Ян Бутрым
Ян Бутрым (? — да 1428) — дзяржаўны дзяяч Вялікага Княства Літоўскага, маршалак гаспадарскі (1412—1420), намесьнік смаленскі (1422—1423). На Гарадзельскай уніі атрымаў герб «Тапор».
 Герб «Тапор» | |
| Асабістыя зьвесткі | |
|---|---|
| Нарадзіўся | XIV стагодзьдзе |
| Памёр | да 1428 |
| Род | Бутрымы[d] |
| Бацькі | Бутрым (?) |
| Дзеці | Юры |
Вотчынныя ўладаньні знаходзіліся ў Жырмунах Лідзкага павету.
Імя рэдагаваць
- Асноўны артыкул: Бутрым
Бота або Бута (Boto, Buto) і Рым (Rim) — імёны германскага паходжаньня[1]. Іменная аснова -бут- (-бот-) (імёны ліцьвінаў Бутвід, Бутрык, Вільбут; германскія імёны Botvid, Butariks, Willebut) паходзіць ад усходнегерманскага but- з значэньнем 'корань, камель' (гепідзкае butilo 'камель')[2], а аснова -рым- (імёны ліцьвінаў Рымель, Рыман, Рымунд; германскія імёны Riemel, Rimann, Rimund) — ад гоцкага rimis 'спакой, стрыманасьць, непарухлівасьць'[3]. Такім парадкам, імя Бутрым азначае «непарушны корань»[4]. У гістарычным германскім арэале адзначалася імя Rimboto[5][6] (Rimbotus[7]).
Варыянты імя ў гістарычных крыніцах: Butrim Souiczouicz (1387—1394 гады)[8]; па(н) Бутри(м) (20 траўня 1407 году)[9]; cum Butrymo[10], Butrim[11] (Butrym[12]; 2 кастрычніка 1413 год); Johanne Buttrim de Szzyrmuni (26 студзеня 1416 году)[13]; Johannes Butrim Smolnensis (27 верасьня 1422 году)[14]; Ioanne Butrino marschalco nostro (10 лістапада 1430 году)[15]; Buttrym[12].
Біяграфія рэдагаваць
Зь літоўскага баярскага роду. Яго бацькам, магчыма, быў пляменьнік маці Вітаўта Бутрым, забіты на загад Ягайлы ў 1382 годзе. Быў у сваяцтве з Монтаўтамі.
Упершыню ўпамінаецца ў канцы XIV ст. у паручыцельстве за Братошу Кайлутавіча. У 1410 годзе езьдзіў з пасольствам да караля Чэхіі Вацлава ў Прагу, у 1416 годзе — да вялікага магістра, у 1419 годзе — у Маскву. У 1412—1420 гадох быў маршалкам гаспадарскім, у 1422—1423 гадох — намесьнікам смаленскім. У 1414 годзе трапіў у палон да крыжакоў.
Паводле папскай булы ад 31 жніўня 1418 году, яго жонкай была русінка, якая адмовілася перайсьці ў каталіцтва, таму прасіў папскага дазволу скасаваць шлюб. У шлюбе меў сына Юрыя[16].
Мова і культура рэдагаваць
Да актаў Гарадзельскай уніі (1413 год) і Мельнскага міру (1422 год) прывесіў пячаці з лацінамоўнымі гатычнымі надпісамі[17][18]:
+ • s • iohis • butrim • de zirmuni
+ s(igillum) butrim [her(edi)]s de szyrmuny
У гэтых пячацях засьведчыў тагачасную літоўскую (беларускую) назву свайго вотчыннага ўладаньня — Жырмуны (Zirmuni, Szyrmuny).
Крыніцы рэдагаваць
- ^ Förstemann E. W. Altdeutsches Namenbuch. Bd. 1: Personennamen. — Bonn, 1900. S. 320—321, 1273.
- ^ Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. — Менск, 2019. С. 16.
- ^ Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. — Менск, 2019. С. 18.
- ^ Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. — Менск, 2019. С. 20.
- ^ Geschichts-Quellen der Stadt Wien. Abt. 1. — Wien, 1877. S. 63.
- ^ Monumenta Boica. Vol. 26. — Monachii, 1826. S. 12—13, 646.
- ^ Cartulaire du Prieuré de Saint-Gilles de l’Hôpital de Saint-Jean de Jérusalem (1129—1210). — Paris, 1997. P. 5.
- ^ Поручная грамота за Братошу Койлутовича (1387—1394), Fontes historiae Magni Ducatus Lithuaniae
- ^ Українські грамоти XV ст. — Київ, 1965. С. 35.
- ^ Akta unji Polski z Litwą, 1385—1791. — Kraków, 1932. S. 54.
- ^ Akta unji Polski z Litwą, 1385—1791. — Kraków, 1932. S. 57, 69.
- ^ а б Пятраўскас Р. Літоўская знаць у канцы XIV—XV ст.. — 2-е выд. — Смаленск, 2014. С. 219.
- ^ Semkowicz W. Nieznane nadania Witolda dla osób prywatnych // Ateneum Wileńskie. Z. 3—4, 1931. S. 852.
- ^ Dokumenty strony polsko-litewskiej pokoju mełneńskiego z 1422 roku. — Poznań, 2004. S. 11.
- ^ Акты Литовско-Русского государства. Вып. 1. ― М., 1899. С. 11.
- ^ Пятраўскас Р. Літоўская знаць у канцы XIV—XV ст.. — 2-е выд. — Смаленск, 2014. С. 220.
- ^ Akta unji Polski z Litwą, 1385—1791. — Kraków, 1932. S. 52.
- ^ Dokumenty strony polsko-litewskiej pokoju mełneńskiego z 1422 roku. — Poznań, 2004. S. 87.
Літаратура рэдагаваць
- Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. Аўтарскае выданне. — Менск, 2019. — 459 с. — (сьціслая вэрсія кнігі: Вытокі Вялікае Літвы. — Менск, 2021. — 89 с.)
- Пятраўскас Р. Літоўская знаць у канцы XIV—XV ст.: Склад — структура — улада / пераклад А. Мікус. — 2-е выд. — Смаленск: Інбелкульт, 2014. — 386 с. — ISBN 978-5-00076-015-4