Таварыства філяматаў: розьніца паміж вэрсіямі

'''Тавары́ства філяма́таў''' (ад [[грэцкая мова|грэцкага]] «аматары навук») — таемнае патрыятычнае і асьветніцкае аб’яднаньне студэнтаў [[Віленскі ўнівэрсытэт|Віленскага ўнівэрсытэту]], якое дзейнічала ў [[1817]]—[[1823]] гадох. За ўвесь час свайго існаваньня ў таварыства ўваходзіла дзевятнаццаць чалавек<ref>{{Кніга|аўтар = [[Кастусь Цьвірка|Цьвірка К.]]|частка = Песня з Наваградчыны|загаловак = Наваградскі замак: Творы|арыгінал = |спасылка = |адказны = Уклад., пер. польскамоўн. твораў, прадм. і камент. К. Цвіркі|выданьне = |месца = Мінск|выдавецтва = [[Мастацкая літаратура (выдавецтва)|Мастацкая літаратура]]|год = 1989|том = |старонкі = 9|старонак = 327|сэрыя = |isbn = 5-340-00171-7|наклад = }}</ref>.

Увосені [[1817]] году два студэнты [[Віленскі ўнівэрсытэт|Віленскага ўнівэрсытэту]], [[Тамаш Зан]] ([[1796]]—[[1855]]) і [[Адам Міцкевіч]] ([[1798]]—[[1855]]), вырашалі заснаваць таемнае студэнцкае таварыства, каб аб’яднаць найбольш блізкіх сяброў, якія цікаваліся [[літаратура]]й, [[філязофія]]й і іншымі навукамі. Мэтаю згуртаваньня была ўзаемадапамога ў паглыбленьні адукацыі, творчае удасканальваньне і грамадзкая праца дзеля «роднага краю» — колішніх земляў [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]]<ref name=knihazbor>{{Кніга|аўтар = [[Кастусь Цьвірка|Цьвірка К.]]|частка = Паданне пра філаматаў, або Доля аднаго пакалення|загаловак = Філаматы і філарэты|арыгінал = |спасылка = http://bk.knihi.com/filamaty/filamaty0.html|адказны = Укладанне, пераклад польскамоўных твораў, прадмова, біяграфічныя даведкі пра аўтараў і каментарыі [[Кастусь Цьвірка|К. Цьвіркі]],|выданьне = |месца = Мн.|выдавецтва = |год = 1998|том = |старонкі = 8—13|старонак = 400|сэрыя = Беларускі кнігазбор|isbn = |наклад = }}</ref>. Крыху ў жартаўлівай форме сябры напісалі статут арганізацыі, дзе выклалі свае ўяўленьні пра характар таварыства. Гэты дакумэнт яны далі на агляд свайму сябру [[Юзэф Яжоўскі|Юзэфу Яжоўскаму]], дасьведчанаму ў філязофскіх і філялягічных навуках студэнту. Ён надаў статату больш сур’ёзнасьці і пагадзіўся узначаліць арганізацыю<ref name=knihazbor/>.

[[4 лістапада]] [[1817 год]]у ў згуртаваньне прымаюцца [[Францішак Геранім Малеўскі|Францішак Малеўскі]] і Зыгмунт Навіцкі, якіх рэкамэндаваў [[Адам Міцкевіч]]. Праз тры дні ўступае [[Юзэф Кавалеўскі]]. [[16 красавіка]] [[1818 год]]у паводле выдатнай рэкамэндацыі Адама Міцкевіча ў Таварыства залічаецца [[Ян Чачот]] і сёлета ж — Тэадор Лазінскі. У [[1819 год]]зе згуртаваньне папоўнілі Дзіянісі Хлявінскі, Дамінік Ходзька, Казімер Пясецкі, [[Ігнат Дамейка]], Ян Сабалеўскі і [[Міхал Рукевіч]]. У [[1820 год]]зе ў Таварыства прыйшоў Вінцэнт Будрэвіч, а вясной [[1822 год]]у — Станіслаў Казакевіч. У [[1821 год]]зе з Таварыства былі выключаныя Бруна Сухецкі, Эразм Палюшынскі і Зыгмунт Навіцкі<ref name=knihazbor/>.

[[Файл:House_wherein_Adomas_Mickevičius_was_imprisoned,_Vilnius.jpg|міні|''Мэмарыяльная табліца на будынку базыльянскага кляштара Сьв. Троіцы'']]

Тое ж тычыцца і даччынага [[Таварыства філярэтаў]], якое складала моладзь 17—25 гадоў, што былі выхадцамі зь земляў колішняга [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]]. Са 135 чалавек, дапытаных камісіяй Мікалая Навасільцава, зь [[Беларусь|Беларусі]] ([[Віленская губэрня|Віленская]], [[Гарадзенская губэрня|Гарадзенская]], [[Магілёўская губэрня|Магілёўская]], [[Менская губэрня|Менская губэрні]] і [[Беластоцкая вобласьць|Беластоцкая вобласць]]) было 113 чалавек. З [[КаралеўстваЦарства Польскае|Каралеўства Польскага]] — усяго 6, з [[Украіна|Украіны]], пераважна з [[Валынь|Валыні]] — 16<ref name=knihazbor>{{Кніга|аўтар = |частка = |загаловак = Філаматы і філарэты|арыгінал = |спасылка = http://bk.knihi.com/filamaty/filamaty0.html|адказны = Укладанне, пераклад польскамоўных твораў, прадмова, біяграфічныя даведкі пра аўтараў і каментарыі [[Кастусь Цьвірка|К. Цьвіркі]],|выданьне = |месца = Мн.|выдавецтва = |год = 1998