Франклін Дэлана Рузвэлт: розьніца паміж вэрсіямі

| імя = Франклін Дэлана РузвэльтРузвэлт

| сужэнец = [[Элеанора РузвэльтРузвэлт]]

'''Франклін Дэлана РузвэльтРузвэлт''' ([[1882]]—[[1945]]) — 32-ы прэзыідэнт [[ЗША]] й цэнтральная фігура ў падзеях сьвету ў сярэдзіне [[20 стагодзьдзе|XX стагодзьдзя]], кіраваўшы Злучанымі Штатамі падчас [[Вялікая дэпрэсія|сусьветнай эканамічнай крызы]] й [[Другая сусьветная вайна|сусьветнай вайны]]. Адзіны амэрыканскі прэзідэнт абраны больш чым на два тэрміны. РузвэльтРузвэлт перамог дзеючага прэзыдэнта рэспубліканцы [[Гэрбэрт Кларк Гувэр|Гэрбэрта Гувэра]] ў лістападзе [[1932]] году, падчас Вялікай дэпрэсіі. Спалучэньне ў Рузвельта якасьцяў аптымізму й актыўнасьці спрыяла адраджэньню нацыянальнага духу. У цесным супрацоўніцтве з [[Ўінстан Чэрчыль|Ўінстанам Чэрчылем]] і [[Ёсіф Сталін|Ёсіфам Сталіным]], вядучымі саюзнікамі супраць [[Трэці Райх|нацыскай Нямеччыны]] й [[Японія|Японіі]] ў Другой сусьветнай вайне, ён памёр калі перамога была ўжо дзелам часу.

Пачынаючы са сваіх «[[Першыя сто дзён|першых ста дзён]]» у офісу, якія пачаліся [[4 сакавіка]] [[1933]] году, РузвэльтРузвэлт адразу ж узяў арыентыр на [[Новы курс РузвэльтаРузвэлта|Новы курс]] — комплекс праграмаў, прызначаных для атрыманьня дапамогі (асабліва забеспячэньне беспрацоўных дзяржаўнымі працоўнымі месцамі), аднаўленьне эканомікі й рэформаў, шляхам рэгуляваньня дзейнасьці [[Ўол-стрыт]], банкаў і транспарту. Паляпшэньне стану эканомікі праходзіла вельмі хутка з 1933 па [[1937]] гады, але затым наступіла глыбокая рэцэсія. Двухпартыйная кансэрватыўная кааліцыя, утвораная ў 1937 годзе перашкодзіла яму прасунуць шмат якія новыя законапраекты, таму былі адменены многія з праграмаў надзвычайнай дапамогі, калі беспрацоўе практычна скончылася падчас Другой сусьветнай вайны. Большасьць правілаў Новога курсу былі спынены каля [[1975]]—[[1985]] гадоў, за выключэньнем рэгуляваньня Ўол-стрыт [[каштоўныя паперы|каштоўнымі паперамі]] й [[біржа]]й, якое ўсё яшчэ існуе. Нараўне з некалькімі больш дробнымі праграмамі, працягваюць існаваць [[Фэдэральная карпарацыя страхаваньня дэпазытаў]], якая была створана ў 1933 годзе, і сацыяльнае забеспячэньне, якое Кангрэс прыняў у [[1935]] годзе.

