|
[[Файл:Stanisław Szczęsny Potocki.jpg|міні|170пкс|Станіслаў Шчасны Патоцкі]]
'''Таргавіцкая канфэдэрацыя''' – — аб’яднаньне шляхты Рэчы Паспалітай з мэтай вяртаньня палітычнай сістэмысыстэмы дзяржавы і шляхецкіх правоў, ліквідаваных [[Канстытуцыя 3 траўня 1791 году|Канстытуцыяй 3 траўня 1791 г.]] Канфэдэрацыя была арганізаваная з ініцыятывы [[Кацярына II|Кацярыны ІІ]] ў [[1792]] г.
== Перадумовы ==
У [[1788]]-—[[1792]] гг. у Варшаве адбываўся [[Чатырохгадовы сойм]], у межах якога былі распрацаваныя шэраг рэформ, што закраналі амаль усе сферысфэры жыцьця тагачаснага грамадстваграмадзтва [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]]. Кульмінацыяй гэтых рэформаў стала падпісаньне [[3 траўня]] [[1791]] г. «[[Канстытуцыя 3 траўня 1791 году|“УрадавагаУрадавага закону”закону]] –» — новай канстытуцыі, якая, сярод іншага, уводзіла спадчыннасцьспадчыннасьць трону, абмяжоўвала выбарчыявыбарныя правы беднай шляхты, пашырала правы свабодных гарадоў і іх месьцічаў.
Гэтыя новаўвядзеньні прыйшліся не даспадобы некаторым прадстаўнікам шляхты, і асабліва магнатэрыі Рэчы Паспалітай. У знак пратэсту найбольш актыўныя прадстаўнікі апазыцыі ўжо ў сярэдзіне 1791 г. з’ехалізьехалі за мяжу: вялікі гетман каронны Францішак Браніцкі – — у Вену, польны гетман каронны Севярын Жавуцкі - — ў Пецярбург, рускі ваявода і гэнэрал кароннай артылерыі Шчасны Патоцкі – — у Вену.
[[Кацярына ІІ]], уцягнутая на той момант у вайну з Турцыяй таксама была моцна незадаволеная тым, як разгортваліся падзеі.
[[Файл:Taler of Targowica Confederation 1793.PNG|міні|170пкс|Талер, выбіты ў гонар Таргавіцкай канфэдэрацыі]]
== Утварэньне канфэдэрацыі ==
У кастрычніку 1791 г. у Ясах адбылася сустрэча Ф. Браніцкага, С. Равуцкага і С. Патоцкага, дзе абмяркоўваліся будучыя пляны стварэньня канфэдэрацыі. У канцы гэтага ж годагоду ўсе ўдзельнікі сустрэчы былі запрошаныя ў Пецярбург, дзе бавілі час да сакавіка [[1792]] г.
У сакавіку [[1792]] г. пры ўдзеле [[Кацярына II|Кацярыны ІІ]] ў Пецярбургу адбылася тайная сустрэча, дзе было прынятае рашэньне аб стварэньні новай канфэдэрацыі, якая будзе змагацца за вяртаньне парушаных правоў, а Расея дасцьдасьць для гэтага свае войскі.
[[27 красавіка]] у Пецярбурзе быў падпісаны “Акт«Акт канфэдэрацыі”канфэдэрацыі», якая ў гісторыю ўвайшла, як Таргавіцкая. Яе маршалкам стаў [[Станіслаў Шчасны Патоцкі]]. Кіраўніком каронных войскаў канфедэрацыіканфэдэрацыі прызначаны гетман Браніцкі. "«Акт канфедэрацыі"канфэдэрацыі» падпісалі таксама: [[Севярын Жавуцкі]], [[Шыман Марцін Касакоўскі|Шымон Касакоўскі]], Антоні СвятаполкСьвятаполк-ЧацвярцінскіЧацьвярцінскі, Ежы Вельгорскі, Антоні Златніцкі, Адам Машчэнскі, Уладзімерскі Ян Загорскі, Ян Сухаржэўскі, Міхал Кабылецкі, Ян СвейкоўскіСьвейкоўскі, Францішак Гулевіч і Дызма Бонча Тамашэўскі.
Канстытуцыя Таргавіцкай канфэдэрацыі мела 23 пункты і прадугледжвала вяртаньне ўсіх былых шляхецкіх вольнасьцяў, і сярод іншага, аднаўленьне былой фэдэратыўнай сыстэмы Рэчы Паспалітай.
[[12 траўня]] расейскія войскі пад кіраўніцтвам гэнэрала паручніка Міхайла Кутузава і гэнэрала паручніка Івана Дуніна перайшлі Днестр і ўвайшлі на тэрыторыю Кароны Польскай.
[[Файл:Symon_Marcin_Kasakoŭski._Сымон_Марцін_Касакоўскі.jpg|міні|170пкс|[[Шыман Марцін Касакоўск]]і]]
== Гэнэральная канфэдэрацыя ВКЛ ==
[[22 траўня]] [[1792]] г. карпусы Беларускай арміі пад кіраўніцтвам гэнэрала Міхаіла Крачэтнікава увайшлі на тэрыторыю Вялікага Княства Літоўскага. Арганізацыя канфэдэрацыі на землях [[ВКЛ]] была даручана прадстаўніку буйнога магнацкага рода Віленшчыны, генерал-маёру расійскай арміі [[Шыман Марцін Касакоўскі|Шымону Касакоўскаму]]. Актыўна падтрымліваў яго ў гэтай справе брат - — інфляндзікі біскуп [[Юзаф Касакоўскі]].
