Абмеркаваньне:Валынь

Апісаньне Валыні ў 1700 годзе.

Пераклад з нямецкай :

338↓( стан каралеўскай імперыі Польшчы - zustandes des königreichs Polen)

Сёмая правіцыя ( Provintz) гэтай каралеўскай імперыі(königreichs) – Валынь (Volhynien) / якая ў сабе ўтрымлівае два буйных дыстрыкты (districte) – Лукеорыю (Luceoria) і Крэмен- Крэмы (Cremen). Лепшыя горада ў ёй наступныя: Луцко (Lutzko) / (Ulodimir/Vlodimir) або (Woldziemiers) / Крземенец- Кременец (Krzemenec) / Бродзі (Brodi) /Олыка-Оліка (Olika) / Канстанцінаў (Constantinow) / Збараж (Zsbarasz)/ Остропіум(Ostropium)/ Тэрнопольск- Вісніовец (Wisniowiec) / Заслаў (Zaslaw) / Базэль-Базілеў (Basilew)/ Медзірэч-Мідзірэч- Міедзірэч (Miedirecz) / Рубесоў- Рубесаў (Rubesow)/ Дубна (Dubna) / Чарторыск (Czartorisk) / Олеск(Olesk) і / Крылоў (Krilow).

339↓(стан каралеўскай імперыі Польшчы - zustandes des königreichs Polen)

Луцко (Lutzko)/ галоўны горад ня толькі ў Лукеорыі (Luceoria); але і ва ўсёй Валыні (Volhynien) / пабудаваны з дрэва / і ляжыць на рацэ Стэр (Ster) / ля возера / якое акружае частку гэтага замка. Гэты горад аддалены ўсяго толькі на 7 міль на ўсход ад Чырвона-Рускай (Roth-Reußischen) мяжы / і на 20 на паўночны ўсход ад Лемберга (Lemberg ). Гэта вельмі вялікае месца (ort) / і рэзідэнцыя біскупа (Bischoffs )/, які стаіць пад арцыбіскупам(Erzbischoff) Гнезна (Gnesen). Катэдральны сабор(die dom-kirche) і капітуляр (das capitel-hauß) знаходзяцца ў адным з тых двух замкаў (castelle) / што ляжаць пры гэтым горадзе на недалёка размешчаных пагорках ( Hügeln). Тут знаходзіцца таксама рускі (Reußischen) біскуп. Уладзімір (Ulodimir)/ пабудаваны з дрэва і з драўлянай крэпасцю( festungs- wercken ) абсталяваны горад / у балотах / недалёка ад Луцка (Lutzko) / і з'яўляецца рэзідэнцыяй рускага(Reußischen) біскупа (Bischoffs) / якому (worunter) належыць значная частка дыстрыкта (district).

Крземенец (Krzemenec) / арыстакратычнае  (vornehmste )  месца ў  дыстрыкце(district) Крэмен (Cremen) / вялікі пабудаваны з  драўніны горад / які мае драўляны з амак (Castel) і сцены з гразі (Koth). 

Бродзі(Brodi) / горад пабудаваны Станіславам Канецпольскім(Stanislao Konicepoliski) / кашталянам кракаўскім (Cracau) / / мае моцную крэпасць (festungs -wercke ) / калегіяльную царкву (stiffts- kirche) і грамадскую акадэмію.

Оліка(Olika) / належачы дому  Радзівілаў (Radzivil) горад  / мае прыгожы кафедральны сабор(dom-kirche)  радам з акадэміяй / дзе  выкладаюцца  ўсе віды мастацтва і навукі. 

Канстанцінаў (Constantinow) / мае добра ўмацаваны замак (Castel).

340↓( стан каралеўскай імперыі Польшчы - zustandes des königreichs Polen)

Збараж (Zsbarasz)/ быў перад гэтым вольным горадам/ і меў дыскрыкт (distcrict) пад сабой; але цяпер адносіцца да тэрыторыі Крэмаў(Cremen) . -

Імперскімі дарадцамі гэтай правінцыі з'яўляюцца біскуп (der Bischoff) Лукеорыі (Luceoria) / ваявода (Woywod) і кашталяны (Castellane) Валыні.

