Глухаў: розьніца паміж вэрсіямі
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
Няма апісаньня зьменаў |
→Література: вікіфікацыя |
||
Радок 51:
'''Глухаў''' ({{Мова-uk|Глухів}}) — горад на [[Севершчына|Севершчыне]] [[Украіна|Ўкраіны]], цэнтар [[Глухоўскі раён|Глухоўскага раёну]] [[Сумская вобласьць|Сумскай вобласьці]]. Разьмешчаны на рацэ Есмань. Плошча горада — 83,74 км ², насельніцтва — 35,8 тыс. чалавек (перапіс 2001). Сталіца Войска Запароскага працягу [[1708]]—[[1764]] гадоў і адміністрацыйны цэнтар Маларасейскай губэрні з [[1765]] па [[1773]] гады. Значны гістарычны цэнтар ўсходняга [[Палесьсе|Палесься]] і сучасны культурны цэнтар Украіны.
== Гісторыя ==
=== Сярэднявечча ===
Глухаў — адзін з самых старажытных гарадоў Украіны. Першае згадванне аб ім як аб горадзе Чарнігаўскага княства сустракаецца ў Іпацьеўскім летапісе за [[1152]]. Ускосныя гістарычныя крыніцы (царкоўная літаратура) згадваюць горад пад [[992]] годам, калі было створана Чарнігаўскую епархію і Глухаў увайшоў у яе склад. Першымі пасяленцамі тут былі паўночнікі, якія ў гэтых лясных і багністых месцах пакінулі пасля сябе Глухоўскай гарадзішча — VI—VIII стст.
Першым вядомым нам Глухоўскі князем у [[1247]] быў Сімяон Міхайлавіч, сын чарнігаўскага князя Міхаіла Ўсеваладавіча. Глухоўскі князям належалі шырокія зямлі паміж Глухаве і Новосиль, а таксама землі да поўначы ад наваселец Верхоречье Акі з гарадамі Мцэнск, Белеў, Варатынскім, Одоев (зараз Расія).
У сярэдзіне XIII ст. Глухаў захапілі татара-манголы.
У першай палове XIV ст. Літва далучыла Чарнігава-Северскую зямлю, куды ўваходзіў і Глухаў (існуе меркаванне, што гэта магло адбыцца [[1320]] адначасова з заваяваннем Вялікім літоўскім князем Гедымінам Кіева і левага берага Дняпра).
У [[1352]] горадам і краем пракацілася смертаносная хваля чумы. Мор на доўгія гады перакрэсліў перспектывы горада, ператварыўшы яго ў адно з шматлікіх паселішчаў, якія пераходзілі ад адной дзяржавы да іншага.
[[1503]] горад увайшоў да Маскоўскай дзяржавы.
Па ўмовах Деулинского перамір’я 1618 года, Глухаў адышоў да Рэчы Паспалітай. У гэты перыяд ён атрымаў Магдэбургскае права.
=== Новы час ===
З прычыны нацыянальна-вызваленчай вайны 1648—1654 гадоў Глухаў атрымаў статус сотенных горада Нежынскай палка. У 1663—1665 гг існаваў Глухоўскі полк на чале з палкоўнікамі Кірылам Гуляницким і Васілём Черкащеницею.
У студзені [[1664]] польска-татарская армія караля Яна II Казіміра пацярпела цяжкае паражэнне ад руска-казацкага гарнізона Глухава.
[[8 лютага]] [[1668]] маскоўскі ваявода Кологривов апавяшчаў з Глухава Шарамецьева, што з прыходам у горад 1500 конных і пешых запарожцаў глуховчане адразу ж сталі раіцца, як выгнаць царскіх ратнікаў. «Летапіс Самовидца» аб тым 1668 сведчыць: «таксама і ў прагаліне, Міргарад, Батурыне ваяводаў ўзялі, а людзей пры іх быўшы загубілі, а Сосніцкага і наўгародскага і стародубовского подостававшы ў замках прыступамі, запорозские казакі з мяшчан ўсіх пабілі».