Калі сусьветная вайна была амаль непазьбежнай пасьля [[1938]] году, з-за японскага ўварваньня у [[Кітай]] і агрэсіі нацысцкай Нямеччыны, РузвэльтРузвэлт аказаў моцную дыпляматычную й фінансавую падтрымку Кітаю й [[Вялікабрытанія|Вялікабрытаніі]], захоўваючы афіцыйна нэўтралітэт. Ягонай мэтай было зрабіць Амэрыку «арсэналам дэмакратыі», якая будзе пастаўляць баепрыпасы да саюзнікаў. Ён дамогся амаль аднадушнай аб'явы вайны супраць Японіі пасьля нападу японцаў на [[Пэрл-Гарбар]] [[7 сьнежня]] [[1941]] года, назваўшы яго «днём, калі будзе жыць ганьба». Ён кіраваў мабілізацыяй эканомікі ЗША ў падтрымку намаганьняў саюзнікаў у вайне. Беспрацоўе зьнізілася да 2%, дзейнасьць праграмаў дапамогі ў асноўным скончылася, а прамысловая эканоміка хутка расла, калі мільёны людзей пераехалі ў новыя працоўныя месцы ў ваенныя цэнтры, а 16 мільёнаў мужчын і 300.000 жанчын былі мабілізаваны на ваенную службу.

РузвэльтРузвэлт дамінаваў на амэрыканскай палітычнай сцэне, не толькі напрацягу дванаццаці гадоў свайго прэзыдэнцтва, але й дзесяцігодзьдзі пазьней. Новы курс РузвэльтаРузвэлта аб'яднаў вакол сябе прафзьвязы, афраамэрыканцаў, сельскіх белых паўднёўцаў і іншых. РузвэльтРузвэлт лічыцца адным зь лепшых прызэдэнтаў ЗША.

РузвэльтРузвэлт ёсьць англізаванай формай [[Нідэрлянды|нідэрляндзкага]] прозвішча «ван РоозвэльтРоозвэлт» або «ван РозэнвэльтРозэнвэлт», што азначае з «поля ружаў»<ref>[http://genealogy.about.com/library/surnames/r/bl_name-ROOSEVELT.htm «Roosevelt - Surname Meaning, Origin for the Surname Roosevelt Genealogy»]. The New York Times.</ref>. Нягледзячы на тое, што некаторыя выкарыстоўвалі англізаванае вымаўленьне {{IPA|[ˈruːzəvɛlt]}}, сам РузвэльтРузвэлт выкарыстоўваў форму {{IPA|[ˈroʊzəvəlt]}}.

РузвэльтРузвэлт паходзіў з адной з найстарэйшых сем'яў у штаце [[Нью-Ёрк (штат)|Нью-Ёрк]]. РузвэльтыРузвэлты вызначыліся й ў іншых галінах, ня толькі ў палітыцы. Адзін з продкаў, Ісаак РузвэльтРузвэлт, служыў у міліцыі Нью-Ёрку падчас [[амэрыканская рэвалюцыя|амэрыканскай рэвалюцыі]]. РузвэльтРузвэлт наведваў мерапрыемствы Нью-Ёрцкага таварыства «[[Сыны амэрыканскай рэвалюцыі|Сыноў амэрыканскай рэвалюцыі]]», і навата уступіў у арганізацыю, пакуль быў прэзыдэнтам. Маці Рузвэльта назвала яго імём свайго любага дзядзькі Франкліна Дэлана. Родапачынальнікам сям'і Дэлана ў Амэрыцы быў Філіп дэ ла Ной, першы [[гугеноты|гугенот]] у [[Новы Сьвет (Амэрыка)|Новым Сьвеце]], чыё прозвішча ў англізаваным варыянце гучыць як Дэлана.

[[Файл:FDR in 1893.jpg|міні|справа|120пкс|РузвэльтРузвэлт у 1893 годзе]]

Франклін Дэлана РузвэльтРузвэлт нарадзіўся [[30 студзеня]] [[1882]] года ў горадзе Гудзон-Валі [[Гайд Парк|Гайд-Парка]], [[Нью-Ёрк]]. Ягоны бацька, Джэймз Рузвельт, і ягоная маці, Сара Эн Дэлана, абодва былі з заможных старажытных сем'яў Нью-Ёрку, [[Нідэрлянды|нідэрляндзкага]] й [[францыя|францускага]] паходжаньня адпаведна. Франклін быў іхным адзіным дзіцём.

