Ашмянскі павет: розьніца паміж вэрсіямі

Змесціва выдалена Змесціва дададзена
Smal (гутаркі | унёсак)
дапаўненьне, стыль, выява
Радок 13:
| Цэнтар = [[Ашмяны]]
| БуйныГорад =
| Месты і мястэчкі = [[Мядзел]], [[Паставы]]
| ДатаЎтварэньня =
| Кіраўнік = гл. [[АшмянскіяСтаросты старостыашмянскія]]
|Назва пасады кіраўніка = Старосты
| Кіраўнік2 =
Радок 21:
| АфіцыйныяМовы =
|АфіцыйныяМовы =
| Насельніцтва = 118гл. 475[[Ашмянскі павет#Дэмаграфія|Дэмаграфія]]
|Год перапісу = 1790
|Адсотак ад насельніцтва =
|Месца паводле насельніцтва =
Радок 37:
| Шырата =
| Даўгата =
| Мапа = Ašmianski paviet. Ашмянскі павет.svg
| Памер мапы =
| Мапа адміністрацыйнай адзінкі =
Радок 54:
| Сайт =
| Дадаткі =
| Колер фону парамэтраў = {{Колер|БеларусьВКЛ}}
| Колер фону герб-сьцяг =
}}
'''Ашмя́нскі паве́т''', '''''Ашме́нскі паве́т'''''  — адміністрацыйна-тэрытарыяльная адзінка ў складзе [[Віленскае ваяводзтва|Віленскага ваяводзтва]] [[ВКЛВялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]]. Гістарычна падзяляўся на дзьве часткі  — Ашмянскую і Завілейскую. Сталіцай павету былоСталіца — [[места]] [[Ашмяна]].
 
Месты і мястэчкі: [[Баруны]], [[Беніца]], [[Будслаў]], [[Вішнеў (Гарадзенская вобласьць)|Вішнеў]], [[Валожын]], [[Войстам (вёска)|Войстам]], [[Вялейка|Вялейка (Куранец Стары)]] [[Гадуцішкі]], [[Гальшаны]], [[Геранёны]], [[Германішкі]], [[Глыбокае]], [[Граўжышкі]], [[Гудагай]], [[Даўгінаў]], [[Докшыцы]], [[Дунілавічы]], [[Дуды]], [[Жодзішкі]], [[Жупраны]], [[Кабыльнік]], [[Камаі]], [[Крэва]], [[Куранец]], [[Лаздуны 1|Лаздуны]], [[Ліпнішкі]], [[Лоск]], [[Лучай]], [[Лынтупы]], [[Мосар]], [[Мядзел]], [[Паставы]], [[Порплішча]], [[Пяршай]], [[Смаргонь]] [[Трабы]], [[Суботнікі]], [[Сьвір (гарадзкі пасёлак)|Сьвір]], [[Сьвянцяны]], [[Юрацішкі]].
'''Ашмя́нскі паве́т''', '''''Ашме́нскі паве́т''''' — адміністрацыйна-тэрытарыяльная адзінка ў складзе [[Віленскае ваяводзтва|Віленскага ваяводзтва]] [[ВКЛ|Вялікага Княства Літоўскага]]. Гістарычна падзяляўся на дзьве часткі — Ашмянскую і Завілейскую. Сталіцай павету было [[места]] [[Ашмяна]].
 
== Асноўныя падзеі ==
У Ашмянскі павет уваходзіла тэрыторыя [[Ашмянскае староства|Ашмянскага гродавава]], [[Вялейскае староства|Вялейскага]], [[Губскае староства|Губскага]], [[Даўгеліскае староства|Даўгеліскага]], [[Дудзкае староства|Дудзкага]], [[Крэўскае староства|Крэўскага]], [[Маркаўскае староства|Маркаўскага]], [[Трабскае староства|Трабскага]]<ref>Powiat aszmianański // {{Літаратура/Геаграфічны слоўнік Каралеўства Польскага|5}} S. 338</ref> і [[Мядзельскае староства|Мядзельскага]] старостваў і прылеглыя прыватнаўласьніцкія маёнткі.
*У [[14 стагодзьдзе|XIV]]—[[16 стагодзьдзе|XVI]] стст.: існавала Ашмянская воласьць, якую часам зваласяназывалі паветам.<ref name="evkl">[[Герман Брэгер]]. Ашмянскі павет // {{Літаратура/ЭВКЛ|1к}} С. 269.</ref>. Афіцыйнае ўтварэньне павету адбылося толькі па адміністрацыйна-тэрытарыяльнай рэформе ([[1565]]—[[1566]]).
 