У XVIII ст. Глухаў апынуўся ў цэнтры важнейшых гістарычных і палітычных падзей, звязаных з Паўночнай вайной (1700—1721). А палітычны сыход гетмана І. С. Мазепы ад рускага цара Пятра I заахвоціў апошняга на перанос сталіцы з Батурына ў Глухаў, які быў на грані з межамі тагачаснай Расіі. Пад ціскам цара Пятра новым гетманам абралі Івана Скарападскім.
У перыяд з 1708 года па 1764 горад быў сталіцай Гетманщины і стаў рэзідэнцыяй ўкраінскіх гетманаў. Дзмітрый Яварніцкі ў адной са сваіх прац прыводзіць радкі з даведкі, складзенай як водгук на просьбу запарожцаў 1746 да імператрыцы Лізаветы Пятроўны аб наданні ім артылерыі: "ліццё артилериы вырабляюць толькі Маларасійскай казакі, у горадзе Глухаве, пад глядзення вайсковай генеральнай канцылярыі на іх ўласным сродкі ".
У лютым [[1750]] на старшинской радзе ў Глухаве гетманам левабярэжная Украіны абралі Кірыла Разумоўская.
А ў канцы 1763 было прынята складзеную Кірылам Разумоўскі і старшыной запіску «Аб аднаўленні старажытных правоў Маларосіі». У адказ Кацярына II ухіліла К. Разумоўскай ад пасады гетмана і перадаў кіраванне Украіны другі Маларасійскай калегіі, «каб ўзрост і імя гетманаў знікла, ні токма б персона, якая была ўзведзена ў Тое годнасьць».
Пасля ліквідацыі Гетманскім дзяржавы ў 1764 годзе з часткі левабярэжная Украіны была створана 1765 Маларасійскай губерня з адміністрацыйным цэнтрам у Глухаве.
:{|
|style="background:#FFF8DC; font-style:italic;"|Менавіта ў гэты час, улетку 1765, ва Украіну прыйшла бульба, калі ў Глухаў з Пецярбурга даслалі інструкцыю аб вырошчванні земляных яблыкаў, гэта значыць, бульбы, а ўвосень — 12 пудоў насеннай бульбы.}}
|}
Пасля адмены палкавога і сотняў дзялення (1782) Глухаў стаў павятовым горадам.
Замест казацкіх ваенных сотняў 1784 сфармавалі Глухоўскі карабинерський полк (з 1796 г. — кирасирський). Глухоўскі кірасіры вызначыліся ць французска-рускай вайне 1812 г., асабліва ў бітве за Шевардинский рэдут пад Барадзіным.
[[1813]] полк узнагароджаны Георгіеўскімі штандарамі з надпісам «За адзнаку пры паразе і выгнанні непрыяцеля з межаў Расіі 1812»
У 40-я гады XIX ст. Глухаў, дзякуючы размяшчэнню на галоўным шляху паміж Кіевам і Масквой, заняў ключавыя пазіцыі ў гандлёвым справе. Горад стаў цэнтрам хлебнай гандлю ўсёй левабярэжная Украіны.
У другой палове XIX стагоддзя пачынаецца архітэктурнае і культурнае адраджэнне горада ў асноўным за кошт мясцовых мецэнатаў, перш за ўсё вядомага ўкраінскага сахарозаводчика Мікалая Арцём’евіч Цярэшчанка. Глухаў становіцца лепшым павятовым горадам Чарнігаўшчыны.
У [[1895]] годзе ў горад была пракладзена чыгунка, што палепшыла эканамічнае становішча горада, яго сувязь з іншымі раёнамі Украіны і Расіі.
=== Найноўшы перыяд ===
[[25 сьнежня]] [[1917]] года пачалася ўкраінскага-бальшавіцкая вайна. Трыццацітысячны руская армія пад кіраўніцтвам У. Антонава-Овсеенко чатырма групамі адправілася з Гомеля і Бранска на Украіну ў напрамках Чарнаўцы-Бахмач, Глухаў-Конотоп, Харкаў-Полтава-Лазовая. 19 студзеня 1918 г Бранская група захапіла Глухаў.
