Макемаке (карлікавая плянэта): розьніца паміж вэрсіямі

Змесціва выдалена Змесціва дададзена
д r2.7.1) (робат зьмяніў: fa:ماکی‌ماکی
д r2.6.4) (робат зьмяніў: ru:Макемаке; касмэтычныя зьмены
Радок 35:
|}
[[Файл:Makemake hubble.png|260px|міні|Фота з тэлескопа імя Хабла]]
'''Макемаке''' ('''136472 Makemake''' па каталогу ЦМП) - найбуйнейшы зь вядомых аб'ектаў [[Пояс Койпэра | пояса Койпэра]] сярод Кьюбівана і трэцяя па велічыні зь вядомых [[карлікавая плянэта | карлікавых плянэт]] ў [[Сонечная сыстэма | Сонечнай сыстэме]]. Сваё незвычайнае імя атрымаў у гонар рапануйского бога багацьця Маке-Маке. Дыямэтар Макемаке - тры чвэрці ад дыямэтра [[Плютон (карлікавая плянэта) | Плютона]]. У Макемаке не выяўлена [[Спадарожнік| спадарожнікаў]], што робіць яго унікальным сярод найбуйнейшых аб'ектаў пояса Койпэра. Тэмпэратура на паверхні Макемаке экстрэмальна нізкая, прыкладна 30 [[кэльвін | К]] (-243 ° C); гэта можа азначаць, што яго паверхню пакрыта мэтановым, этановым і, магчыма, [[азот]]ным лёдам.
 
Аб'ект быў адкрыты [[31 сакавіка]] [[2005 год]]а групай астраномаў на чале з Майклам Браўнам, аб яго адкрыцьці было афіцыйна заяўлена [[29 ліпеня]] [[2005 год]]а. Першапачаткова быў вядомы як '''2005 FY9''', затым - як малая плянэта нумар 136472. [[11 чэрвеня]] [[2008 год]]а [[Міжнародны астранамічны зьвяз]] (МАЗ) уключыў Макемаке ў сьпіс кандыдатаў на прысваеньне статусу «плютоіда» (так называюць карлікавыя плянэты за арбітай [[Нэптун (плянэта) | Нэптуна]]). Зь ліпеня 2008 году Макемаке афіцыйна лічыцца плютоідам, нароўні з [[Плютон (карлікавая плянэта) | Плютонам]], [[Хаўмэя (карлікавая плянэта) | Хаўмэяй]] і [[Эрыс (карлікавая плянэта) | аб'ектам Эрыс]].
 
== Адкрыцьцё ==
Макемаке быў адкрыты 31 сакавіка 2005 групай астраномаў Паломарской абсерваторыі на чале з Майклам Браўнам, аб адкрыцьці было афіцыйна заяўлена 29 ліпеня 2005. У той жа дзень было заяўлена аб адкрыцьці іншай карлікавай плянэты, [[Эрыс (карлікавая плянэта) | Эрыс]]а, за два дні да гэтага - [[Хаўмэя (карлікавая плянэта)|Хаўмэя]].
 
Нягледзячы на тое, што Макемаке - даволі яркі аб'ект (прыкладна адна пятая ад яркасьці Плютона), мноства значна менш яркіх аб'ектаў пояса Койпэра было адкрыта да яго. Пошукі малых плянэт праводзяцца галоўным чынам адносна блізка да экліптыкі (да вобласьці неба, па якой праходзіць бачнае гадавое рух Сонца) з-за таго, што верагоднасьць выявіць новыя аб'екты ў гэтай галіне максымальная. Па-відаць, Макемаке ня быў знойдзены пры больш раньніх назіраньнях гэтага ўчастка нябеснай сфэры з-за яе высокай ладу і таму, што на момант свайго адкрыцьця ён быў на вялікай адлегласьці ад экліптыкі, у [[Сузор'е | сузор'і]] Паўночнага паўшар'я - Валасы Веранікі.
 
