Люцын
Лю́цын (лат. Ludza) — места ў Латвіі, на возеры Лужы. Адміністрацыйны цэнтар Люцынскага краю. Насельніцтва на 2016 год — 8718 чалавек. Знаходзіцца за 269 км на ўсход ад Рыгі, чыгуначная станцыя на лініі Рэжыца — Вялікія Лукі.
| Люцын лац. Lucyn | |||||
| лат. Ludza | |||||
 У цэнтры места | |||||
| |||||
| Першыя згадкі: | 1173 | ||||
| Горад з: | 1777 | ||||
| Краіна: | Латвія | ||||
| Рэгіён: | Латгалія | ||||
| Край: | Люцынскі | ||||
| Плошча: | 11 км² | ||||
| Насельніцтва (2016) | |||||
| колькасьць: | 8718 чал.[1] | ||||
| шчыльнасьць: | 792,55 чал./км² | ||||
| Часавы пас: | UTC+2 | ||||
| летні час: | UTC+3 | ||||
| Тэлефонны код: | +371 | ||||
| Паштовы індэкс: | 5701, 5702 | ||||
| Геаграфічныя каардынаты: | 56°32′38″ пн. ш. 27°43′16″ у. д. / 56.54389° пн. ш. 27.72111° у. д.Каардынаты: 56°32′38″ пн. ш. 27°43′16″ у. д. / 56.54389° пн. ш. 27.72111° у. д. | ||||
Люцын на мапе Латвіі   Люцын | |||||
 Галерэя здымкаў у Вікісховішчы
| |||||
| http://www.ludzaspils.lv/ | |||||
Люцын — даўняе мястэчка гістарычных Інфлянтаў (Латгаліі), побач зь якім праходзіць паўночная мяжа этнічнай тэрыторыі беларусаў[2]. Да нашага часу тут захаваліся замак, капліца Сьвятога Тадэвуша і саборная царква Прачыстай Багародзіцы, помнікі архітэктуры XIV—XIX стагодзьдзяў.
Назва рэдагаваць
Беларускі гісторык Вацлаў Пануцэвіч зьвязваў назву Люцын зь зьвязам заходнеславянскіх плямёнаў люцічамі[3][4].
Гісторыя рэдагаваць
.jpg)
Раньнія часы рэдагаваць
Першы пісьмовы ўпамін пра Люцын датуецца 1173 альбо 1177 годам. Да 1399 году тут збудавалі замак, які стаў фарпостам Лівонскага ордэна на ўсходзе.
У 1481 годзе войскі Маскоўскай дзяржавы захапілі і зруйнавалі замак (адноўлены толькі ў 1525 годзе). У 1552 годзе замак зноў зруйнавалі маскоўскія захопнікі.
Паміж Вялікім Княствам Літоўскім і Каралеўствам Польскім рэдагаваць
30 жніўня 1559 году Лівонскі ордэн перайшоў пад пратэктарат Вялікага Княства Літоўскага. У 1566 годзе Люцын увайшоў ва ўтворанае Задзьвінскае княства. За часамі Інфлянцкай вайны (1558—1582) мястэчка наведаў кароль і вялікі князь Стэфан Баторы, на загад якога замак умацавалі і разьмясьцілі ў ім тысячную залогу. З XVI ст. тут існаваў драўляны касьцёл (упамінаецца ў 1599 годзе).
У 1677 годзе Люцын увайшоў у склад Інфлянцкага ваяводзтва. У 1687 годзе ў мястэчку збудавалі новы драўляны касьцёл (згарэў у 1736 годзе, адбудаваны ў 1738 годзе).
Пад уладай Расейскай імпэрыі рэдагаваць
У выніку першага падзелу Рэчы Паспалітай (1772 год) Люцын апынуўся ў складзе Расейскай імпэрыі, дзе стаў цэнтрам павету Віцебскай губэрні[5]. У 1777 годзе ён атрымаў статус места. 21 верасьня 1781 году афіцыйна зацьвердзілі мескі герб Люцына з Пагоняй[6]. На 1881 год у месьце было 754 будынкі, дзейнічалі касьцёл, лютэранская кірха, царква, сынагога і 4 юдэйскія малітоўныя дамы.
У Першую сусьветную вайну 22 лютага 1918 году Люцын занялі войскі Нямецкай імпэрыі.