За наступныя паўгады Таргавіцкая канфэдэрацыя была абвешчана ва ўсіх буйнейшых гарадах [[ВКЛ]]. Шляхта гарадоў часта прысягала новай канфедэрацыі пад прымусам і пагрозай пазбаўленьня маёмасьці<ref>Smolenski W. Konfederacja Targowicka. Kraków. 1903, с. 124</ref>.
[[12 чэрвеня]] [[1792]] г. у [[Вільня|Вільні]] было абвешчана аб стварэньні Гэнэральнай канфедэрацыі ВКЛ. Ейным маршалкам стаў канцлер ВКЛ [[Аляксандр Сапега]]. [[Шыман Касакоўскі]] быў абвешчаны гетманам ВКЛ “з«з волі народа”народа».
Канфэдэрацкія улады ў гарадах Рэчы Паспалітай замянілі сабой былыя органы ўлады. Іх асноўнай задачай была пастаўка фуражу і правіянту для расейскіх войскаў.
== Найясьнейшая канфэдэрацыя абодвух народаў ==
[[23 ліпеня]] [[1792]] г. пад ціскам сваіх прыбліжаных, у першую чаргу канцлера [[Яўхім Храптовіч|Яўхіма Храптовіча]], [[Станіслаў Аўгуст Панятоўскі|Станіслаў Аўгуст]] далучыўся да Таргавіцкай канфэдэрацыі. Гэта абазначала заканчэньне вайны з Расеяй.
[[6 верасmня]] [[1792]] г. у [[Берасьце|БерасьцБерасьці]]і быў падпісаны акт аб’яднаньня канфэдэрцыяў ВКЛ і Кароны ў адзіную Найясьнейшуя канфэдэрацыю абодвух народаў. Яна ставіла перад сабой тыя ж задачы, што і яе папярэднікі. Цэнтрам канфедэрацыі стала [[Горадня]].
[[Файл:Прыклад.jpg|міні|170пкс|Каралеўскі замак у Гародні]]
== Гарадзенскі сойм ==
У пачатку лютага 1792 г. стала вядома аб уварваньні на тэрыторыю Кароны прусскіх войскаў, якое адбывалася згодна з таемнай дамовай [[Расе]]і і [[Прусі]]і ад [[23 студзеня]]. У той жа час у [[Гарод]]ню прыехаў новы расейскі пасол [[Якуб Сіверс]], які сьпярша адмаўляў датычнасьць Расеі да гэтых падзеяў. Аднак [[29 сакавіка]] ён прачытаў таргавічанам сумесную дэклярацыю Расеі і Прусіі, у якой гаварылася, што <blockquote> “Непонятное«Непонятное заблуждение нации (французской), некогда столь цветущей, теперь униженной, раздираемой и находящейся на краю пропасти, это заблуждение вместо того чтобы послужить предметом ужаса для беспокойных (польских умов), напротив показалось им предметом достойным подражания… Столь опасный очаг естественно возбудил внимание соседних держав; они сообща обсудили средства задушить зло в самом зародыше и предохранить от заразы собственные границы. Её величество императрица Всероссийская и его величество король Прусский, по соглашению с его величеством императором Римским, признали самою действительною мерой: заключить Польскую республику в более тесные границы, чтоб облегчить ей возможность иметь мудрое и хорошо устроеное правительство, которое было бы в состоянии обуздать беспорядки и партии, столь часто нарушавшие спокойствие республики и её соседей”соседей».<ref>Иловайский Д. И. Гродненский сейм 1793 года. М. 1870 г., с.39</ref></blockquote>
Кіраўнікі канфэдэрацыі, убачыўшы, што іх падманулі, з’ехалі з Гародні або за мяжу, або ў свае ўладанні. Засталіся толькі браты Касакоўскія, якія і ўзялі на сябе кіраваньне канфедэрацыяй ў апошнія месяцы.
У адпаведнасці з дэклярацыяй [[17 чэрвеня]] [[1793]] г. быў скліканы [[Гарадзенскі сойм]], які спачатку зацвердзіў [[2 падзел Рэчы Паспалітай]], а пасля [[18 верасня]], распусціў Таргавіцкую канфедэрацыю.
== Значэньне ==
Таргавіцкая канфэдэрацыя з аднаго боку была спробай магнатэрыі Рэчы Паспалітай і незадаволенай шляхты вярнуць кардынальныя правы, парушаныя Канстытуцыяй 3 траўня, але з іншага боку канфедэрацыя стала інструментам у руках Кацярыны ІІ для апраўданьня свайго уварваньня на тэрыторыю Рэчы Паспалітай, а пазней і яе чарговага падзелу.
== Спасылкі ==
{{Зноскі}}
== Літаратура ==
* Howard Lord, Robert. Drugi rozbiór Polski. — Warszawa: PAX, 1984. — 411 stron. ISBN 8321105114
* Łojek J. Geneza i obalenie Konstytucji 3 maja. Lublin 1986 ISBN 83-222-0313-6
* Smolenski, W. Konfederacja Targowicka. Kraków, 1903.
* Соловьёв С. М. [http://az.lib.ru/s/solowxew_sergej_mihajlowich/text_0130.shtml История падения Польши] // Соч.. — М.: 1995.
| 