З 1920-х гадоў — горад становіцца акруговым і раённым цэнтрам Ноўгарад-Северскага акругі.
Галадамор 1932—1933 гадоў закрануў і Глухава. Тады, у 1932 годзе, у горадзе быў створаны гістарычны архіў, мэтай якога было ўпарадкаванне архіўных матэрыялаў і распаўсюджванне навукова-даследчай працы. А ў снежнi 1938 года адбылася перадача архіваў у НКУС.
У гады Другой сусветнай вайны, з 7 верасня 1941 па 1943 год, Глухаў быў акупаваны нямецкімі войскамі. Менавіта тут быў створаны партызанскі атрад, узначалены П. Кульбакі, які ўваходзіў у легендарнага злучэнні пад камандаваннем С. А. Ковпака. 30 ЖНІЎНЯ 1943 падчас Чарнігаўскай-Прыпяцкай аперацыі савецкія войскі адваявалі горад. Найменне Глухивских атрымалі 70-я гвардзейская стралковая дывізія, 226-я стралковая дывізія, 23-я танкавая брыгада, 1-я гвардзейская артылерыйская дывізія прарыву. З гэтай нагоды 1 верасня ў Глухаве святкуецца Дзень горада.
Глухаў быў адбудаваны на працягу 1943—1950 гг У 1950-х гг у горадзе развілася харчовая, лёгкая, перапрацоўчая прамысловасць і новыя галіны: электратэхнічная, машынабудаўнічая, электронная. У гэты перыяд насельніцтва Глухава імкліва расце.
У пачатку 1960-х гадоў у горадзе ствараецца воінская частка. А ўжо 1 студзені 1962 заступіў на баявое дзяжурства первый ракетны полк, узброены ракетным комплексам Р-14.
У пачатку 70-х гадоў пачалося актыўнае будаўніцтва новага мікрараёна на тэрыторыі былога садовага гаспадаркі «Трафіма сад».
Выхад Украіны са складу СССР азнаменавала закрыццё буйных прадпрыемстваў горада і арыентацыю на культурная спадчына.
[[1992]] года на дзяржаўным узроўні Глухаў адзначыў сваё тысячагоддзе.
1994 года ў горадзе створаны Дзяржаўны гісторыка-культурны запаведнік.
З прыходам новага стагоддзя ў Глухаве пачынаецца капітальны рамонт камунальнай гаспадаркі і рэстаўрацыя гісторыка-культурных аб’ектаў.
[[6 лістапада]] [[2008]] горад адсвяткаваў 300 гадоў з дня абвяшчэння яго сталіцай Гетманщины і левабярэжная Украіны.
[[17 верасень]] [[2010]] года ў рамках міжнароднага аўтапрабегу на рэтра аўтамабілях, які праходзіў па маршруце Санкт-Пецярбург — Масква — Кіеў, Глухаў наведалі прэзідэнты Украіны і Расіі, Віктар Януковіч і Дзмітрый Мядзведзеў. Мэтай візіту кіраўнікоў дзяржаў было ўмацаванне дружалюбных адносін брацкіх народаў.
== Архітэктура і помнікі ==
У XVIII ст. Глухаў быў своеасаблівай горадабудаўнічай лабараторыі, дзе распрацоўваліся і увасабляліся розныя праектныя рашэнні. Адбылося планіроўка крэпасці і абносяць цэнтра горада землянымі валамі бастыённага тыпу з чатырма варотамі. Для тагачаснага гетмана Скарападскім быў пабудаваны драўляны двухпавярховы палац. Побач была Анастасиевская царкву. У межах бастыёнаў былі: дзявочы манастыр, Міхайлаўская царква са званіцай, Мікалаеўская царква (адзіная памятка таго, што захавалася) — (усе — каменныя); Святодухивска царква (у раёне Радионивкы), Царква Раства (на Веригин), Спаса -Праабражэнская царква, сабор Святой Тройцы — (усе — драўляныя). Усе гэтыя будынкі былі зафіксаваныя на чарцяжы ад 1724 замежнага інжынера па імя Валле (Wallin), які знаходзіўся на рускай службе.