Гэтая правінцыя мае напалову белае і напалову сіняе поле ў іх гербе , і ўзначальвае  першую палавіну  Літоўскі (Littauische) герб.- 338-340( стан каралеўскай імперыі Польшчы - zustandes des königreichs Polen)

Апісанне Літоўскага (Littauische) герба:

„На Літоўскім (Littauischen) гербе частка чырвонае (rothes), частка блакітнае/сіняе (blaues) поле. У тым стаіць белы (weisses) кань ў поўным скаку (vollem curier), на ім сядзіць воін (kriegs-mann), які размахвае мячом (schwerde) над галавой, а ў гэтым, менавіта ў блакітным (blauen) полі, стаіць Дзева Марыя (jungfrau Maria) з немаўлём Хрыстом(christ- kind) на руках, акружаная ззяннем( glanze umgeben).“ - Стар. 347(стан каралеўскай імперыі Польшчы- zustandes des königreichs Polen).

- Апісанне Польскага каралеўства і Вялікага княства Литтом высечаны./ Аўтар: Бернард Конар./ Выдавецтва: Фрыч, 1700-я гады. Арыгінал па: Баварскай дзяржаўнай бібліятэцы. Алічбаваныя 30 чэрвеня 2011 г.

Год выданьня - 1700. Ніякага арла на чырвоным полі Валынь ня мае. Яна мае літоўскі герб. З 1569 года насільна, незаконна, Валынь Сігізмундам была ўключана ў Польшчу і праз 130 год на гербе ня мае арла? Штосьці ня так з Люблінскай Уніяй? Яе самую апісваюць скупа, кораценька.

Заўвага да рускі (Reußischen) біскуп (Bischoff):

„Русія Літоўская - ваяводзтвы Наваградзкае (Novogrodek), Мсьціслаўскае (Mścisław), Віцебскае( Witepsk), Мiнскае (Minski) і Полацкае (Polocz)“. - Стар. 371-372 (стан каралеўскай імперыі Польшчы- zustandes des königreichs Polen).

Валынь населена народам толькі Рускім і Літоўскім і родамі князей Алелька(Olelka), Вольгерда (Ольгерда), Нарымунта (Наримунта) і Карыбута(Корибута) - гэта з дзёньніка Люблінскай уніі.

На карце Мікалая Крыштафа Радзівіла(1549-1616) - (год 1613) - Луцк пазначаны як Lusuc vel Luceoria, Civitus cum Palatinatu (горад палаціната), Sedes Episcopi Romani (Сядзенне/ месца рымскага біскупа ), Sedes Episcopi Grecorum quas vulgo Wladicas appellant (Сядзенне/ месца грэцкага біскупа, якога, як правіла, называюць ўладыка (Wladicas));

Рускі біскуп (ням. Reußischen Bischoff) Крыштафам Радзівілам памечаны як грэцкі біскуп (Episcopi Grecorum), якога, як правіла, называюць Ўладыка (Wladicas);

Заўвага да Cremen: Крым ці што? Так і хочацца сказаць Bremen. Пад Cremen можа быць захаваны Кіеў, бо ў 1711 годзе Кіеўскі палацінат ўжо будзе называцца ніжняй Валыньню, а Луцкі -верхняй. А тут (1700 год) пакуль ні верхняй, ні ніжняй Валыні няма, а ёсьць адна Валынь, і ўтрымлівае ў сабе два дыскрыкты – Луцкі(у 1711годзе - ўжо верхняя Валынь) і якісьці ці-то Крым(Cremen) ці-то Bremen (у 1711годзе – ўжо ніжняя Валынь або Кіеўскі Палацінат, прычым Кіова ўжо ў Маскавітаў) .

Остропіум(Ostropium) : можа быць той горад які мы называем Астрогам, а можа быць і Сьцяпанам(Stepan), бо на карце Радзівіла Сьцяпан памечаны як „Oppidum“, а ўлічваючы, што астрог - гэта від умацаваньня населенага пункта, то спалучэньне „астрог“+“oppidum“і дасьць Ostropium. Але гадаць -віламі па вадзе пісаць.

У арыгінале (мова нямецкая)

338↓(zustandes des königreichs Polen) Die siebende provintz dieses königreichs ist Volhynien / welche in sich begreifft die zwey grosse districte von Luceoria und Cremen. Die besten städte darinne sind folgende: Lutzko/ Ulodimir oder Woldziemiers/ Krzemenec/ Brod/O lika /Constantinow /Zsbarasz/ Ostropium/Wisniowiec /Zaslaw /Basilew/ Miedirecz /Rubesow/ Dubna /Czartorisk /Olesk und /Krilow.

