Мангуп-Кале: розьніца паміж вэрсіямі

▲[[Файл:Mangup Plato - Sight from Bottom (18.07.2006 17-45-00).JPG|thumb|250px|''Мангупскае Плато, выгляд ад штучнага вадаёма ля падножжа'']]

▲'''Мангу́п''' (''Мангу́п-Кале́''; укр. ''Мангуп'', крымскотат. ''Mangup, Мангуп'')—ангу́п (Мангу́п-Кале́; укр. Мангуп, крымскотат. Mangup, Мангуп) —сярэднявечны горад-крэпасць у [[Бахчысарайскі раён|Бахчысарайскім раёне]] [[Крым]]а. Сталіца праваслаўнага княства Хвядора, затым турэцкая крэпасць. Размешчаны на вяршыні гары-астанцы, ўзвышаецца над узроўнем навакольных далін на 250-300 м і утваральнай плато плошчай каля 90 га. Агульная даўжыня прыгонных збудаванняў складае 1500 м, даўжыня абарончага контуру (з натуральнымі перашкодамі - скалістымі абрывамі ад 20 да 70 м) складае 6600 м. На тэрыторыі крэпасці размешчаныя шматлікія крыніцы.

▲Мангуп-Кале размешчаны на плато гары-астанцы Баба-Даг (крымскотат. ''baba'' - бацька, ''dağ'' - гара). Найбольшая вышыня складае 583 м. Гара ўяўляе сабой асобна-стаялае ўзвышэнне, крута абрываецца да поўдня. З паўночнага боку гара мае чатыры працяглых выступу, званых мысамі. Самы заходні выступ мянуецца Чамны-бурун (крымскотат. çamlı burun, Дыялектнае вымаўленне çamnı burun - мыс з хвоямі), другі з захаду - Чуфут-Чеарган-Бурун (крымскотат. ''çufut çığarğan burun'' - «мыс выкліку габрэяў»), наступны - Эллi- бурун (дакладны пераклад не вядомы, існуючыя версіі - «ветраны мыс», «Грэцкая (элінскай) мыс»)) і, нарэшце, самы ўсходні - Тешклі-бурун (крымскотат. ''teşikli burun'' - «мыс з дзіркай», атрымаў сваю назву з -за скразнога грота, што ўтварыўся ў выніку абвальвання штучнай пячоры). Паміж мысамі пралягаюць яры, кожны з якіх таксама мае сваю назву: з захаду на ўсход - Таба-драпаку («гарбарны яр»), Гамам-драпаку («Лазневы яр») і капу-драпаку («варотнай яр»).

▲* У [[III стагодзьдзе|III]]—[[IV стагодзьдзе|IV]] стагодзьдзях мангупское плато засяляюць скіфа-сарматы.

▲* У [[IV стагодзьдзе|IV]]—[[V стагодзьдзе|V]] стагодзьдзях на плато зьявілася паселішча алано-гатовы, а ў навакольных бэльках Катакомбная магільнікі.

▲* У другой палове V стагоддзя пабудаваныя першыя ўмацаванні. У гэты час горад зваўся Дарос і быў сталіцай краіны Доры — крымскай Готыі. У VI стагоддзі на плато ўзводзіцца манументальная базіліка, горад становіцца цэнтрам гоцкай епархіі ў Крыме.

▲* У канцы VII стагоддзя Хазарскі каганат падпарадкоўвае Дарос. У горадзе ненадоўга размяшчаецца хазарская гарнізон.

▲* XIII — сярэдзіна XV горад быў сталіцай позневізантыйскага княства Хвядора, які кантраляваўся Паўднёва-Заходні Крым і знаходзілася пад уплывам [[Візантыі]]. Сам горад называлі таксама Хвядора. Менавіта з гэтай эпохі захаваліся множныя штучныя пячоры, абарончыя сцены, падмуркі базілік і руіны цытадэлі на мысе Тешклі-бурун.

▲* [[1475]]. Горад, як і ўсе княства быў захоплены асманскімі войскамі. Асманы перабудавалі крэпасць, якая ў перыяд іх кіравання звалася Мангуп-Кале — крэпасць Мангуп). Аж да 1774 года Мангуп быў цэнтрам кадылыка (самай дробнай адміністрацыйна-тэрытарыяльнай адзінкі Асманскага дзяржавы), які ўваходзіў у склад эялета (правінцыі) з цэнтрам у Кефе (Феадосіі).

▲* [[1774]] Крэпасць была пакінутая турэцкім гарнізонам.

▲* [[1790]] Мангуп пакінулі апошнія насельнікі — суполка [[караімаў]]. У яры «Таба-Драпаку» захаваліся рэшткі караімскіх могілак.

▲Падчас аблогі Севастопаля нямецкімі войскамі на Мангупе знаходзіўся назіральны пункт Манштэйн.