У [[Вайна 1654—1667 гадоў|Трынаццацігадовую вайну]] цягам [[1655]]—[[1660]] Ашмяншчына знаходзілася пад [[Маскоўская дзяржава|маскоўскай]] акупацыяй. За гэты час была ушчэнт разбураная гаспадарка павету, а ягонае насельніцтва скарацілася на палову<ref name="evkl"/>. У [[1662]]: сойм [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай Абодвух Народаў]] вызваліў увесь Ашмянскі павет ад выплаты пратэрмінаваных падаткаў.<ref name="westki">Францішак Сяліцкі. Даўгінаўска-Будслаўска-Крывіцкі рэгіён на даўняй Віленшчыне / Пераклад Міхася Гіля. — Ўроцлаў, 1989.</ref>
Па стане на [[1790]] рок у складзе павету налічвалася 17 местаў і мястэчак.
 
*У [[1791]]:, паводле [[Канстытуцыя 3 траўня|Канстытуцыі 3Рэчы траўняПаспалітай]], з быўАшмянскага вылучанывылучылі [[Завілейскі павет]] з цэнтрам у [[Паставы|Паставах]].<ref>[[Вячаслаў Насевіч]]. [http://vn.belinter.net/vkl/29.html Тэрыторыя, адміністрацыйны падзел] // {{Літаратура/ЭВКЛ|1к}} С. 34—39.</ref>.
== Асноўныя падзеі ==
* [[14 стагодзьдзе|XIV]]—[[16 стагодзьдзе|XVI]] стст.: Ашмянская воласьць часам звалася паветам.<ref name="evkl">[[Герман Брэгер]]. Ашмянскі павет // {{Літаратура/ЭВКЛ|1к}} С. 269</ref>
* [[1565|1565/66]]: утварэньне Ашмянскага павету ў выніку адміністрацыйна-тэрытарыяльнай рэформы ў [[ВКЛ|Вялікім Княстве Літоўскім]] на аснове Ашмянскага намесьніцтва.
* [[1655]]—[[1660]]: знаходзіўся пад [[Масковія|маскоўскай]] акупацыяй, за гэты час была ўшчэнт разбураная гаспадарка павету, а яго насельніцтва скарацілася на палову.<ref name="evkl"/>
* [[1662]]: сойм [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай Абодвух Народаў]] вызваліў увесь Ашмянскі павет ад выплаты пратэрмінаваных падаткаў.<ref name="westki">[http://www.westki.info/artykuly/3729/xvii-stahoddzie-praciah-2 XVII стагоддзе (працяг 2)] // Францішак Сяліцкі. Даўгінаўска–Будслаўска–Крывіцкі рэгіён на даўняй Віленшчыне / Пераклад Міхася Гіля. — Ўроцлаў, 1989.</ref>
* [[1791]]: паводле [[Канстытуцыя 3 траўня|Канстытуцыі 3 траўня]] быў вылучаны [[Завілейскі павет]] з цэнтрам у [[Паставы|Паставах]].<ref>[[Вячаслаў Насевіч]]. [http://vn.belinter.net/vkl/29.html Тэрыторыя, адміністрацыйны падзел] // {{Літаратура/ЭВКЛ|1к}} С. 34—39.</ref>
* [[1793]]: па [[другі падзел Рэчы Паспалітай|другім падзеле Рэчы Паспалітай]] да павету далучылі ўсходнюю частку Менскага павету ў міжрэччы Бярэзіны зь мястэчкамі [[Налібакі]] і [[Дзераўная]].
* [[1795]]: у выніку [[Трэці падзел Рэчы Паспалітай|трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай]] апынуўся ў складзе [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]].
 