РузвэльтРузвэлт рос у атмасфэры дастачы. Сара была прыналежнай маці, але Джэймз, якому было 54, калі нарадзіўся Франклін, на думку некаторых, быў аддаленым бацькам, нягледзячы на тое, што біёграф Джэймз Бэрнз пісаў, што ўзаемаадносіны Джэймза з сынам былі больш, чым тыповымі у тыя часы. Сара мела больш значны ўплыў ўплыў на Франкліна ў першыя гады, яна аднойчы заявіла: «Мой сын Франклін — Дэлана, ня Рузвельт». Частыя паездкі ў [[Эўропа|Эўропу]] з бацькамі пазнаёмілі РузвэльтаРузвэлта з [[Нямецкая мова|нямецкай]] і [[француская мова|францускай мовамі]]. Ён навучыўся ездзіць вярхом, страляць, займаўся грэбляй, гуляў у пола й [[тэніс]]. РузвэльтРузвэлт таксама гуляў [[гольф]], калі быў падлеткам. І, акрамя таго, навучыўся хадзіць пад ветразем, за што бацька падарыў яму ветразнае судна, якое Франклін назваў «Маладзік».

РузвэльтРузвэлт наведваў школу Гротан, эпіскапальную школу-інтэрнат ў штаце [[Масачусэтс]]. Там Франклін знаходзіўся пад моцным уплывам свайго дырэктара, Эндыкота Пабады, які заўсёды маўляў пра абавязак хрысьціянаў дапамагаць людзям з меншым дастаткам. Праз сорак гадоў РузвэльтРузвэлт сказаў пра Пібады: «Гэта было блаславеньнем у маім жыцці, мець магчымасьць навучацца ў яго».

Пасьля сканчэньня школы РузвэльтРузвэлт паступіў у [[Гарвардзкі ўнівэрсытэт|Гарвардзкі каледж]] і жыў у блёке для заможных студэнтаў. Франклін быў чальцом зьвязу AΔΦ, а таксама працаваў рэдактарам у штодзённай газэце «Harvard Crimson». РузвэльтРузвэлт пазней заявіў: «Я выбраў эканамічных курсы ў каледжы, і вучыўся па яму чатыры гады, але ўсё, што я вучыў было няслушным». У той час, калі ён навучаўся ў Гарвардзе, ягоны стрыечны брат у пятым калене [[Тэадор РузвэльтРузвэлт]] стаў прэзідэнтам. Энэргічны стыль кіраўніцтва новага прэзыдэнта й стараннасьць у рэфармаваньні зрабіла яго героем для Франкліна. У [[1902]] годзе Франклін сустрэў сваю будучую жонку [[Элеанора РузвэльтРузвэлт|Элеанору РузвэльтРузвэлт]], пляменьніцу Тэадора, на прыёме ў [[Белы дом|Белым доме]] (раней яны сустракаліся, калі былі дзецьмі). На той час Франкліну РузвэльтуРузвэлту было дваццаць гадоў, Элеаноры — дзевятнаццаць.

РузвэльтРузвэлт паступіў на юрыдычны факультэт [[Калюмбійскі ўнівэрсітэт|Калюмбійскага ўнівэрсітэту]] ў [[1904]] годзе, але кінуў яго ў [[1907]] годзе. У [[1908]] годзе ён уладкаваўся на працу ў прэстыжную фірму з Уолл-стрыт ''Carter Ledyard & Milburn'', якая працавала ў сфэры юрыдычнага права. [[11 кастрычніка]] [[1911]] года быў залічаны ў [[Масонства|масонскую]] «Галяндзкую ложу нумар 8» у Нью-Ёрку<ref>[http://www.pagrandlodge.org/mlam/presidents/froosevelt.html «Masonic Presidents»]. Grand Lodge of Pennsylvania.</ref>.

