Сакратар вялікі літоўскі

Сакратары вялікія літоўскія (па-лацінску: secretarius) — ураднікі ў Вялікім Княстве Літоўскім і Рэчы Паспалітай.

Спачатку сакратаром называлася службовая асоба ў канцылярыі ВКЛ, якая беспасярэдне займалася справаводзтвам вялікага князя (караля) і прызначалася ім. Упершыню ўпамінаецца ў 1407, часам так называліся вялікакняскія пісары, як мяркуецца, найбольш заслужаныя зь іх. З другой паловы 16 стагодзьдзя сакратар — асобны ўрад, часам іх дзейнасьць не была зьвязана проста са справаводзтвам (выконвалі абавязкі мернікаў, рэвізораў, паборцаў, памежных камісараў і іншае). Некаторыя сакратары вялі дакумэнтацыю Рады Вялікага Княства Літоўскага, што пазьней рабілі рэгенты.

Сакратар вялікі духоўны — цэнтральны ўрад, асобны ад апарату канцлера і падканцлера ВКЛ. Утвораны на сойме 1670. Прызначаўся каралём з духоўных асобаў, вёў спэцыяльна даручанныя справы.

Сакратар вялікі сьвецкі — цэнтральны ўрад. У пачатку 16 стагодзьдзя з тытулам «найвышэйшы сакратар ВКЛ» выступаў пісар Іван Сямёнавіч Сапега, як мяркуецца, на ўзор адпаведнай пасады ў Польшчы. Сталы ўрад сакратара вялікага сьвецкага ўстаноўлены ў ВКЛ на каранацыйным сойме 1564.

Сьпіс сакратароў вялікіх духоўных літоўскіх

Ян Дамінік Лапацінскі

• Канстантын Казімер Бжастоўскі (1671—1684)
• Вінцэнт Станіслаў Валовіч(pl) (10.9.1684 — 28.8.1698)
• Мікалай Згерскі (1698—1704)
• князь Павал Францішак Сапега (18.4.1704 — 1713)
• Міхал Геранім Анцута(pl) (15.12.1713 — 15.11.1724)
• Юзэф Міхал Карп(pl) (18.11.1721 — 1736)
• Антоні Тышкевіч (20.1.1736 — 1740)
• Антоні Война(pl) (10.6.1740 — 1748)

Яўхім Храптовіч

• Антоні Эразм Валовіч (14.6.1748 — 1755)
• Ян Лапацінскі (25.5.1755 — 1762)
• Тамаш Ігнацы Зянковіч (12.3.1762 — 1782)
• Юры Палубінскі з Любна(pl) (10.8.1782 — 1793)

Сьпіс сакратароў вялікіх сьвецкіх літоўскіх

Міхал Юры Мнішак

• Яўхім Храптовіч (24.12.1764 — 1773)
• князь Андрэй Ігнаці Агінскі (27.4.1773 — 1778)
• Міхал Юры Мнішак (13.5.1778 — 1781)
• Фрыдэрык Юзэф Машынскі(pl) (23.5.1783 — 1793)
• Валерыян Тэнгаборскі(pl) (1793 —)

Сьпіс сакратароў вялікай пячаткі літоўскай

• Юзэф Дуленба (1763—1777)
• Ян Зажыцкі (1792)

Сьпіс сакратароў малай пячаткі літоўскай

• Белапятровіч (1777)

Літаратура

• Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 2: Кадэцкі корпус — Яцкевіч. — 788 с. — ISBN 985-11-0378-0
• Wolff J. Senatorowie i dygnitarze Wielkiego Księstwa Litewskiego: 1385—1795. — Kraków, 1885.
• Żychliński T. Złota księga szlachty polskiej. T. 1—31. — Poznań, 1879—1908.