* [[1793]]: паПа [[другі падзел Рэчы Паспалітай|другім падзеле Рэчы Паспалітай]] ([[1793]]) да паветуАшмянскага далучылі ўсходнюю частку Менскага павету ў міжрэччы Бярэзіны зь мястэчкамі [[Налібакі]] і [[Дзераўная]]. У выніку [[Трэці падзел Рэчы Паспалітай|трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай]] ([[1795]]) тэрыторыя павету апынулася ў складзе [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]].
== Насельніцтва ==
У сяр. [[17 стагодзьдзе|XVII ст.]] налічваў 30 542 [[дым (адзінка падаткаабкладаньня)|дымоў]] і 244336 жыхароў.<ref>[http://jivebelarus.net/history/gistografia/unknown-war-1654-1667.html?page=14#lnk13 Насельніцтва Беларусі ў сярэдзіне ХVІІ ст. па паветах] // [[Генадзь Сагановіч|Г. Сагановіч]]. Невядомая вайна: 1654—1667. — Мн.: Навука і тэхніка, 1995. — 144 с. ISBN 5-343-01637-5</ref> На канец [[18 стагодзьдзе|XVIII ст.]] мелася каля 28 тыс. дымоў.
 
== Дэмаграфія ==
У Ашмянскім павеце пераважала дробная шляхта, нават існавала іранічнае выслоўе: «ашмянскі шляхціц: адна нага ў боце, другая ў лапці». Адначасова гэта быў самы шчыльназаселены павет Віленскага ваяводзтва.<ref name="westki"/>
У сяр. [[17 стагодзьдзе|XVII ст.]] налічваў 30 542 [[дым (адзінка падаткаабкладаньня)|дымоў]]. іПаводле 244336сучасных жыхароўпадлікаў, да [[Вайна 1654—1667 гадоў|Трынаццацігадовай вайны]] ([[1654]]—[[1667]]) колькасьць насельніцтва складала каля 214 тыс. чал., па вайне яно скарацілася да 99 тыс. чал.<ref>[http://jivebelarus.net/history/gistografia/unknown-war-1654-1667.html?page=14#lnk13 Насельніцтва Беларусі ў сярэдзіне ХVІІ ст. па паветах] // [[Генадзь Сагановіч|Г. Сагановіч]]. {{Літаратура/Невядомая вайна: 1654—1667. — Мн.: Навука і тэхніка, 1995. — 144 с. ISBN 5-343-01637-5|к}}</ref> На канец [[18 стагодзьдзе|XVIII ст.]] мелася каля 28 тыс. дымоў.
 
У Ашмянскім павеце пераважала дробная шляхта, нават існавала іранічнае выслоўе: «ашмянскі шляхціц: адна нага ў боце, другая ў лапці». АдначасоваАдначасна гэта быў самынайбольш шчыльназаселенызаселены павет Віленскага ваяводзтва.<ref name="westki"/>.
== Урадоўцы ==
[[Павятовы соймік]] праходзіў у Ашмяне, тамака ж месьціліся [[падкаморны суд|падкаморны суд]], склікалася [[паспалітае рушаньне]]. [[Земскі суд|земскі]] і [[гродзкі суд|гродзкі]] суды праходзілі ў Ашмянах і Мядзелі, з [[1775]] року — у Ашмянах і Паставах. Мясцовая шляхта абірала двух паслоў на [[вальны сойм]] і двух дэпутатаў у [[Вярхоўны трыбунал ВКЛ|Вярхоўны Трыбунал]].
 