339↓(zustandes des königreichs Polen)

Lutzko/ die haupt -stadt nicht nur in dem Luceoria;  sondern auch in gantz Volhynien/ ist von holtz gebaut /und liegt am flusse Ster /nahe dem einem see /welcher ein theil von dem schlosse umgiebt.  Diese stadt ist kaum 7 meilen von den Roth-Reußischen gränzen  ostwerts/ und 20 von Lemberg  nordostwerts entfernet.  Sie ist ein  sehr grosser ort / und die residenz eines Bischoffs / welcher unter dem Erzbischoff  von Gnesen stehet.  Die dom-kirche und das capitel-hauß stehen in einem derer  beyden castelle / so bey dieser stadt auff nahe dabey gelegenen hügeln liegen.  Es residiret auch allhier ein Reussischer  Bischoff. 

Ulodimir/ eine von holz erbaute und mit hölzern festungs- wercken versehene stadt/ liegt im moraste/ nicht weit von Lutzko / und ist die residenz eines Reußischen Bischoffs/ worunter ein ziemlicher district gehöret.

Krzemenec / der vornehmste ort in dem district von Cremen/  ist eine grosse von holz erbaute stadt/  welche ein hölzerncastel und mauern von koth hat.

Brodi/ eine von Stanislao Konicepoliski / einem castellan von Cracau/ erbaute stadt / hat starcke festungs-wercke/ eine stiffts- kirche und eine öffentliche academie.

Olika /  eine dem hause von Radzivil gehörige stadt/  hat eine schöne dom-kirche nebst einer academie/  worauff allerley künste und wissenschafften gelehret werden.
Constantinow/  hat ein wohl fortificirtes castel 

340↓(zustandes des königreichs Polen) Zsbarasz/ war vor diesem eine frey stadt / und hatte ein distcrict unter sich; anietzo aber gehöret sie unter das gebiete von Cremen. Die reichs-räthe dieser provinz sind der Bischoff von Luceoria/ der Woywod und die Castellane Volhynia. Diese provinz hat in ihrem wapen ein halb weisses und halb blaues feld und führet in der ersten helffte das Littauische wapen.

- Beschreibung des Königreichs Polen und Groß-Hertzogthums Litthauens. Autor: Bernard Connor. Verlag: Fritsch, 1700. Original von: Bayerische Staatsbibliothek. Digitalisiert: 30. Juni 2011.

Апісаньне верхняй і ніжняй Валыні ў 1711 годзе

Пераклад з ангельскай:

Палацінат (The Palatinate) Верхне-Валынскі (of Upper Volhinia) (стар. 239).

Ён мае Чырвоную Русію (Red Russia) на заходзе (W.), Падольле (Podolia) на ўсходзе (S.), Украін (Ukrain ) на поўдні (E.). Галоўны горад – Луцк ( Lucko ), на рацэ Стэр (Ster), недалёка ад возера, 24 ангельскія мілі на поўдзень (E.) ад Чырвонай Расіі і 100 паўночней (N.) Лемберга (Lemberg). Горад вялікі і мае большую колькасць грэкаў (Greek), габрэяў (Jews) і пратэстантаў (Protesants), чым папістаў (Papists). Гандаль кіруецца габрэямі. Уладзімер (Ulodzimerz) ляжыць на рацэ Лузе( Lug), якая ўпадае ў Бог (Bog) крыху ніжэй, і 48 Miles заходней (W. ) Луцка (Lucko). Крэмініец (Creminiec), гэта маленькі гарадок/ мястэчка, на ўзгорку, у 32 мілях ад Луцка (Lucko). Татары часта наведвалі гэта месца, і зрабілі тут многа шкоды/пашкоджанняў (much Mischief). Баранаўка (Baranouka) ляжыць на 80 англійскіх міль паўночна-усходней (N.E.) ад Луцка (Lucko) і 44 заходней (W.) ад замка Korsee. Ён ляжыць на рацэ Гарынь (Horin). Туркі (Turks) зрабілі вялікую шкоду( great Damage) гэтаму гораду. Іншыя гарады: Алыка (Olika), Заслаў (Zassaw), Астрог (Ostrog) і (Lytozierem). – стар. 239(Польшча- Poland)

Герб: не апісаны. Імперскія дарадцы: не апісаны

У арыгінале(мова ангельская):

“It has Red Russia on the W. Podolia on the S. Ukrain on the E. The chief Town is Lucko, on the River Ster, near a Lake 24 English Miles E. from Red Russia and 100 N from Lemberg. The City is large, and has a greater Number of Greek, Jews, and Protesants, than Papists. The Trade is manag’d by the Jews. Ulodzimerz lies on the River Lug, which falls into the Bog a little lower, and is 48 Miles W. from Lucko. Creminiec, is a little Town, upon a Hill, 32 Miles from Lucko. The Tartars have often visited this Place, and done it much Mischief. Baranouka is 8o English Miles N.E. from Lucko, and 44 W. from the Castle of Korsee. I lies on the River Horin. The Turks have done great Damage to this City. O her Towns are, Olika, Zassaw, Ostrog, and Lytozierem .”

