Сапегі: розьніца паміж вэрсіямі
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
д →Галерэя: пунктуацыя |
д стыль, артаграфія |
||
Радок 20:
== Паходжаньне ==
[[Файл:Sapiehi. Сапегі.jpg|міні|
Паводле радаводаў, складзеных ў 17—18 ст., паходжаньне Сапегаў выводзілася ад кашталяна троцкага [[Пунігайла|Пунігайлы]], нібыта сына [[Нарымонт Гедзімінавіч|Нарымонта Гедзімінавіча]], сын якога Сунігайла Пунігайлавіч быццам ахрысьціўся з імем Сямён. Гэтая генэалёгія засноўвалася на «''Historia Illustris domus Sapiehianae''» (Вільня, [[1724]]), панэгірычным творы [[Антоні Алаіз Міштольт|А. А. Міштольта]], на падставе якога Сапегі прэтэндавалі на тытул князёў. Аднак А. Банецкі, Ю. Вольф і У. Сямковіч у сваіх дасьледаваньнях паказалі, што Сапегі паходзяць ад [[Сямён Сапега|Сямёна Сапігі (Сапегі)]] (узгадваецца ў [[1440-я]]), пісара гаспадарскага пры [[Казімер Ягелончык|Казімеры Ягайлавічы]]. Нашчадкі ж гістарычнага [[Ян Сунігайла|Сунігайлы]], кашталяна троцкага, згодна з дасьледваньнямі У. Сямковіча ня мелі нічога агульнага з Сапегамі.
Радок 29:
=== [[15 стагодзьдзе|15]]—[[16 стагодзьдзе|16]] ст. ===
[[Сямён Сапега]] меў 4 сыноў, зь якіх [[Багдан Сапега|Багдан]] і [[Іван Сапега|Іван (Івашка)]] зрабіліся пачынальнікамі 2 галоўных лініяў роду — чарэйска-ружанскай і
[[Файл:Leŭ Sapieha. Леў Сапега (1833).jpg|міні|[[Леў Сапега]] — найвыбітнейшы прадстаўнік роду Сапегаў]]
Радок 35:
Багдан Сямёнавіч (да [[1450]] — пасьля [[1512]]) праз шлюб з князёўнай з [[Друцкія-Сакалінскія|Друцкіх-Сакалінскіх]] атрымаў мацярынскія маёнткі сваёй жонкі: Чарэю ў Лукомскім княстве, Белую (сучасны Лепель) на Полаччыне, Тухачоў пад Віцебскам — пазьнейшае ядро ўладаньняў Сапегаў.
Іван (Івашка) Сямёнавіч (каля [[1450]]—[[1517]]) як і бацька, зрабіў кар’еру ў якасьці пісара гаспадарскага, потым сакратара. Выконваючы шэраг пасольскіх і іншых дыпламатычных даручэньняў, ён атрымаў за службу шмат наданьняў, зь якіх найбуйнейшымі былі [[Друя]], [[Іказьнь (вёска)|Іказьнь]] і Пагост на Браслаўшчыне, [[Боткі]] на Падляшшы, [[
Да 2-й паловы 16 ст. Сапегі не вылучаліся сярод іншай шляхты ні высокімі пасадамі, ні асаблівым багацьцем. Але прадстаўнікі абедзьвюх галін (асабліва старэйшай — чарэйскай) пашыралі свае ўладаньні. Іван Багданавіч і яго сын Іван праз шлюбы і выслугі набылі Палону, Лемніцу і Астроўну ў [[Віцебскае ваяводзтва|Віцебскім ваяводзтве]], вялікую частку спадчыны князёў Друцкіх (Талачын і Старасельле каля Друцку, Горы і Горкі за Дняпром, Дзярэчыя Лукі на Віцебшчыне каля сучаснага Суража і інш.), Ляйпунікі ў Літве. Януш Багданавіч праз шлюб з княжной Крошынскай атрымаў Лунна на Гарадзеншчыне. Прадстаўнік малодшай —
[[Файл:Sapieha Castle in Vysokаje, N. Orda.jpg|міні|Замак Сапегаў у [[Высокае|Высокім]]]]
