Каталіцтва: розьніца паміж вэрсіямі

Змесціва выдалена Змесціва дададзена
Няма апісаньня зьменаў
вікіфікацыя, {{Зноскі}}, артаграфія
Радок 1:
'''Каталіцтва''' ({{мова-la|Catholica}} ад {{мова-el|Καθολικη|скарочана}}  — «паўсюдная»)  — найбуйнейшая па лікулікам вернікаў [[хрысьціянства|хрысьціянская]] канфэсія. Налічвае каля 1 098 366 000 вернікаў. Паводле навукі Каталіцкай Царквы  — гэта бачная супольнасьць ахрышчаных людзей, якія зьяднаныя вызнаньнем адной веры і імкненьнем да адной духоўнай мэты, якую (Царкву) заснаваў [[Ісус Хрыстос]] падчас свайго знаходжаньня на зямлі для працягу выконваньня Свайго заданьня, каб ажно пакуль сьвет існуе праз Царкву людзі атрымоўвалі плады [[Адкупленьне|Адкупленьня]], зьдзейсьненага на Крыжы. Паводле волі Ісуса Хрыста, Заснавальніка і Галавы Каталіцкай Карквы, кіраваць ёй павінныя [[Апосталы]] з [[Апостал Пётар|Пятром]] начале і іх наступнікі. [[Папа Рымскі]] ці [[Біскуп]] [[Рым]]у  — цяпер [[Бэнэдыкт XVI]]  — як наступнік сьв. ап. Пятра, мае ў [[Каталіцкая Царква|Каталіцкай Царкве]] найвышэйшую, поўную, яму ўласьцівую і беспасярэднюю ўладу. Біскупы, як наступнікі Апосталаў, кіруюць [[Партыкулярная Царква|Партыкулярнымі Цэрквамі]] ў еднасьці зь Біскупам Рыму.
 
 
== Гісторыя ==
 
Гісторыя каталіцтва зьяўляецца часткай гісторыі хрысьціянства, якое да чацьвёртагачацьвертага стагодьдзя стварала пэўнае адзінства. У пачатку пятага стагодьдзя тэрмін каталіцтва або заходняе хрысьціянства пачалі выкарыстоўваць адносна хрысьціянаў у заходняй частцы [[Рымская імпэрыя|Рымскай іпмэрыі]]. Павольна павялічвалася розьніца паміж хрысьціянствам на Усходзе і на Захадзе. У [[1054]] годзе адбыўся [[Раскол хрысьціянскай царквы 1054 года|канчатковы падзел]] паміж усходнім ([[праваслаўе|праваслаўным]]) хрысьціянствам і заходнім (каталіцкім).
Павольна павялічвалася розьніца паміж хрысьціянствам на Усходзе і на Захадзе. У [[1054]] годзе адбыўся [[Раскол хрысьціянскай царквы 1054 года|канчатковы падзел]] паміж усходнім ([[праваслаўе|праваслаўным]]) хрысьціянствам і заходнім (каталіцкім).
 
== Навучаньне ==
Дагматыка каталіцкай веры сфармавалася ў так званых вызнаньнях веры (сымбалі веры, Credo), і рашэньнях сабораў Касьцёла, якія праходзілі да схізмы [[1054]]  г., і пазьней, якія склікаў [[Папа Рымскі]]. Сам Касьцёл, надзяляе пільную ўвагу навучаньню вернікаў, гэтай справе служаць пропаведзі, адукацыя і катэхізацыя вернікаў. Навучаньне каталіцкай веры выкладаецца ў [[Катэхізіс]]ах. Сымбаль веры зьяўляецца самай асновай дагматыцы. Саміх Сымбаляў веры ёсьць некалькі, але два зь іх  — Апостальскі сымбаль веры і Нікеа-канстанцінопальскі  — займаюць найбольш значныя месцы. Ніжэй падаюцца іх тэксты.
 