Яркасьць Макемаке была дастатковая для таго, каб гэты транснэптунавы аб'ект быў знойдзены яшчэ ў 1930 годзе, падчас пошукаў Плютона Клайдам Томбам. У гэтую эпоху Макемаке быў усяго на некалькі градусаў вышэй экліптыкі, недалёка ад мяжы паміж сузор'ямі Цяльца і Возьніка , і меў зорную велічыню каля 16,0 . Аднак гэтая вобласьць неба вельмі блізкая да [[Млечны Шлях | Млечнага Шляху]], і Макемаке было б амаль немагчыма знайсьці на шчыльным зорным фоне. Пасьля адкрыцьця Плютона Томб працягваў свае пошукі яшчэ на працягу некалькіх гадоў, але так і ня змог знайсьці ні Макемаке, ні іншых транснэптунавых аб'ектаў.
 
=== Назва ===
Часовае абазначэньне 2005 FY было дадзена Макемаке пасьля афіцыйнага адкрыцьця. Да гэтага адкрыла аб'ект група астраномаў выкарыстала для яго кодавае назву «Пасхальны трусік», паколькі яго адкрыцьцё адбылося неўзабаве пасьля [[вялікдзень | Вялікадня]].
 
У ліпені 2008 году, у адпаведнасьці з правіламі МАЗ для клясічных аб'ектаў пояса Койпэра (Кьюбівана), 2005 FY было прысвоена імя божышча-творцы. Імя Маке-Маке, стваральніка чалавецтва і бога багацьця зь міфаў рапануйцаў, карэнных жыхароў выспы Вялікадня, было абрана збольшага для таго, каб захаваць сувязь аб'екта і Вялікадня.
 
== Арбіта і клясіфікацыя ==
[[ВыяваФайл: TheKuiperBelt Orbits 2003EL61 2005FY9.svg | right | thumb | 300px | Арбіты Макемаке (блакітная) і [[Хаўмэя (карлікавая плянэта) | Хаўмэя]] (зялёная), супастаўленьне з арбітай Плютона (чырвоная) і экліптыкі (шэрая) . Пэрыгелій і [[афэлій]] адзначаны датамі праходжаньня. Палажэньне плянэт на момант красавіка 2006 года адзначана сфэрамі, ілюстравалымі адносны памер і розьніцу ў альбэда й колеры]]
 
У 2009 годзе Макемаке знаходзіўся на адлегласьці ў 52 а. а. ад Сонца, амаль у самой далёкай ад Сонца кропцы сваёй арбіты.Яго арбіта падобная з арбітай [[Хаўмеа (карлікавая плянэта) | Хаўмэя]] сваім высокім нахілам (29 °) і ўмераным эксцэнтрысітэтам (каля 0, 16). Аднак арбіта Макемаке некалькі далей ад Сонца па сваёй вялікай паўвосі й пэрыгелія. Яго арбітальны пэрыяд блізкі да 310 гадоў . Для параўнаньня, у Плютона ён складае 248 гадоў, а ў Хаўмэя - 283 году. Як Макемаке, так і Хаўмэя ў пачатку XXI стагодзьдзя знаходзяцца высока над экліптыкай, на кутнім адлегласьці каля 29 °, пры гэтым Макемаке рухаецца да свайго афэлія, якога дасягне ў 2033 г.
 
Макемаке клясіфікуецца як кьюбівана; гэта азначае, што яго арбіта знаходзіцца на дастатковым выдаленьні ад Нэптуна, каб заставацца ўстойлівай на працягу ўсяго існаваньня Сонечнай сыстэмы. У адрозьненьне ад плютына, якія знаходзяцца з Нэптунам ў рэзанансе 2:3, клясічныя аб'екты ў пэрыгеліі аддаляюцца на значнае адлегласьць ад Сонца, у зоны, свабодныя ад гравітацыйных абурэньняў, якія ствараюцца Нэптунам. Такія аб'екты валодаюць даволі нізкім эксцэнтрысітэтам (каля 0,2) і зьвяртаюцца вакол Сонцы па плянэтападобных арбітах (яны праходзяць блізка да плоскасьці экліптыкі і амаль кругавыя, як у плянэт). Аднак Макемаке - член «дынамічна гарачага» кляса клясічных аб'ектаў пояса Койпэра; гэта азначае, што ён мае высокае лад у параўнаньні з астатнімі членамі групы. Магчыма, Макемаке знаходзіцца ў арбітальным рэзанансе 11:6 з Нэптунам.
 