Узвышэньне роду зьвязваецца зь дзейнасьцю [[Леў Сапега|Льва Сапегі]], які на працягу свайго жыцьця займаў ледзь не ўсе найважнейшыя пасады ў дзяржаве — быў падканцлерам, канцлерам, вялікім гетманам, ваяводам віленскім. Спачатку перайшоўшы з праваслаўя ў кальвінізм, Леў Сапега пазьней прыняў каталіцтва, адным з прыхільнікаў караля Жыгімонта Вазы, пры якім асабліва ўзмацнілася Контррэфармацыя. Багацьці яго няўхільна пашыраліся; да бацькоўскай і мацярынскай спадчыны Леў далучыў [[Ласосін]], [[Ружаны|Ружану]] і [[Зэльва|Зэльву]] на Слонімшчыне, [[Асьвея|Асьвею]] і [[Бешанковічы]] на Полаччыне, [[Бялынічы]], [[Цяцерын]] і [[Круглае]] ў [[Аршанскі павет|Аршанскім павеце]], частку ўладаньняў князёў Лукомскіх, [[Зьдзецел|Зьдзецел (Дзятлава)]] на Новагародчыне, [[Чарнобыль]] на Кіеўшыне і шмат больш дробных уладаньняў. Ён жа выкупіў [[Іказьнь (вёска)|Іказьнь]] і Друю ў нашчадкаў
=== [[17 стагодзьдзе|17]]—[[18 стагодзьдзе|18]] ст. ===
Радок 54:
Пасьля абраньня ў [[1697]] саксонскага кюрфюрста Аўгуста Моцнага каралём польскім і вялікім князем літоўскім К. Я. Сапега павёў курс на аддзяленьне Вялікага Княства ад Кароны з мэтаю захапіць вялікакняскую ўладу. [[14 верасьня]] [[1700]] імпэратар [[Леапольд I]], каб узмацніць свой уплыў у [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]], надаў прадстаўнікам чарэйска-ружанскай лініі роду Сапегаў тытул князёў Свяшчэннай Рымскай імпэрыі. Маючы войска ў 9 тыс. наёмнікаў, Казімер Ян Сапега быў блізкі да сваёй мэты — толькі ўзброеная кааліцыя [[Караль Станіслаў Радзівіл (канцлер вялікі літоўскі)|Караля Станіслава Радзівіла]], князёў Агінскіх, Вішнявецкіх і іншых магнатаў, пачаўшы супраць Сапегаў сапраўднаю грамадзянскую вайну, здолела перамагчы іх у [[бітва пад Алькенікамі|бітве пад Алькенікамі]] ([[1700]]) на поўдзень ад [[Вільня|Вільні]]. Пасьля гэтага Сапегі перайшлі на бок швэдзкага караля Карла XII у часе [[Паўночная вайна|Паўночнай вайны]] ([[1700]]—[[1721]]) і падтрымалі караля [[Станіслаў Ляшчынскі|Станіслава Ляшчынскага]] — швэдзкага вылучэнца на сталец Рэчы Паспалітай. Шляхта працягвала ваяваць супраць Сапегаў і склала з маскоўскім царом [[Пётар I|Пятром I]] дамову пра расейскую вайсковую і грашовую дапамогу ([[Сандамірская канфэдэрацыя]]). Тады Сапегі пайшлі нават на стварэньне казацка-сялянскіх атрадаў на чале з Юрэвічам, Більдзюкевічам і Хмарай, яны дзейнічалі супраць шляхты ва ўсходняй частцы Беларусі (пад Дуброўнай, Галоўчынам, Быхавам). У [[1702]] гэтыя атрады былі разьбітыя. У [[1704]] расейская армія ачысьціла цэнтральную частку Вялікага Княства Літоўскага ад швэдзкіх і сапегаўскіх атрадаў. Але ўжо ў [[1707]] Казімер Ян Сапега дамогся поўнай амністыі і ў далейшым быў ваяводам віленскім і гетманам да канца жыцьця. Пасьля Паўночнай вайны палітычны ўплыў Сапегаў значна паменшыўся, аднак яны па-ранейшаму атрымлівалі галоўныя пасады ў цэнтральнай і мясцовай адміністрацыі Вялікага Княства. Нашчадкі К. Я. Сапегі адышлі ў цень у параўнаньні зь нясьвіскай галіной Радзівілаў і князямі Агінскімі.
Малодшая —
{{Панарама|Ruzhany zamok panorama.jpg|1100px|<center>Панарама руінаў [[Палац Сапегаў (Ружаны)|палаца Сапегаў]] у [[Ружаны|Ружанах]]</center>}}
| |||