Таварыства філяматаў: розьніца паміж вэрсіямі
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
удакладненьне |
д →Гісторыя: вікіфікацыя, дапаўненьне |
||
Радок 4:
== Гісторыя ==
Увосені [[1817]] году два студэнты [[Віленскі ўнівэрсытэт|Віленскага ўнівэрсытэту]], [[Тамаш Зан]] ([[1796]]—[[1855]]) і [[Адам Міцкевіч]] ([[1798]]—[[1855]]), вырашалі заснаваць таемнае студэнцкае таварыства, каб
|том = |старонкі = 8—13|старонак = 400|сэрыя = Беларускі кнігазбор|isbn = |наклад = }}</ref>. Крыху ў жартаўлівай форме сябры напісалі статут арганізацыі, дзе выклалі свае ўяўленьні пра характар таварыства. Гэты дакумэнт яны далі на агляд свайму сябру [[Юзэф Яжоўскі|Юзэфу Яжоўскаму]], дасьведчанаму ў філязофскіх і філялягічных навуках студэнту. Ён надаў статату больш
[[1 красавіка]] [[1817 год]]у адбылося першае пасяджэньне студэнцкага згуртаваньня, на якім сабраліся шэсьць студэнтаў: [[Юзэф Яжоўскі]] (старшыня або прызыдэнт Таварыства), Эразм Палюшынскі (намесьнік старшыні або віцэ-прэзыдэнт і скарбнік) і [[Тамаш Зан]] (сакратар). Чальцамі згуртаваньня сталі [[Адам Міцкевіч]], [[Ануфры Петрашкевіч]] і Бруна Сухецкі<ref name=knihazbor/>. Свайму згуртаваньню студэнты далі адмысловую назву
Уступ у Таварыства быў рэглямэнтаваны адмысловым парадкам: малады чалавек павінен быў адказаць пісьмова на шэраг пытаньняў і падаць падрабязную аўтабіяграфію. Абавязковай была рэкамэндацыя аднаго з чальцоў згуртаваньня. Новы чалец даваў клятву, што будзе выконваць усе абавязкі, ускладзеныя на яго статутам. Дзеля большае надзейнасьці навічкі залічваліся на колькі месяцаў у чальцы-карэспандэнты, якія пакуль што не маглі выбірацца на адмысловыя пасады, аднак права прымаць чынны ўдзел у навуковых пасяджэньнях спраўджвалася ў поўнай меры<ref name=knihazbor/>.
Пры ўдзеле [[Ян Чачот|Яна Чачота]] і [[Тамаш Зан|Тамаша Зана]] таварыства было ператворанае і названа ''Таварыствам філяматаў''; быў прыняты новы статут з 272 правіламі. Першапачатковымі мэтамі былі самаадукацыя і самаўдасканальваньне чальцоў, зьвязаных сяброўствам. Структура арыентавалася на навуковыя і літаратурныя таварыствы. Арганізацыя складалася з двух аддзяленьняў — літаратуры і маральных навук з Ф. Малеўскім, затым А. Міцкевічам на чале ([[1818]]—[[1819]]), і фізыка-матэматычнага і мэдыцыны пад кіраўніцтвам А. Петрашкевіча. Дзейнасьць складалася ў чытаньні і крытычных разборах сваіх твораў, дыскусіях аб прачытаных кнігах і г. д.▼
[[4 лістапада]] [[1817 год]]у ў згуртаваньне прымаюцца [[Францішак Малеўскі]] і Зыгмунт Навіцкі, якіх рэкамэндаваў [[Адам Міцкевіч]]. Праз тры дні ўступае [[Юзэф Кавалеўскі]]. [[16 красавіка]] [[1818 год]]у паводле выдатнай рэкамэндацыі Адама Міцкевіча ў Таварыства залічаецца [[Ян Чачот]] і сёлета ж — Тэадор Лазінскі. У [[1819 год]]зе згуртаваньне папоўнілі Дзіянісі Хлявінскі, Дамінік Ходзька, Казімер Пясецкі, [[Ігнат Дамейка]], Ян Сабалеўскі і [[Міхал Рукевіч]]. У [[1820 год]]зе ў Таварыства прыйшоў Вінцэнт Будрэвіч, а вясной [[1822 год]]у — Станіслаў Казакевіч. У [[1821 год]]зе з Таварыства былі выключаныя Бруна Сухецкі, Эразм Палюшынскі і Зыгмунт Навіцкі<ref name=knihazbor/>.