[[17 сакавіка]] [[1905]] года РузвэльтРузвэлт пашлюбаваўся з Элеанорай, нягледзячы на ​​жорсткае супраціўленьне сваёй маці. Дзядзька Элеаноры, Тэадор РузвэльтРузвэлт, прадстаўляў яе на вясельлі, бо Элеанора страціла сваіх бацькоў ва ўзросце дзесяці гадоў. Маладая пара адразу ж пераехала ў [[Спрынгўуд]], маёмасьць Франклінавай сям'і, дзе ягоная маці стала частым госьцем дома, на вялікі жаль Элеаноры. Дом належыў маці РузвэльтаРузвэлта да ейнай сьмерці ў [[1941]] годзе. Што тычыцца асабістага жыцьця, Франклін быў харызматычным, прыгожым і сацыяльна актыўным чалавекам. У адрозненьні ад яго Элеанора не любіла грамадзкае жыцьцё, і часьцяком заставалася дома, каб выхоўваць сваіх дзяцей. Яны мелі шэсьць дзяцей:

У жніўні [[1921]] года, у той час калі РузвэльтРузвэлт разам зь сям'ёй адпачываў на высьпе [[Кэмпабэла]] ў [[Нью-Брансўік|Нью-Брансўіку]], [[Канада]], у РузвэльтаРузвэлта было дыягназавана захворваньне на [[поліяміэліт]], што прывяло да пастаяннага паралічу ніжніх канцавінаў. Гэты дыягназ быў пазьней пастаўлены пад сумнёў<ref>Lomazow, Steven. [http://www.scribd.com/doc/24896077/The-Untold-Neurological-Disease-of-Franklin-Delano «The Untold Neurological Disease of Franklin Delano Roosevelt»]. Scribd Inc.</ref>. Але ўсё сваё жыцьцё РузвэльтРузвэлт адмаўляўся прызнаваць сябе паралізаваным. Ён праходзіў шырокі спэктар лячэньня, уключаючы [[гідратэрапія|гідратэрапію]], а ў [[1926]] годзе, ён набыў курорт у [[Ўорм-Спрынгз]], штат [[Джорджыя]], дзе ён прафундаваў цэнтар гідратэрапіі для лячэньня хворых на поліяміэліт, які працуе й да сёньняшняга дня й называецца Інстытут Рэабілітацыі ймя РузвэльтаРузвэлта ў Ўорм-Спрынгз. Пасьля таго, як ён стаў прэзыдэнтам, ён быў адным з фундатараў Нацыянальнага Фонду дзіцячага паралічу (цяпер вядомы як «March of Dimes»).

У той час, РузвэльтРузвэлт здолеў пераканаць многіх людзей, што яму становіцца лепей, калі ён балатаваўся на дзяржаўныя пасады. Але Франкліну прыйшлося паставіць мэталічныя дужкі ў ягоныя сьцёгны й ногі, ён старанна вучыўся хадзіць сам, падтрымліваючыся трасьцінай. Перамяшчаўся ён у інваліднай калясцы, але на публіцы звычайна зьяўляўся ў вэртыкальнам становішчы, падтрымліваючыся з аднаго боку памочнікам або аднім са сваіх сыноў.

У грамадзкай сьвядомасьці РузвэльтРузвэлт, безумоўна, самы вядомы чалавек, які выжыў, нягледзячы на хваробу на поліяміэліт. Тым не менш, ягоны ўзрост пры пачатку захворваньня (39 гадоў) й большасьць з сымптомаў ягонай хваробы больш адпавядаюць дыягназу на [[сындром Гіена-Баро]].

