Дэмакратыя: розьніца паміж вэрсіямі
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
– непацьверджаныя зьвесткі |
→Гісторыя: дапаўненьне крыніца — http://en.wikipedia.org/wiki/Democracy?oldid=445241137 |
||
Радок 4:
Паколькі ідэал народаўладзьдзя цяжкадасягаемы і належыць розным тлумачэньням, прапаноўвалася мноства практычных мадэляў. Да XVIII стагодзьдзя найбольш вядомай мадэльлю была прамая дэмакратыя, дзе грамадзяне ажыцьцяўляюць сваё права прыняцьця палітычных рашэньняў непасрэдна, за кошт дасягненьня кансэнсуса ці з дапамогай працэдураў падпарадкаваньня меншасьці большасьці. У прдстаўніковай дэмакратыі грамадзяне ажыцьцяўляюць тое ж права праз абраных імі дэпутатаў і іншых службовых асобаў ляхам дэлегаваньня ім часткі ўласных правоў, пры гэтым абраныя кіраўнікі прымаюць рашэньні з улікам перавагаў кіруемых і адказваюць перад імі за свае дзеяньні.
=== Антычнасьць ===
Тэрмін «дэмакратыя» ўпершыню зьявіўся ў [[Старажытная Грэцыя|старажытнагрэцкай]] палітычнай і філязофскай думке. Грэцкія [[гарад-дзяржава|гарады-дзяржавы]] ў [[Атэны|Атэнах]], створаныя на чале з [[Клэйстэн]]ам, як правіла, лічацца першымі дэмакратыямі ў [[507 да н. э.|507 годзе да нашай эры]]. Клэйстэна называюць «бацькам атэнскай дэмакратыі»<ref>R. Po-chia Hsia, Lynn Hunt, Thomas R. Martin, Barbara H. Rosenwein, and Bonnie G. Smith, The Making of the West, Peoples and Cultures, A Concise History, Volume I: To 1740 (Boston and New York: Bedford/St. Martin’s, 2007), 44.</ref>. Атэнскі філёзаф [[Плятон]] супрацьпастаўляў дэмакратыі, сыстэму «рэгулюючага кіраваньня», з альтэрнатыўнымі сыстэмамі [[манархія|манархіі]] (кіраваньне аднаго чалавека), [[алігархія|алігархіі]] (кіраваньне малой клясы эліты) і [[тымакратыя|тымакратыі]] (кіраваньне клясы ўласьнікаў). Сёньня клясычная атэнская дэмакратыя, на думку многіх, зьялялася прамой дэмакратыяй. Першапачаткова гэтая форма ўлады мела дзьве адметныя асаблівасьці: па-першае, выбар па жэрабі для звычайных грамадзянаў на пасады дзяржаўных установаў і судоў і, па-другое, сход усіх грамадзянаў<ref>Grinin L. E. [http://www.socionauki.ru/book/early_state_en/ Early State and Democraсy]. socionauki.ru</ref>. Усе грамадзяне мелі права выступаць і галасаваць на сходзе, дзе ўсталёўваліся законы горада-дзяржавы. Тым ня менш, атэнскімі грамадзянамі зьяўляліся толькі мужчыны, якія нарадзіліся ад атэнскіх бацькоў і мелі ўзрост большы за 20 гадоў. Усе жанчыны, рабы, замежнікі і мужчын ува ўзросьце да 20 гадоў правы грамадзянаў не мелі. З прыкладна 200—400 тысячаў жыхароў налічвалася толькі 30—60 тысячаў грамадзянаў. Абраныя генэралы часьцяком мелі значны ўплыў на сходах. Гэтак [[Пэрыкл]] быў дэ-факта шмат гадоў палітычным лідэрам Атэнаў, падчас пэрыяду, калі яго абіралі на дзяржаўныя пасады агулам 15 гадоў запар.
=== Іншыя пэрыяды ===
З ускладненьнем дзяржаўных задач, прамая дэмакратыя была практычна паўсюдна выцесненая [[манархія|манархічнымі]] формамі кіраваньня. У цяперашні час дэмакратычнае кіраваньне звычайна носіць форму заходняй [[Эўропа|эўрапейскай]] прадстаўнічай дэмакратыі, якая атрымала назву «[[лібэральная дэмакратыя]]». Сярод яе тэарэтычных заснавальнікаў былі [[Жан-Жак Русо]] ([[1712]]—[[1778]]), [[Джон Лок]] ([[1632]]—[[1704]]) і [[Шарль Люі дэ Мантэск’ё|Мантэск’ё]] ([[1689]]—[[1755]]). Разьвіцьцё сродкаў масавай камунікацыі, аўтаматычнай апрацоўкі інфармацыі, тэорыі штучнага інтэлекту з інжынэрыяй ведаў, з улікам нарастальных складанасьцяў з рэалізацыяй прадстаўнічай дэмакратыі, адрадзіла цікавасьць да яе прамых формаў.▼
▲У цяперашні час дэмакратычнае кіраваньне звычайна носіць форму заходняй [[Эўропа|эўрапейскай]] прадстаўнічай дэмакратыі, якая атрымала назву «[[лібэральная дэмакратыя]]». Сярод яе тэарэтычных заснавальнікаў былі [[Жан-Жак Русо]] ([[1712]]—[[1778]]), [[Джон Лок]] ([[1632]]—[[1704]]) і [[Шарль Люі дэ Мантэск’ё|Мантэск’ё]] ([[1689]]—[[1755]]). Разьвіцьцё сродкаў масавай камунікацыі, аўтаматычнай апрацоўкі інфармацыі, тэорыі штучнага інтэлекту з інжынэрыяй ведаў, з улікам нарастальных складанасьцяў з рэалізацыяй прадстаўнічай дэмакратыі, адрадзіла цікавасьць да яе прамых формаў.
«Зь цяжарам народаўладзьдзя можа зладзіцца толькі народ, здольны да самаабмежаваньня» [[Павел Іванавіч Наўгародцаў|П.І. Наўгародцаў]]
| |||