'''Апостальскі сымбаль веры.'''
Радок 14 ⟶ 12:
 
'''Нікеа-канстанцінопальскі сымбаль веры.'''
Веру ў адзінага Бога, Айца ўсемагутнага, Стварыцеля неба і зямлі, усяго бачнага і нябачнага. І ў адзінага Пана Езуса Хрыста, Сына Божага Адзінароднага, з Айца народжанага перад усімі вякамі; Бога ад Бога, Сьвятло ад Сьвятла, Бога сапраўднага ад Бога сапраўднага, народжанага, не створанага, адзінасутнага Айцу, празь якога ўсё сталася. Ён дзеля нас, людзей, і дзеля нашага збаўленнязбаўленьня зышоў з неба. І ўцелавіўся ад Духа Сьвятога з Дзевы Марыі, і стаўся чалавекам. Укрыжаваны таксама за нас пры Понцкім Пілаце, быў замучаны і пахаваны. І на трэці дзень уваскрос паводле Пісаньня, і ўзышоў на неба, сядзіць праваруч Айца. І зноў прыйдзе ў хвале судзіць жывых і памерлых, і Яго Валадарству не будзе канца. Веру ў Духа Сьвятога, Пана і Жыватворцу, які з Айца і Сына паходзіць; якому разам з Айцом і Сынам належыць пакланеньне і хвала; які прамаўляў праз прарокаў. Веру ў адзіны сьвяты каталіцкі і апостальскі Касьцёл. Вызнаю адзіны хрост для адпушчэньня грахоў і чакаю ўваскрашэньня памерлых і жыцьця вечнага ў будучым сьвеце. Амэн.
 
''Заўвага 1''  — Гэтыя два сымбалі веры прымаюць таксама праваслаўныя і некаторыя пратэстанты, але праваслаўныя вераць, што Дух Сьвяты паходзіць толькі ад Бога Айца, а не ад Бога Айца і Бога Сына (Filioque).
 
=== Крыніцы веры ===
Вышэйшым аўтарытэтам у справах веры зьяўляецца Сьвятое Пісаньне ([[Біблія]]) і Сьвятая Традыцыя. Выражэньнем веры ў каталіцтве зьяўляюцца выразы, што перадаюць яе зьмест і якія падаюцца Каталіцкім Касьцёлам (дагматы, дагматычныя дэфініцыі). Такія выразы зьместу веры абвяшчаюцца на паўсюдных саборах або [[Папы рымскія|Папам Рымскім]].
Папа Рымскі, калі навучае ўрачыста як пераемнік апостала Пятра (ex cathedra) не памыляецца ў пытанняхпытаньнях веры і маралі (беспамылковасцьбеспамылковасьць Папы, бязгрэшнасцьбязгрэшнасьць Папы).
 