Калі РузвэльтРузвэлт стаў прэзыдэнтам [[4 сакавіка]] [[1933]] года (праз 32 дні пасьля таго, як [[Гітлер]] быў прызначаны [[канцлер]]ам Нямеччыны) ЗША была ў самым горшым стане ў сваёй гісторыі. Чвэрць працаздольнага насельніцтва была беспрацоўнай. Фэрмэры аказаліся ў цяжкім становішчы, калі цэны ўпалі на 60%. Прамысловая вытворчасьць зьнізілася больш чым удвая з [[1929]] году. Два мільёны чалавек засталіся без прытулку. Да вечара 4 сакавіка, 32 з 48 штатаў, у тым ліку й [[Калюмбія (фэдэральная акруга)|акруга Калюмбія]] зачынілі свае банкі<ref>Jonathan Alter, The Defining Moment (2006), ст. 190.</ref>. Нью-Ёрцкі Фэдэральны рэзэрвовы банк ня змог адкрыцца на наступны дзень, бо за некалькі дзён да гэтага кліенты ў паніцы зьнімалі вялізарныя суммы са свайго рахунку<ref>Kennedy, Susan Estabrook (March 13, 1933). [http://www.time.com/time/printout/0,8816,745289,00.html «Bottom (The Banking Crisis of 1933)»]. Time Magazine.</ref>. Пачынаючы са сваёй інаўгурацыйнай прамовы РузвэльтРузвэлт абвінавачваў у эканамічнай крызе банкіраў і фінансістаў, якія імкнучыся да прыбытку, улічвалі толькі ўласныя інтарэсы.

Гісторыкі катэгарызавалі праграму РузвэльтаРузвэлта як «дапамога, аднаўленьне й рэфармаваньне». Дапамога была накіравана на падтрымку дзесяткаў мільёнаў беспрацоўных. Аднаўленьне азначала вяртаньне эканомікі ў нармальнае становішча. Рэфармаваньне азначала доўгатэрміновыя выпраўленьні таго, што не мае рацыю, асабліва ў фінансавай і банкаўскай сыстэмах. Сэрыя радыё-прамоваў РузвэльтаРузвэлта, вядомая як «[[гутаркі ля каміна]]», дала магчымасьць прадставіць Франкліну РузвэльтуРузвэлту свае прапановы непасрэдна для амэрыканскай грамадзкасьці.

На прэзыдэнцкіх выбарах [[1936]] году, РузвэльтРузвэлт прадставіў праграму, якая працягвала Новы курс. Ягоны супернік, губэрнатар штата [[Канзас]] [[Альф Лэндон]] шмат што пераняў з Новага курса РузвэльтаРузвэлта, але атрымаў паразу. РузвэльтРузвэлт заваяваў 60,8% галасоў і атрымаў перамогу ў кожным штаце, за выключэньнем [[Мэн (штат)|Мэна]] й [[Вэрмонт|Вэрманта]]. Дэмакраты атрымалі яшчэ больш месцаў у [[Кангрэс]]е. РузвэльтРузвэлт быў падтрыманы кааліцыяй выбаршчыкаў, якая ўключала традыцыйных дэмакратаў па ўсёй краіне, дробных фэрмэраў, «Самавіты Поўдзень», каталікоў, выбаршчыкоў з вялікіх гарадоў, прафзьвязы, афраамэрыканцаў поўначы, габрэяў, прадстаўнікоў інтэлігенцыі й палітычных лібэралаў. Гэтую кааліцыю часьцяком адносяць да кааліцыі Новага курса, і яна заставалася амаль нязьменнай для [[Дэмакратычная партыя ЗША|Дэмакратычнай партыі]] да [[1960]] году.

У адрозненьні ад першага прэзыдэнцкага тэрміну, вельмі мала асноўных законаў было прынята падчас другога, сярод іх стварэньне воргана [[Арганізацыя жыльлёвага кіраваньня ЗША|Жыльлёвага кіраваньня ЗША]] ў [[1937]] годзе, прыняцьцё другога сельскагаспадарчага рэгулюючага акту й закону аб справядлівых працоўных стандартах у [[1938]] годзе, які ўсталяваў мінімальную колькасьць заробкаў. Калі эканоміка пачала пагаршацца яшчэ раз у канцы [[1937]] году, РузвэльтРузвэлт прасоўваў агрэсіўную праграму стымуляваньня, прасіўшы Кангрэс выдзяліць $5 млрд на дапамогу й аплату грамадзкай працы. Гэта дазволіла ў канчатковым выніку стварыць каля 3,3 мільёнаў працоўных месцаў да [[1938]] году.

