Экалёгія: розьніца паміж вэрсіямі

Змесціва выдалена Змесціва дададзена
д r2.6.5) (робат дадаў: kk:Экология
Dymitr (гутаркі | унёсак)
дапаўненьне крыніца — http://en.wikipedia.org/wiki/Ecology?oldid=437355587
Радок 1:
[[Файл:Vegetation-no-legend.PNG|міні|справа|300пкс|Расьліннасьць на Зямлі]]
'''Экалёгія''' (ад {{lang-grc|οἶκος|скарочана}} — прыстанак, жыльлё, дом, маёмасьць и ''λόγος'' — паняцьце, вучэньне, навука) — [[навука]] пра ўзаемаадносіны жывых арганізмаў і іх супольнасьцяў паміж сабой і навакольным асяродзьдзем. Тэрмін успершыню парпанаваў нямецкі біёляг Эрнст Гекель у [[1866]] годзе ў кнізе «Агульная марфалёгія арганізмаў» («Generalle Morphologie der Organismen»).
'''Экалёгія''' (ад {{lang-grc|οἶκος|скарочана}} — прыстанак, жыльлё, дом, маёмасьць и ''λόγος'' — паняцьце, вучэньне, навука) — [[навука]] пра ўзаемаадносіны жывых арганізмаў і іх супольнасьцяў паміж сабой і навакольным асяродзьдзем. Зьмены, якія цікавяць эколягаў ёсьць склад, разьмеркаваньне, колькасьць ([[біямаса]]), нумар і зьмяненьне стану арганізмаў унутры й паміж [[экасыстэма]]мі. Экасыстэмы ёсьць герархічныя сыстэмы, якія арганізаваны ў градуяваную сэрыю рэгулярна ўзаемадзейнічаючых і паўнезалежных частак, як то [[Від (біялёгія)|відаў]] і іншых, якія зьбіраюцца ў больш высокія парадкі цэлых інтэграваных комплексаў, як то абшчына й іншыя. [[Узроўні біялягічнай арганізацыі|Біялягічныя арганізацыі]] жыцьця самаарганізуюцца ў пласты, якія паўстаюць у цэлыя сыстэмы й функцыянуюць у адпаведнасьці з нейкімі ўласьцівасьцямі. Гэта азначае, што мадэлі больш высокага парадку функцыянальнай сыстэмы, як то экасыстэмы, не могуць быць прадказаны простым сумаваньнем частак. Новыя ўласьцівасьці ўзнікаюць з кампанэнты ўзаемадзеяньня, а не таму, што асноўны кампанэнт прыроды зьмяніўся<ref>Odum, E. P.; Barrett, G. W. (2005). [http://www.cengage.com/search/totalsearchresults.do?N=16&image.x=0&image.y=0&keyword_all=fundamentals+of+ecology «Fundamentals of ecology»]. Brooks Cole. pp. 598. ISBN 9780534420666.</ref>.
 
Экасыстэмы ствараюць біяфізычныя мэханізмы зваротнай сувязі паміж жывымі ([[біятычныя кампанэнты|біятычнымі]]) й нежывымі ([[абіятычныя кампанэнты|абіятычнымі]]) складнікамі плянэты, якія рэгулююць і падтрымліваюць сыстэмы такога памеру, як кантынэнтальны [[клімат]] і глябальныя біягеахімічныя цыклі. Экасыстэмы падаюць тавары й паслугі, якія падтрымліваюць жыцьцядзейнасьць чалавечага [[грамадзтва]] й ягонага агульнага дабрабыту. Экасыстэмы падтрымліваюцца [[біяразнастайнасьць|біяразнастайнасьцю]] ў іх<ref>[Begon, M.; Townsend, C. R.; Harper, J. L. (2005). [http://ca.wiley.com/WileyCDA/WileyTitle/productCd-1405111178.html «Ecology: From individuals to ecosystems»]. (4th ed.). Wiley-Blackwell. pp. 752. ISBN 1405111178.]</ref>. Біяразнастайнасьць ёсьць маштабная існасьць розных відаў і формаў жыцьця, а таксама працэсы, якія фармуюць тыпы, віды, іхняе прасторавае разьмяшчэньне й узаемадзеянньне ў складаную й рэгенэратыўную сыстэму<ref>Noss, R. F. (1990). "Indicators for Monitoring Biodiversity: A Hierarchical Approach". Conservation Biology 4 (4): 355–364</ref>.
 