=== Вера і сьветапогляд ===
Каталіцкі Касьцёл вучыць, што чалавек можа пазнаць Бога ўласным розумам, але гэта пазнаньне датычыць больш самога факту існаваньня Бога. Розум жа, «асвечаны верай», з дапамогай асаблівага божага дару можа пазнаць натуру Бога. У пазнаньні Бога і дагматаў веры дапамагае божае аб'яўленьнеаб’яўленьне. Чалавечы розум мае абмежаваныя магчымасьці, таму ў поўні пазнаць Бога немагчыма.
Як і іншыя хрысьціяне, каталікі вераць у аднаго Бога ў трох асобах (Найсьвяцейшая [[Тройца]]): Бог Айцец, Сын Божы (Езус Хрыстус, і Дух Сьвяты. Бог зьяўляецца усемагутным стваральнікам [[Сусьвет]]у з нічога, усяго матэрыяльнага і нематэрыяльнага. Бог стварыў і чалавека  — вяршыню ўсяго стварэньня. Чалавек складаецца з цела і душы. Душа чалавека несьмяротная і паклікана Богам існаваць на яго падабенства (на вобраз Бога). Разам з тым, Бог стварыў сьвет духаў  — [[анёл]]аў. Некаторыя анёлы паўсталі супраць волі Бога і сталі дзейнічаць яму насуперак ([[д’ябал]], [[сатана]]). Першыя людзі  — [[Адам (біблейскі гэрой)|Адам]] і [[Ева (біблейская гэраіня)|Ева]]  — пад уплывам д'яблад’ябла не паслухаліся Божых загадаў  — учынілі [[першародны грэх]]. Вынікі гэтага ўчынку перайшлі на ўсіх людзей: пазбаўленьне першаснай справядлівасьці і сьвятасцісьвятасьці, аслабленасьць чалавечай натуры («выгнаньне з раю»). Пасьля Адама і Евы, кожны чалавек носіць на сабе знак перашароднага граху, які можа быць змыты на хросцехросьце.
Сын Божы (Езус Хрыстус) стаўся чалавекам (уцелавіўся) і памёр на крыжы, каб людзям вярнуць страчаны стан неба (раю). Хрыстос быў пачаты Духам Сьвятым і нарадзіўся ў часе з [[Дзева Марыя|Дзевы (Панны) Марыі]]. Разам з тым, ён існаваў адвечна. Праз свае дабравольныя пакуты і крыжовую сьмерць, а таксама праз уваскрасеньне зь мёртвых, Хрыстос зрабіў справу адкупленьня. У выніку гэтай справы людзі вызваліліся ад грахоў і іх наступстваў.
Хрыстос мае дзве натуры  — боскую і чалавечую. Ён адзінасутны Богу-Айцу ў бостве і людзям у чалавецтве. Аднак, у адрозненьніадрозьненьні ад любога чалавека, Хрыстос не мае ніводнага граху.
Маці Хрыста  — Марыя пры сваім зачацьці не мела першароднага граху. Дагмат аб беззаганным зачацьці Марыі адсутнічае ў праваслаўі. Марыя захавала дзявоцтва да канца жыцьця. Пасьля яго заканчэньня яна з целам і душой была ўзята на неба (да раю). Як маці Бога, Марыя займае выключнае месца сярод сьвятых, таму яе называюць найсьвяцейшая.
Каталіцкі Касьцёл вучыць, што на працягу гісторыі чалавецтва адбываецца змаганьне з сіламі зла. Каб заставацца добрым, кожнаму чалавеку патрэбна дапамога  — божая ласка. Гэтую ласку для людзей выслужыў Хрыстос. Існуе два кшталты ласкі  — дзейсная ласка і асьвячальная (пастаянная) ласка. Пастаянная ласка  — гэта пастаянная накіраванасьць жыць і дзейнічаць так, як гэтага жадае Бог. Дзейсная ласка дапамагае пры навяртаньні або асвячэньні. Грэх  — гэта сьвядомае і дабравольнае парушэннепарушэньне божых загадаў. Чалавек, які робіць цяжкі грэх, страчвае асьвячальную ласку. Калі ён памрэ ў такім стане, то трапіць у [[пекла]], таму такія грахі яшчэ называюць сьмяротнымі. Вярнуць асвячальную ласку пасляпасьля цяжкага граху можна праз сакрамэнт [[споведзь|споведзі]]. Ад няцяжкіх грахоў можна ачысціццаачысьціцца як на споведзі, так і праз сьвятую камунію (прычашчэннепрычашчэньне, гл. [[эўхарыстыя]]). Прабачэньне грахоў і вызваленьне ад іх называецца апраўданьнем чалавека. Каталіцкае вучэньне аб апраўданьні моцна адрозніваеццаадрозьніваецца ад пратэстанцкіх.
 
=== Сакрамэнты ===
[[ImageФайл:Fractio-panis1.JPG|thumbміні|right210пкс|210px|ПрыгатаваннеПрыгатаваньне дароў падчас [[Эўхарыстыя]].<ref>[http://www.acbc.catholic.org.au/documents/200707031933.pdf General Instruction of the Roman Missal,] 321.</ref>]]
 
Божую ласку можна атрымаць праз сакрамэнты (таямніцтвы). У каталіцтве, як і ў праваслаўі, прыняты сем сакрамэнтаў: хрост (хрышчэннехрышчэньне), канфірмацыя (алеепамазаньне, бежмаваньне), эўхарыстыя, пакаяньне і паяднаньне (споведзь), намашчэньне хворых, сьвятарства, сужэнства. Пры гэтым хрост зьяўляецца першым сакрамэнтам, прыняцьце якога дазваляе прымаць іншыя і робіць чалавека хрысьціянінам. Асаблівае месца ў каталіцтве займае культ эўхарыстыі (сьвятая Імша, сьвятая Камунія, Прычасьце, Найсьвяцейшыя цела і кроў Хрыста, Божае цела, адарацыя найсьвяцейшага сакрамэнту). Эўхарыстыя зьяўляецца вяршыняй і крыніцай хрысьціянскай рэлігіі.
 