== Фізічныя характарыстыкі ==
 
=== Яркасьць, тэмпэратура і памеры ===
[[ВыяваФайл: Makemake-LB1-2009Nov26-11UT.jpg | thumb | upright | left | Макемаке (зорная велічыня16,9)]]
Макемаке - другі па яркасьці зь вядомых аб'ектаў [[Пояс Койпэра | пояса Койпэра]] пасьля [[Плютон (карлікавая плянэта) | Плютона]] . У сакавіку 2005 году ён знаходзіўся ў супрацьстаяньні ў сузор'і Валасы Веранікі і меў зорную велічыню 16,7 . Ён досыць яркі для таго, каб яго можна было ўбачыць у магутны аматарскі [[тэлескоп]]. Макемаке валодае высокім альбеэда, і гэта дазваляе з 80-працэнтнай верагоднасьцю сьцьвярджаць, што тэмпэратура на яго паверхні прыкладна 30 К. Памер Макемаке дакладна невядомы, аднак назіраньня ў інфрачырвоным спэктры пры дапамозе касьмічных тэлескопаў “Сьпітцар» і «Гершэль» і падабенства, у агульных рысах, яго сьпектру са спэктрам Плютона прывялі да ацэнкі яго дыямэтра ў межах ад 1360 да 1480 км. Гэта крыху больш, чым у Хаўмэя, што робіць Макемаке трэцім па велічыні транснэптунавы аб'ект пасьля Эрыса і Плютона. Макемаке лічыцца чацьвёртай [[карлікавая плянэта | карлікавай плянэтай]] ў [[Сонечная сыстэма | Сонечнай сыстэме]], так як валодае абсалютнай візуальнай зорнай велічынёй -0,44, гэта дазваляе ўпэўнена сказаць, што Макемаке дастаткова вялікі для таго, каб прыйсьці ў стан гідрастатычнага раўнавагі й набыць форму сплясканыя ў палюсоў сфэраіда.
 
=== Спэктр ===
У артыкуле часопіса ''Astronomy and Astrophysics''(Лікэндра й інш, 2006) паведамляецца аб вымярэньнях бачнага і блізкага йнфрачырвонага спэктру Макемаке. Аўтары выкарысталі тэлескоп «Гершэль» і Нацыянальны тэлескоп «Галілеа» і высьветлілі, што паверхня Макемаке нагадвае паверхню Плютона. Як і Плютон, Макемаке выглядае чырвоным у бачным сьпектры, хоць і значна менш чырвоным, чым, напрыклад, Эрыс (гл. [[: en: Trans-Neptunian_object # Colors | параўнаньне колераў ТНА]]). Блізкі інфрачырвоны сьпектр адзначаны моцнымі паглынальнымі лініямі мэтана. Мэтан таксама назіраўся на Плютоне і на Эрысе, аднак там яго спэктральныя лініі нашмат больш слабыя.
 
Спэктральны аналіз паверхні Макемаке паказвае, што мэтан прысутнічае на паверхні аб'екта ў форме вялікіх (памерам па крайняй меры ў 1 гл) зерняў. Акрамя таго, там можа знаходзіцца вялікая колькасьць мэтана і толінаў, хутчэй за ўсё, якія ўтварыліся пры фатолізе метану сонечным выпраменьваньнем. Толіны, верагодна, тлумачаць чырванаваты адценьне Макемаке у бачным сьпектры. Ёсьць доказы існаваньня на паверхні Макемаке азотнага лёду (па меншай меры, перамешаны з іншымі йльдамі), аднак яго доля непараўнальная з колькасьцю гэтага рэчыва на Плютоне і [[Трытон (спадарожнік) | Трытон]]е, дзе ён складае амаль 98% кары. Адносны дэфіцыт азотнага лёду азначае, што запасы азоту былі нейкім чынам вычарпаныя за час існаваньня Сонечнай сыстэмы.
 