Аднак пажар 1748 значна пашкодзіла горад, а таксама ўсе драўляныя царквы і хаты.
Аднаўленне горада пачалося, калі гетман Кірыл Разумоўскі з дазволу імператрыцы Лізаветы запрасіў у горад архітэктара Андрэя Квасова (1720? — Пасля 1770). Пад кіраўніцтвам Квасова, які стаў генеральным архітэктарам Глухава, горад быў адноўлены з улікам новых патрабаванняў арыстакратычна настроенага гетмана. Былі пабудаваныя: палац для К. Разумоўскай, припалацова царква, тэатральны зала для опер, бібліятэка, два пансіяната для «высакароднага Маларасійскай шляхецтва» і многае іншае. А пасля адмены гетманства пры Кацярыне II ваенны генерал-губернатар П. А. Румянцаў-Задунайскі дамогся ў імператрыцы дазволу на пабудову ў Глухаве Маларасійскай калегіі на тры паверхі, аднаго з лепшых у горадзе.
Але новы пажар у жніўні 1784 зноў спустошыла горад.
<center>
{| class="toccolours" border="0" cellpadding="2" cellspacing="2"
|-
|colspan=12 style="background:#C7C7C7"|<div style='text-align: center;'>'''Сімвалы гарадоўа'''</div>
|-
|[[Файл:Вигляд 1.JPG|center|200px]]
|[[Файл:Трьох-Анастасіївська церква і водонапірна башта у Глухові на Сумщині.jpg|center|200px]]
|[[File:Glukhov church.jpg|center|200px]]
|[[Файл:Спасо-Преображенська церква у Глухові на Сумщині.jpg|center|200px]]
|-
|<div style='text-align: center;'><small>''Нацыянальны педагагічны<br /> універсітэт''</small></div>
|<div style='text-align: center;'><small>''Трох-Анастасиевская царква<br /> і воданапорная вежа''</small></div>
|<div style='text-align: center;'><small>''Мікалаеўская царква''</small></div>
|<div style='text-align: center;'><small>''Спаса-Праабражэнская царква''</small></div>
|}
</center>
=== Помнікі архітэктуры і помнікі горада ===
Да гісторыка-архітэктурных помнікаў Глухава адносяцца:
* Мікалаеўская царква — галоўнае збудаванне Радна плошчы, у якой навучалі на гетманства Д. Апостала і К. Разумоўскай, а раней вымавілі анафему Мазепе. Ёсць помнікам гісторыі і архітэктуры нацыянальнага значэння, 1693—1695;
* Трьоханастасиивська царква (1884-97) — збудаваная дзякуючы мясцовым мецэната братам М. Л. і Ф. А. Цярэшчанкам.
* Спаса-Праабражэнская царква (1765) — тетраконховий храм;
* Узнясенская царква — пабудавана ў 1767 годзе архітэктарам А. В. Квасова і перабудавана ў 1811 годзе;
* Гарадскі краязнаўчы музей размешчаны ў будынку былога Дваранскага сходу і з’яўляецца помнікам архітэктуры XIX ст., (1811 год);
* Кіеўскія вароты гарадской крэпасці — помнік гісторыі, архітэктуры і горадабудаўніцтва XVIII ст., (1766—1769 гады);
* Архітэктурны ансамбль на Кіева-Маскоўскай вуліцы («стометроўка») — на месцы якога знаходзілася будынкаў другога Маларасійскай Калегіі, пабудаваная па праекце архітэктара А. Квасова ў 1768—1782 гадах
У горадзе ўстаноўлены шэраг помнікаў, у прыватнасці: кампазітараў Д. Бортнянского і М. Беразоўскаму (скульптар — Іна Каламіец), таксама, якія загінулі салдатам у гады Вялікай Айчыннай вайны і многія іншыя.
Не далёка ад Глухава (14 км) знаходзіцца Свята-Раства Багародзіцы Глінская Пустынь — мужчынскі манастыр (стаўрапігіяльнага).
== Література ==
| |||