцамі, якія патрабуюць рэакцыі (апытаньне), можа быць сустрэты ў сыстэмах зь вельмі малым стэкам.
 
Большасьць сучасных працэсараў прадстаўляе сродкі падтрымкі праграмаваньня з выкарыстаньнем перарываньняў. Па ўзьнікненьні перарываньня апаратная частка кампутара аўтаматычна прыпыняе усе праграмы, якія ў гэты момант працуюць, захоўвае свой статус, і запускае код, раней зьвязаных зь перарываньнем. У сучасных апэрацыйных сыстэмах перарываньні апрацоўвае ядро апэрацыйнай сыстэмы. Перарываньні могуць паступаць яд апаратнай часткі кампутара, так і ад запушчаных праграмаў.