Вярхоўны суд быў галоўнай перашкодай на шляху праграмы РузвэльтаРузвэлта падчас ягонага другога тэрміну, ён аналяваў многія зь яго праграмаў. У прыватнасьці ў [[1935]] годзе Суд аднагалосна пастанавіў, што закон аб нацыянальным індустрыяльным аздараўленьні быў неканстытуцыйнай праявай перадачы заканадаўчай улады прэзыдэнту. РузвэльтРузвэлт ашаламіў Кангрэс напачатку [[1937]] году, прапанаваўшы закон, які дазваляў яму прызначаць да шасці новых судзьдзяў, каб «уліць новую кроў»<ref>Pusey, Merlo J. [http://www.americanheritage.com/articles/magazine/ah/1958/3/1958_3_24.shtml «F.D.R. vs. the Supreme Court»], American Heritage Magazine, April 1958,Volume 9, Issue 3</ref>. Гэты плян сутыкнуўся зь інтэнсіўным палітычным супрадзьдзеяньнем ягонай ўласнай партыі, на чале зь віцэ-прэзыдэнтам [[Джон Нэнс Гарнэр|Гарнэрам]], так як ён парушаў прынцыпы [[падзяленьне ўлады|падзяленьня ўлады]] й надаваў прэзыдэнту кантроль над судом. Прапановы РузвэльтаРузвэлта былі разьбіты. Суд таксама адступіў ад канфрантацыі з адміністрацыяй, прызнаўшы законы аб працоўных узаемаадносінах і сацыяльным забесьпячэньні адпаведнымі канстытуцыі. Сьмерці й выхады на пэнсію неўзабаве дазволілі РузвэльтуРузвэлту прасунуць у Вярхоўны суд лаяльных да сябе судзьдзяў. Паміж [[1937]] і [[1941]] гадамі, ён прызначыў восем судзьдзяў.

РузвэльтРузвэлт меў моцную падтрымку з боку хуткарослых [[прафзьвяз]]аў, але цяпер яны падзелены на дзьве варагуючыя арганізацыі «''Амэрыканская фэдэрацыя працы''» (AFL) й «''Кангрэс прамысловых прафзьвязаў''» (CIO), апошняя на чале з [[Джон Льюіс|Джонам Льюісам]]. РузвэльтРузвэлт прамовіў на гэты конт: «чума на абодва вашыя дамы», але раз’яднанасьць саслабіла партыю на выбарах з [[1938]] па [[1946]] гадох.

Пасьля лістападаўскіх выбараў [[1938]] году дэмакраты страцілі 6 месцаў у Сэнаце й 71 месца ў Палаце прадстаўнікоў. Страты былі зафіксаваны ў асноўным у кааліцыі дэмакратаў, якія падтрымлівалі Новы курс. У [[1939]] годзе ў Кангрэсе [[Рэспубліканская партыя ЗША|рэспубліканцы]], ачоленыя сэнатарам [[Робэрт Тафт|Робэртам Тафтам]], сфармавалі кансэрватыўную кааліцыю з паўднёвымі дэмакратамі, практычна паклаўшы канец здольнасьці РузвэльтаРузвэлта да лёгкага прасоўваньня сваіх прапановаў і прыняцьцё іх у якасьці законаў. Закон аб мінімальнай колькасьці заробкаў у [[1938]] годзе быў апошнім значным законам з рэформаў Новага курсу, прынятым Кангрэсам.

{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:РузвэльтРузвэлт, Франклін Дэлана}}