== Геаграфія ==
На [[Гарадзенскі Сойм (1793) |Гарадзенскім сойме]] [[12 студзеня]].[[1793]] дзеля павелічэньня колькасьці сэнатараў ад [[Вялікае Княства Літоўскае|ВКЛ]] быў намінаваны [[кашталян]] шляхам павышэньня да кашталянскай годнасьці ашмянскага [[маршалак павятовы|павятовага маршалка]], якім на той момант быў [[Марцін Аскерка]]. Ён атрымаў прывілей 26.10.[[1793]], але ўжо ў канцы восені гэтага ж года ў выніку новай адміністратыўна-тэрытарыяльнай рэформы [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] ашмянская кашталянія была скасавана. У выніку ашмянскі [[кашталян]] захаваў свой тытул, але ўжо ня меў сэнатарскіх паўнамоцтваў.
У Ашмянскісклад паветАшмянскага павету уваходзілаўваходзіла тэрыторыя [[Ашмянскае староства|Ашмянскага гродавава]], [[Вялейскае староства|Вялейскага]], [[Губскае староства|Губскага]], [[Даўгеліскае староства|Даўгеліскага]], [[Дудзкае староства|Дудзкага]], [[Крэўскае староства|Крэўскага]], [[Маркаўскае староства|Маркаўскага]], [[Трабскае староства|Трабскага]]<ref>Powiat aszmianański // {{Літаратура/Геаграфічны слоўнік Каралеўства Польскага|5}} S. [http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geograficzny/Tom_V/338 338].</ref> і [[Мядзельскае староства|Мядзельскага]] старостваў і прылеглыя прыватнаўласьніцкія маёнткі.
 
Па станеСтанам на [[1790]] рок у складзе паветупавет налічваласяналічваў 17 местаў і мястэчак.
 
== Ураднікі ==
{{Асноўны артыкул|Старосты берасьцейскія}}
 
[[Павятовы соймік]] праходзіў у АшмянеАшмянах, тамака ж месьціліся [[падкаморны суд|падкаморны суд]], склікалася [[паспалітае рушаньне]]. [[Земскі суд|земскіЗемскі]] і [[гродзкі суд|гродзкі]] судыы праходзілі ў Ашмянах і Мядзелі, з [[1775]] року  — у Ашмянах і Паставах<ref>[[Аляксандар Каранеўскі]]. Ашмянскі павет // {{Літаратура/ЭГБ|1к}} С. 238.</ref>. Мясцовая шляхта абірала двух [[Пасол соймавы|паслоў]] на [[вальныВальны сойм]] і двух дэпутатаў уна [[ВярхоўныТрыбунал Вялікага трыбуналКняства ВКЛЛітоўскага|ВярхоўныГалоўны Трыбунал]].
 
На [[Гарадзенскі Сойм (1793) |Гарадзенскім сойме]] [[12 студзеня]].[[1793]] дзеля павелічэньня колькасьці сэнатараў ад [[Вялікае Княства Літоўскае|ВКЛ]] быў намінаваны [[кашталян]] ашмянскі шляхам павышэньня да кашталянскай годнасьці ашмянскагамясцовага [[маршалак павятовы|павятовага маршалка]], якім на той момант быў [[Марцін Аскерка]]. Ён атрымаў прывілей [[26 кастрычніка|26.10]].[[1793]], але ўжо ў канцы восені гэтагатаго ж годагоду ў выніку новайновая адміністратыўнаадміністрацыйна-тэрытарыяльнайтэрытарыяльная рэформырэформа [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] ашмянскаяскасавала кашталяніяашмянскую была скасаванакашталянію. У выніку ашмянскі, [[кашталян]] ашмянскі захаваў свой тытул, але ўжо ня меў сэнатарскіх паўнамоцтваў.
 
== Глядзіце таксама ==
Радок 92 ⟶ 96:
== Літаратура ==
* {{Літаратура/ЭВКЛ|1}}
* {{Літаратура/ЭГБ|1}}
* Powiat oszmianański // {{Літаратура/Геаграфічны слоўнік Каралеўства Польскага|5}} S. [http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geograficzny/Tom_V/338 338]
 
* Oszmiana // {{Літаратура/Геаграфічны слоўнік Каралеўства Польскага|7}} S. [http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geograficzny/Tom_VII/753 753]
{{Месты і мястэчкі гістарычнай Ашмяншчыны}}
 
[[Катэгорыя:Віленскае ваяводзтва]]