Далёкая інфрачырвоная (24-70 мкм) і субміліметровую (70-500 мкм) Фотамэтрыя пры дапамозе тэлескопаў «Сьпітцар» і «Гершэль» паказала, што паверхня Макемаке неаднастайная. Хоць вялікая частка паверхні пакрыта мэтанавых і азотным льдамі, і велічыня альбэда там дасягае 78-90%, існуюць невялікія ўчасткі прыцемненае ландшафту, якія пакрываюць 03/07% паверхні, дзе велічыня альбэда не перавышае 02/12%.
 
=== Атмасфэра ===
[[Файл:EightTNOs.png|міні|250пкс|Макемаке ў параўнаньні з Эрыс, Плютонам, Хаўмэеей, Сэднай, Аркусам, Кваварам, Варунай і Зямлёй.]]
Прысутнасьць мэтану і, магчыма, азоту робіць верагодным існаванбне на Макемаке часовай атмасфэры, падобнай на тую, якая зьяўляецца ў Плютона ў пэрыгеліі . Азот, у выпадку яго наяўнасьці, быў бы дамінуючым кампанентам гэтай атмасфэры. Існаваньне часовай атмасфэры магло б даць натуральнае тлумачэньне дэфіцыту азоту на Макемаке: так як прыцягненьне плянэты слабей, чым у Плютона, Эрыса ці Трытона, то вялікая колькасьць азоту, магчыма, было зьнесена плянэтарным ветрам; мэтан лягчэй, чым азот, і мае значна меншы ціск пара пры тэмпэратурах, пануючых на Макемаке (30-35 К), што і перашкаджае яго страце; вынік гэтых працэсаў - значна больш высокая канцэнтрацыя мэтану.
 
== Адсутнасьць спадарожнікаў ==
На арбіце вакол Макемаке не было выяўлена ні аднаго спадарожніка. Пры гэтым любы спадарожнік зь яркасьцю хоць бы 1% ад яркасьці Макемаке быў бы знойдзены, калі б знаходзіўся на кутнім адлегласьці не бліжэй 0, арксэкунды ад гэтай плянэты . Гэта адрозьнівае Макемаке ад іншых буйных транснэптунавых аб'ектаў, якія амаль усе валодаюць па меншай меры адным спадарожнікам: Эрыс - [[Дысномія (спадарожнік) | адным]], Хаўмэя - [[Спадарожнікі Хаўмеа | дзьвума]] і [[Плютон (карлікавая плянэта) | Плютон]] - [[Спадарожнікі Плютона | трыма]]. Мяркуецца, што ад 10 да 20% [[Транснэптунавы аб'ект | транснэптунавых аб'ектаў]] маюць адзін ці больш спадарожнікаў. Так як наяўнасьць спадарожніка дазваляе простым мэтадам вымераць масу аб'екта, адсутнасьць спадарожніка ўскладняе атрыманьне дакладных дадзеных аб масе Макемаке.
 
{{Сонечная сыстэма}}
{{Link FA | en}}
{{Link GA | zh}}
 
[[Катэгорыя:Транснэптунавыя аб'екты]]
[[Катэгорыя:Пояс Койпэра]]
 
{{Link FA | en}}
{{Link GA | zh}}
 
[[af:Makemake]]
Радок 132 ⟶ 131:
[[rm:Makemake (planet nanin)]]
[[qu:Makemake (tuna puriq quyllur)]]
[[ru:Макемаке (карликовая планета)]]
[[sq:Makemake]]
[[simple:Makemake (dwarf planet)]]