Тэрмін успершыню парпанаваў нямецкі біёляг [[Эрнст Гекель]] у [[1866]] годзе ў кнізе «Агульная марфалёгія арганізмаў» («Generalle Morphologie der Organismen»). Старажытныя філёзафы [[Старажытная Грэцыя|Грэцыі]], уключаючы [[Гіпакрат]]а й [[Арыстотэль|Арыстотэля]], былі аднымі зь першых, хто пакінуў нататкі й заўвагі па натуральнай гісторыі раслінаў і жывёлаў. Сучасная экалёгія пазьней была адгалінавана ад [[натуральная гісторыя|натуральнай гісторыі]], якая квітнела ў якасьці навукі ў канцы [[19 стагодзьдзе|XIX стагодзьдзя]]. [[Эвалюцыя|Эвалюцыйны]] трактат [[Чарлз Дарвін|Чарлза Дарвіна]], у тым ліку канцэпцыі адаптацыі, якія былі ўведзена ў [[1859]] годзе, зьяўляецца асноўным палажэньнем у сучаснай экалягічнай тэорыі<ref>Benson, K. R. (2000). [http://web.cena.usp.br/apostilas/Plinio/Disc%20CENA%200109%20Ecol%20Geral%202010/benson2000.pdf «The emergence of ecology from natural history»]. Endeavor 24 (2): 59–62.</ref>.
 
Экалёгія цесна зьвязана зь [[фізыялёгія]]й, [[эвалюцыйная біялёгія|эвалюцыйнай біялёгіяй]], [[генэтыка]]й і [[эталёгія]]й<ref>Huffaker, C. B., ed (1999). [http://books.google.com/books?id=aw5Iycas70cC «Ecological Entomology»] (2nd ed.). Wiley. ISBN 9780471244837.</ref>. Разуменьне таго, як біяразнастайнасьць уплывае на экалягічныя функцыі ёсьць важны напрамак у экалягічных дасьледаваньнях. Экасыстэмы падтрымліваюць кожныя жыцьцёзабясьпечываючыя функцыі на плянэце, у тым ліку рэгуляваньне клімату, фільтраваньне вады, [[глебаўтварэньне]], наяўнасьць прадуктаў харчаваньня, валакна, мэдыкаментаў, барацьба з [[эрозія]]й, і многія іншыя прыродныя асаблівасьці навуковага, гістарычнага ці духоўнага значэньня<ref>[http://www.millenniumassessment.org/en/Synthesis.aspx «Millennium Ecosystem Assessment - Synthesis Report»]. United Nations. 2005.</ref>.
 
Эколягі спрабуюць растлумачыць:
* Жыцьцёвыя працэсы й [[адаптацыя|адаптацыю]],
* Распаўсюджваньне й колькасьць арганізмаў,
* Рух матэрыялаў і [[энэргія|энэргіі]] праз жывыя групы,
* [[Сукцэсія|Сукцэсіі]] разьвіцьця экасыстэмаў,
* Багацьце й разьмеркаваньне біяразнастайнасьці ў кантэксце навакольнага асяродзьдзя.
 
Ёсьць шмат практычных ужываньняў экалёгіі ў біялёгіі аховы прыроды, як то кіраваньне водна-балотных угодзьдзяў, рацыянальнае выкарыстаньне [[карысныя выкапні|прыродных рэсурсаў]] у сельскай і лясной гаспадарцы, [[рыбалоўства|рыбалоўстве]], [[гарадзкае плянаваньне]], [[здароўе]] насельніцтва, [[эканоміка|эканомікі]], фундамэнтальнай і практычнай навукі й чалавечага сацыяльнага ўзаемадзеяньня<ref>Omerod, S.J.; Pienkowski, M.W.; Watkinson, A.R. (1999). "Communicating the value of ecology". Journal of Applied Ecology 36 (6): 847–855.</ref><ref>Phillipson, J.; Lowe, P.; Bullock, J.M. (2009). "Navigating the social sciences: interdisciplinarity and ecology". Journal of Applied Ecology 46 (2): 261–264.</ref><ref>Pickett, Steward T. A. et al. (2008). "Beyond Urban Legends: An Emerging Framework of Urban Ecology, as Illustrated by the Baltimore Ecosystem Study". BioScience 58 (2): 139–150.</ref>.
 
== Крыніцы ==
{{Зноскі}}
 
== Вонкавыя спасылкі ==