Гарады, пазначаныя на карце Мікалая Крыштафа Радзівіла(1549-1616) - (год 1613).

Lucko: Lusuc vel Luceoria, Civitus cum Palatinatu (горад палаціната), Sedes Episcopi Romani (Сядзенне/ месца рымскага біскупа ), Sedes Episcopi Grecorum quas vulgo Wladicas appellant (Сядзенне/ месца грэцкага біскупа, якога, як правіла, называюць ўладыка (Wladicas)); Ulodzimerz: Wlodimierz, Civitas judicialis vel clistrictualis ubi causce Nobilium disceptantur (Суд агульнай юрысдыкцыі або гаспадарчы (арбітражны) суд арыстакратыі); Creminiec: Krzeminiec у вытоку ракі Ірва(Irwa) і Віція(Vitia), Civitas judicialis vel clistrictualis ubi causce Nobilium disceptantur (Суд агульнай юрысдыкцыі або гаспадарчы (арбітражны) суд арыстакратыі); Korsee : Korzet Ducatus, герцагства; Zassaw: Zaslaw Ducatus, герцагства; Baranouka: ня знойдзены; паўночна-усходней (N.E.) ад Луцка (Lucko) і 44 паўночна-заходней (W.) ад замка Korzet на Гарыні знаходзіцца Сьцяпан (Stepan), опідум(oppidium); Olika:Oljika, Domicilium Ducum (месцажыхарства/рэзідэнцыя лідэраў) Ostrog: Domicilium Ducum (месцажыхарства/рэзідэнцыя лідэраў) Lytozierem- ня знойдзен , імаверна, другая назва Луцка - Лукеорыя (Luceoria).

Ніжняя Валынь (Lower Volhinia ) або палацінат ( the Palatinate) Кіеўскі(of Kiow) (стар. 239 (Польшча- Poland)).

Гэты палацінат быў часткай Украін (Ukrain), тэрыторыі(Country) казакоў (Cossacks), аб якой/якіх мы гаварылі ў папярэдніх паведамленнях пра казакоў(Cossacks). The Poles мае цяпер тут толькі некаторыя невялікія мястэчкі такія, як Білацэркiў (Bialacerkiew), 64 ангельскія мілі на паўдзённы заход (S.W.) ад Кіова (Kiow) і 146 на поўнач (N.) ад Браслаў - Броцлаў (Broclaw); Чэркасы (Zerkassi) і Чэрнобел(Czernobel) на рацэ Уж(Usz), 72 ангельскія мілі на захад (W.) ад Чэрнікава (Czernikow), і 8 ад Ніепра (Nieper) і Кудака (Kudac). – стар. 239(Польшча- Poland)

У арыгінале:

“Lower Volhinia or the Palatinate of Kiow. This Palatinate was Part of the Ukrain, the Country of the Cossacks, which we have defcrib’d in the former Account of the Cossacks. The Poles have only now fome small Towns here, as Bialacerkiew, 64 English Miles S.W. from Kiow and 146 N. from Broclaw; Zerkassi, and Czernobel upon the River Usz, 72 English Miles W. from Czernikow, and 8 from the Nieper and Kudac.” – стар. 239(Poland)

Маскоўская Украін (The Muscovite UKRAIN).

Была раней часткай ніжняй (Lower) Валыні(Volhinia) і падзелена папалам Ніпром (Nieper). Галоўны горад Кіoў(Kiow), які адданы Poles маскавітам (Muscovites) за 700000 флорынаў. Малая Татарыя знаходзіцца на поўдзень (S.) ад яе. – стар. 169(Мусковія-Масковія-Muskovy.

Тэкст арыгінала: The Muscovite UKRAIN /Was formerly a Part of the Lower Volhinia, and is divided in the middle by the Nieper. The chief Town is Kiow, which was given by the the Poles to the Moscovites for 700000 Florins. Little Tartary is on the S. of it./- – стар. 169(Muskovy)

- Еўропа Два тамы, з шэсцьдзесят восем карт, табліц SANSON …:/Выдавецтва: Nutt, John, 1711/Арыгінал: з Аўстрыйскай нацыянальнай бібліятэкі/Алічбаваныя: 4 лістапада 2013 (мова ангельская)

Заўвага да Poles. Чамусьці на поўдні ад Polesia Poland перафарбавалася ў Poles. На заходзе ад Літвы – Poland, на поўдні ад Polesia – Poles. Цікава.