- Старая графіка Люцына
-
Агульны выгляд, 1797 г.
-
Замак, 1797 г.
-
Замак. Н. Орда, 1875—1876 гг.
-
Замак паводле Н. Орды, 1876 г.
.jpg)
.jpg)
Найноўшы час рэдагаваць
1 студзеня 1919 году ў адпаведнасьці з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі Люцын увайшоў у склад Беларускай ССР[7]. У 1920 годзе бальшавікі перадалі места Латвіі.
У 1940 годзе Люцын апынуўся ў складзе Латвійскай ССР. У Другую сусьветную вайну з 3 ліпеня 1941 да 23 ліпеня 1944 году места знаходзілася пад акупацыяй Трэцяга Райху. У 2009 годзе Люцын стаў цэнтрам краю.
- Места на старых здымках
-
Замак, 1903 г.
-
Саборная царква, 1913 г.
-
Саборная вуліца, да 1918 г.
-
Беларуская школа, 1932 г.
.jpg)
.jpg)
.jpg)
Насельніцтва рэдагаваць
Дэмаграфія рэдагаваць
- XIX стагодзьдзе: 1864 год — 3530 чал., зь іх 1200 каталікоў, 416 праваслаўных, 54 раскольнікі, 37 пратэстантаў і 1778 юдэяў[8]; 1880 год — 5258 чал.; 1897 год — 5140 чал., зь іх 1151 беларусаў, 678 расейцаў, 237 латышоў, 228 палякаў, 22 украінцы, 11 немцаў і 2801 юдэй
- XX стагодзьдзе: 1989 год — 11 853 чал., зь іх 46,29% латышоў, 45,73% расейцаў, 2,79% беларусаў, 1,75% украінцаў, 1,27% палякаў, 0,62% летувісаў і 1,55% іншых
- XXI стагодзьдзе: 2016 год — 8718 чал.
Турыстычная інфармацыя рэдагаваць
Інфраструктура рэдагаваць
Дзейнічае Люцынскі краязнаўчы музэй.
Славутасьці рэдагаваць
- Замак (XIV ст.)
- Капліца Сьвятога Тадэвуша (1738)
- Касьцёл Унебаўзяцьця Найсьвяцейшай Панны Марыі (1938—1993)
- Лютэранская кірха (1872)
- Малельня стараверская (1923)
- Сынагога (XIX ст.)
- Царква саборная Прачыстай Багародзіцы (1843—1845)
Галерэя рэдагаваць
- Славутасьці Люцына
-
Замак
-
Капліца Сьвятога Тадэвуша
-
Саборная царква
-
Лютэранская кірха
-
Былая сынагога
-
Стараверская малельня
-
Касьцёл Унебаўзяцьця Найсьвяцейшай Панны Марыі
-
Вятрак у краязнаўчым музэі
.jpg)
Асобы рэдагаваць
- Караль Багдановіч (1864—1947) — геоляг і падарожнік, акадэмік Польскай Акадэміі навук
- Мікола Панькоў (1911—1995) — беларускі грамадзкі дзяяч
Крыніцы рэдагаваць
- ^ Latvijas iedzīvotāju skaits pašvaldībās pagastu dalījumā
- ^ Лісейчыкаў Д. «У мястэчку палова русі, а палова каталікоў…»: Мяжа рассялення «рускай» этнаканфесійнай супольнасці ў Вялікім Княстве Літоўскім у сярэдзіне XVIII ст. // Беларускі гістарычны часопіс. № 6, 2020. С. 6.
- ^ Пануцэвіч В. Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы. — Менск, 2014. С. 242.
- ^ Ніна Баршчэўская, Становішча беларускае мовы ў пэрыяд ВКЛ, Беларуская рэдакцыя Польскага Радыё, 6 чэрвеня 2007 г.
- ^ Manteuffel G. Lucyn // Słownik geograficzny... T. V. — Warszawa, 1894. S. 462.
- ^ Полное собрание законов Российской Империи. Собрание Первое. Том XXI. — СПб, 1830. С. 271.
- ^ Вялікі гістарычны атлас Беларусі. У 4 т. Т. 4. — Мінск, 2018. С. 20.
- ^ Przegląd Powszechny. Nr. 1, 1884. S. 34.