=== Месца людзей ды іх абавязкі ===
Усе людзі пакліканы да сьвятасці сьвятасьці — поўні хрысціянскагахрысьціянскага жыцьця і дасканалай любові дзякуючы нормаў паводзін, якія зьмешчаны ў божых запаведзях (дэкалогдэкалёг, дзесяць запаведзяў). Сьвятасць Сьвятасьць — гэта прысьвячэньне сябе целам і душой справе Божай славы і служэньню бліжняму, праз выконваньне божай волі.
Душа чалавека пасьля сьмерці трапляе ў неба ([[рай]]) або [[пекла]], у залежнасьці ад таго, як пражыў сваё жыцьцё кожны канкрэтны чалавек. Душы, якія памерлі ў стане асьвячальнай ласкі, але не гатовы трапіць у рай, перш, чым там апынуцца, праходзяць ачышчэннеачышчэньне ў чысцы ([[чысцецчысьцец]]). Дактрына аб чысцы адсутнічае ў праваслаўных хрысьціянаў. Калі Хрыстос прыйдзе другі раз на зямлю (парузія), адбудзіцца апошні суд і людскія целы ўваскроснуць. Паводле гэтага суда Езус аддасцьаддасьць кожнаму чалавеку паводле яго справаў і па яго прыняццю або адкіданнюадкіданьню ласкі (пар. Катэхізіс Каталіцкага Касьцёла параграф 682). Душы, што памёрлі ў стане сьмяротнага граху, будуць вечна пакутаваць у пекле. Душы ў небе (раі) будуць вечна шчаслівыяшчасьлівымі.
 
=== Арганізацыйная структура ===
 
Католікі вызнаюць, што ўсе Касьцёлы суі юрыс зьвязаны адзінствам паміж сабою і ззь біскупам Рыма (Папам Рымскім), а кожны сябра Каталіцкага Касьцёла праз хрост належыць да ўсяго Каталіцкага Касьцёла, і да канкрэтнага Касьцёла суі юрыс.
 
Каталіцкі Касьцёл вучыць, што яго кіраўніком (галавой) зьяўляецца Хрыстос, якога бачным намесьнікам і наступнікам апостала Пятра зьяўлаецца біскуп Рыма ([[Папы рымскія|Папа Рымскі]]).
Радок 48 ⟶ 46:
Папа Рымскі выбіраецца калегіяй кардыналаў на [[канклаў|канклаве]]. Папа мае найвышэйшую ўладу, зьяўляецца кіраўніком горада-дзяржавы [[Ватыкан]].
 
Іншыя біскупы, якія знаходзяцца ў лучнасьці ззь біскупам Рыма, утвараюць калегію біскупаў  — другі ўзровень кіраваньня ў Каталіцкім Касьцёле. Калегія біскупаў лічыцца спадкаемніцай групы дванаццаці апосталаў Езуса Хрыста. Сваю ўладу калегія біскупаў выконвае толькі ў лучнасьці пад кіраўніцтвам папы рымскага. Выкананьне гэтай улады адбываецца: у сусьветных саборах, што склікаюцца папам; праз калегіяльныя дарадчыя органы біскупа Рыма; Рымскую курыю. Найвышэйшую ўладу каталіцтва называюць яшчэ Апостальскай сталіцай.
 
Каталіцкі Касьцёл складаецца ззь мясцовых (партыкулярных) Касьцёлаў (цэркваў). Прадстаўнікамі папы рымскага ў мясцовых Касьцёлах у розных краінах, тэрыторыях і арганізацыях з'яўляюццазьяўляюцца легаты (апостальскія нунцыі, пранунцыі, інтэрнунцыі, апостальскія дэлегаты).
 
Мясцовыя Касьцёлы (цэрквы) складаюцца з [[дыяцэзія|дыяцэзійдыяцэзіяў]] або [[архідыяцэзія|архідыяцэзійархідыяцэзіяў]] (дыяцэзійдыяцэзіяў вышэйшага ўзроўню); ва ўсходніх каталіцкіх цэрквах прынята назва [[епархія]] і [[архіепархія]] адпаведна. Гэта сталыя і звычайныя адміністрацыйныя адзінкі Каталіцкага Касьцёла. З дыяцэзіямі (архідыяцэзіямі) маюць роўныя правы: тэрытэрыяльная пралатура, тэрытэрыяльнае абацтва, апостальскі вікарыят і апостальская прэфектура, апостальская адміністратура, ва ўсходніх каталіцкіх цэрквах  — [[экзархат]]ы. Функцыю дыяцэзіі выконвае, таксама, вайсковы ардынарыят.
 