Пад уплывам прафэсара Віленскага ўнівэрсытэту [[Яўхім Лялевель|Яўхіма Лелевеля]] з [[1818]] году ў праграме таварыства зьявіліся грамадзкія мэты, а ў [[1819]] годзе праграма набыла выразную палітычную і патрыятычную афарбоўку. У розны час у чальцы таварыства былі прынятыя Дамінік Цэзары Ходзька, Казімір Пясецкі, [[Ігнат Дамейка]], [[Міхал Рукевіч]], [[Ян Сабалеўскі]] ([[1819]]), [[Вінцэнцій Будрэвіч]] ([[1820]]), Станіслаў Казакевіч ([[1822]]). Самым старэйшым зь філяматаў быў Ежоўскі, які нарадзіўся каля [[1795]] году, самым малодшым — Дамейка (1802 году нараджэньня).▼
▲Пры ўдзеле [[Ян Чачот|Яна Чачота]] і [[Тамаш Зан|Тамаша Зана]] таварыства было ператворанае і названа ''Таварыствам філяматаў''; быў прыняты новы статут з 272 правіламі. Першапачатковымі мэтамі былі самаадукацыя і самаўдасканальваньне чальцоў, зьвязаных сяброўствам. Структура арыентавалася на навуковыя і літаратурныя таварыствы. Арганізацыя складалася з двух аддзяленьняў
Таварыства філяматаў заставалася таемным і з абмежаваным лікам чальцоў — 21 чалавек або 19, без З. Навіцкага, які па сканчэньні ўнівэрсытэту служыў настаўнікам у [[Беласток]]у і чальцом таварыства не лічыўся, а таксама без Б. Сухецкага і Э. Палюшынскага, выключаных за бязьдзейнасьць. Аднак яно ахапіла сваім уплывам віленскае студэнцтва і гімназічнае асяродзьдзе галоўным чынам праз свае даччыныя арганізацыі, філіялы — легальныя і таемныя кружкі і таварыствы: Зьвяз сяброў ([[1819]]), ператвораны ў [[1822]] годзе ў Зьвяз філадэльфістаў (38 чальцоў); Гурток прамяністых, [[1820]]), афіцыйна названым Таварыствам сяброў карыснай пацехі (168 чальцоў); таварыства філярэтаў ([[1820]]; 176 чальцоў), Таварыства паэтаў ([[1823]]; 17 чальцоў).▼
▲Пад уплывам прафэсара Віленскага ўнівэрсытэту [[Яўхім Лялевель|Яўхіма Лелевеля]] з [[1818]] году ў праграме таварыства зьявіліся грамадзкія мэты, а ў [[1819]] годзе праграма набыла выразную палітычную і патрыятычную афарбоўку. У розны час у чальцы таварыства былі прынятыя Дамінік Цэзары Ходзька, Казімір Пясецкі, [[Ігнат Дамейка]], [[Міхал Рукевіч]], [[Ян Сабалеўскі]] ([[1819]]), [[Вінцэнцій Будрэвіч]] ([[1820]]), Станіслаў Казакевіч ([[1822]]). Самым старэйшым зь філяматаў быў Ежоўскі, які нарадзіўся каля [[1795]] году, самым малодшым
[[Файл:House_wherein_Adomas_Mickevičius_was_imprisoned,_Vilnius.jpg|міні|зьлева|''Мэмарыяльная табліца на будынку базыльянскага кляштара Сьв. Троіцы'']] ▼
▲Таварыства філяматаў заставалася таемным і з абмежаваным лікам чальцоў
▲[[Файл:House_wherein_Adomas_Mickevičius_was_imprisoned,_Vilnius.jpg|міні
Філяматы ўсталявалі кантакты са старэйшым пакаленьнем змоўшчыкаў зь ліку дзейнічалых у [[Летува|Летуве]] [[масоны|масонаў]], зь нелегальнымі арганізацыямі ў [[Царства Польскае|Каралеўстве Польскім]] і зь [[дзекабрысты|дзекабрыстамі]].
| |||