Кіраўніком мясцовага Касьцёла (мясцовай Царквы) зьяўляецца дыяцэзіяльны (епархіяльны) біскуп або зраўнаны з ім іерарх (пралат, тэрытэрыяльны [[абат]], апостальскі адміністратар, вайсковы ардынарый; ва ўсходніх цэрквах  — экзарх). Дыяцэзіяльны біскуп можа мець так званага біскупа-каад'ютаракаад’ютара (г. зн. біскупа, які мае права спадкаемнасьці) і дапаможнага біскупа (аднаго або некалькіх).
 
У кіраваньні мясцовымі Касьцёламі біскупам дапамагаюць: сьвятарская рада, калегія дарадцаў (кансултараў), рада эканамічных спраў, душпастырская рада, дыяцэзіяльны сінод (ва ўсходніх каталіцкіх цэрквах  — епархіяльны канвэнт), капітулы канонікаў, дыяцэзіяльная курыя.
 
Мясцовыя Касьцёлы складаюцца з [[парафія|парафійпарафіяў]] (прыходаў, парохійпарохіяў)  — пастаянных супольнасьцейсупольнасьцяў вернікаў акрэсленайакрэсьленай тэрыторыі. Кіраўніком парафіі зьяўляецца пробашч (настаяцель), якому можа дапамагаць вікарый або некалькі вікарыяў. Пробашчаў і вікарыяў прызначае дыяцэзіяльны біскуп. Яны належаць да другой (пасьля біскупаў) ступені сьвятарства  прэзбітэраўпрэзьбітэраў ([[ксёндз|ксяндзоў]]). У выкананьні сваіх функцыйфункцыяў ім дапамагаюць дыяканы  — прадстаўнікі трэцяй (ніжэйшай) ступені сьвятарства.
 
Некалькі суседніх парафійпарафіяў могуць быць аб'яднаныяаб’яднаныя ў дапаможныя структуры  — дэканаты (раённыя вікарыяты). Кіраўніком такой структуры зьяўляецца дэкан (раённы вікарый, протапрэзбітэр), звычайна ім зьяўляецца пробашч адной з парафійпарафіяў, што ўваходзяць у дадзены дэканат і які зьяўляецца заслужаным сьвятаром.
 
Апрача парафійпарафіяў існуць асобныя цэнтры душпастырства (арганізацыі кіраваньня вернікаў) і рэктараты. Таксама асобна ад парафійпарафіяў служаць [[капэлан]]ы (апека над вязьнямі, хворымі, эмігрантамі, ваеннымівайскоўцамі, спартсменаміспартоўцамі і інш.).
 
Некалькі мясцовых Касьцёлаў утвараюць наддыяцэзіяльныя структуры: мітраполіі (Касьцёльныя правінцыі), Касьцёльныя рэгіёны і Канфэрэнцыі біскупаў. На тэрыторыі Касьцёльных правінцый могуць склікацца правінцыяльныя сіноды. У вялікіх краінах некалькі мітраполіймітраполіяў могуць утвараць Касьцёльныя рэгіёны з уласнымі рэгіянальнымі канфэренцыямі біскупаў. Біскупы адной краіны звычайна складаюць Канфэренцыю біскупаў гэтай краіны.
 
Кананічныя законы для ўсходніх каталіцкіх цэркваў прадбачаць магчымасьць існаваньня схода біскупаў розных абрадаў.
 
У Каталіцкім Касьцёле можна выдзеліць шэсьць галоўных лацінскіх абрадавых традыцыйтрадыцыяў і пяць усходніх. Абрадам называюць асаблівы спосаб выражэньня каталіцкай веры супольнасьцю вернікаў, якіх яднае аднолькавая літургічная спадчына, а таксама тэалагічнае, духоўнае і дысцыплінарнае фарамаваньне ў канкрэтных гістарычных і культурных умовах. У рамках абрадавых традыцый у каталіцтве існуюць супольнасьці хрысьціян, называныя суі юрыс (па-лацінску sui iuris  — свайго законазакону), якія прызнаюць найвышэйшую ўладу Каталіцкага Касьцёла. Такіх супольнасьцейсупольнасьцяў на дадзены момант існуе 22.
 
Вось спіссьпіс Касьцёлаў (Цэркваў) суі юрыс:
 
Александрыйская традыцыя:
Радок 102 ⟶ 101:
== Глядзіце таксама ==
* [[Усходнія Каталіцкія Цэрквы]]
 
== Крыніцы ==
{{Зноскі}}
 
{{Накід:Рэлігія}}